Paranoja noir. Ukryta rzeczywistość czarnego kryminału

• Authors: Włodek Patrycja

Title variants

EN

Paranoia Noir: The Hidden Reality of Film Noir

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Paranoja jest częstym tematem filmowo-serialowym, ujawniającym się zarówno w udramatyzowanych reprezentacjach zaburzeń, jak i w narracjach spiskowych. Niekiedy paranoja funkcjonuje nie tylko jako element fabularny, ale też określa strukturę narracji oraz dobór pozostałych środków filmowych. Może również funkcjonować jako metafora. Przykładem zjawiska filmowego, w którego tożsamość jest wpisana – zarówno jako temat, jak i kategoria determinująca atmosferę danego dzieła – jest film noir. W trzech konwencjach należących do szerokiego spektrum filmowego czarnego kryminału paranoja stanowi także metaforę i pozwala zbudować komentarz do świata pozaekranowego. Są to gothic noir, puzzle/mind-game films i stoner noir, których twórcy, posługując się subiektywizującymi zabiegami narracyjnymi, łączą jednostkowe postrzeganie paranoiczne z obiektywnie istniejącymi spiskami, problematyzując w ten sposób rzeczywistość współczesną realizacji w kategoriach zarówno indywidualnych, jak i zbiorowych.

EN

Paranoia is a frequent cinematic subject in movies depicting both representations of paranoid personalities and conspiracy theories. It might be not only part of the plot (events), but also an important factor influencing the narrative structure and other filmic devices. It might also serve as a metaphor. This happens in film noir, where paranoia is both a subject and an element influencing the general vibe. In three categories of film noir – gothic noir, puzzle/mind- -game films and stoner noir – filmmakers use subjectivisation and other narrative devices in order to introduce paranoia both as a metaphor and a commentary on contemporary social reality.

Keywords

PL

paranoja; subiektywizacja; film noir; gothic noir; puzzle films; stoner noir

EN

paranoia; subjectivisation; film noir; gothic noir; puzzle films; stoner noir

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2022
• Issue: 117 Kino nieznane/ukryte
• Pages: 77-97

Contributors

author

Włodek Patrycja

• Uniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie

• https://orcid.org/0000-0003-4019-3727

References

• Adlerberg, S. (2018, 11 grudnia). Literary Stoner Noir, dosomedamage.com. http://www.dosomedamage.com/2018/12/literary-stoner-noir.html
• Baker, P. C. (2019, 4 listopada). The Men Who Still Love Fight Club. The New Yorker. https://www.newyorker.com/culture/cultural-comment/the-men-who-still-love-fightclub.
• Basinger, J. (1993). A Women’s View: How Hollywood Spoke to Women 1930-1960. New York: Knopf.
• Dixon, W. W. (2009). Film Noir and the Cinema of Paranoia. Edinburgh: Edinburgh University Press.
• Doane, M. A. (1987). The Desire to Desire: The Woman’s Film of the 1940s. Bloomington: Indiana University Press.
• Eco, U. (1987). Dopiski na marginesie „Imienia róży” (tłum. A. Szymanowski). W: U. Eco, Imię róży (ss. 593-623). Warszawa: PIW.
• Elias, T. (2003). Paranoia. W: P. Knight (red.), Conspiracy Theories in American History: An Encyclopedia. Santa Barbara – Denver – Oxford: ABC Clio.
• Ellias, A. J. (2012). History. W: I. H. Dalsgaard, L. Herman, B. McHale (red.). The Cambridge Companion to Thomas Pynchon. Cambridge: Cambridge University Press.
• Elsaesser, T. (2009). The Mind-Game Film. W: W. Buckland (red.), Puzzle Films: Complex Storytelling in Contemporary Cinema. Oxford: Wiley-Blackwell.
• Elsaesser, T. (2018). Kino gier umysłowych (tłum. M. Przylipiak). W: T. Elsaesser, Kino –maszyna myślenia. Refleksje nad kinem epoki cyfrowej (ss. 29-56). Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego.
• Gardiner, D., Walker, K. S. (red.) (1983). Mówi Chandler (tłum. E. Budrewicz). Warszawa: Czytelnik.
• Marche, S. (2014, 3 grudnia). „Inherent Vice” and the Glorious Cool of the Stoner Detective. Esquire. https://www.esquire.com/entertainment/movies/reviews/a31430/inherent-vicestoner-detective/
• Ostaszewski, J. (2018). Historia myśli filmowej. Kraków: Universitas.
• Porfirio, R. (1977). Motywy egzystencjalne w hollywoodzkim „czarnym filmie” (tłum. P. Kamiński). Dialog, (5), ss. 14-150.
• Pynchon, T. (2015). Vineland (tłum. J. Polak). Warszawa: Albatros.
• Szczekała B. (2018). Mind-game films. Gry z narracją i widzem. Łódź: Narodowe Centrum Kultury Filmowej.