Nietrafiony projekt? Skutki prawno-polityczne Aktu 5 listopada 1916 roku

• Authors: Makiłła Dariusz

Title variants

EN

A failed project? Political and legal impact of the Act of 5th November 1916

• Conference: czasopismo naukowe; rocznik
• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono okoliczności powstania w połowie 1916 r. koncepcji utworzenia państwa polskiego przez Niemcy i Austro-Węgry na ziemiach polskich zdobytych w 1915 r. na Rosji. Nowo utworzone Królestwo Polski miało podlegać zwierzchnictwu państw centralnych. Jego powstanie zadeklarowali w manifeście z 5 XI 1916 r. cesarz niemiecki Wilhelm i cesarz austro-węgierski Franciszek Józef. Koncepcja utworzenia państwa polskiego była wyrazem politycznych i militarnych interesów państw centralnych. Jej realizacja zależna była od koniunktury wojennej, której zmienność wpływała na niekonsekwentne postępowanie państw centralnych zawiedzionych ostrożną reakcją społeczeństwa polskiego na akt 5 listopada. W ramach powstałego Królestwa Polski utworzono szereg instytucji i organów państwowych. Wskutek przegranej przez państwa centralne wojny korzyści z ich polityki w sprawie nowo powstałego państwa polskiego odniosła jedynie strona polska.

EN

The paper presents the circumstances of creation, in mid-1916, of a concept for Germany and Austro-Hungarian Empire to create a Polish state in Polish territories captured from Russia in 1915. The newly created Kingdom of Poland was to be subordinated to the Central Powers. Its creation was announced in the Manifesto of 5th November 1916 by Emperor of Germany Wilhelm II and Emperor of Austria, Franz Joseph I. The concept of creating a Polish state was an expression of political and military interests of the Central Powers. Its implementation was dependent on the turns of war, volatility of which resulted in inconsistent behaviour of the Central Powers, disappointed by Polish community’s cautious reaction to the Act of 5ht November. Within the Kingdom of Poland, a number of institutions and bodies of state were established. Since Central Powers lost the war, their policy with respect to the newly created Polish state brought benefi ts only to the Polish side.

Keywords

PL

I wojna światowa,; Akt 5 listopada 1916 r.,; Królestwo Polskie,; Niemcy,; Austro-Węgry

EN

World War I,; Act of 5th November 1916,; Kingdom of Poland,; Germany,; Austria-Hungary

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2017
• Volume: 24
• Pages: 103-115

Dates

published

2017-11-29

printed

2017-11-29

Contributors

author

Makiłła Dariusz

• Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie

References

• Ajnenkiel A., Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926, Warszawa 1972.
• Askenazy S., Uwagi, Warszawa 1924.
• Bachem J., Das neue Polen, „Polnische Blätter“, 20. November 1916, nr 42, s. 173–178.
• Basler W., Deutschlands Annexionspolitik in Polen und Balticum 1914–1918, Berlin 1962.
• Bobrzyński M., Wskrzeszenie Państwa Polskiego. Szkic historyczny, Kraków 1920.
• Bukowiecki S., Rola czynników wewnętrznych w utworzeniu nowej państwowości polskiej, „Niepodległość”, t. 2, Kwiecień-wrzesień 1930.
• Burian Count Stephan, Austria in Dissolution, London 1925.
• Conze W., Polnische Nation und deutsche Politik im Ersten Weltkrieg, Köln 1958.
• Czernin O., Im Weltkriege, Berlin 1919.
• David E., Wiedererstehung Polens, „Polnische Blätter”, 20. November 1916, Jg. 5, nr 42, s. 179–182
• Dąbrowski S., Walka o rekruta polskiego pod okupacją, Warszawa 1922.
• Delbrück H., Glückauf dem neuen Polenstaat, „Polnische Blätter“, 10. November 1916, nr 41, s. 136–137).
• Dziennik Praw Królestwa Polskiego, 6 II 1918 r., nr 2; 23 X 1918 r., nr 12, poz. 23; 29 X 1918 r., nr 13, poz. 26.
• Dziennik rozporządzeń dla Jenerał Gubernatorstwa warszawskiego, 13 XI 1916 r., nr 52.
• Dzierzbicki S., Pamiętnik z lat wojny 1915–1918, Warszawa 1983.
• Fischer F., Griff nach der Weltmacht. Die Kriegsziel des kaiserlichen Deutschland 1914/1918, Düsseldorf 1964.
• Gaul J., Niemieckie służby wywiadowczo-informacyjne wobec radykalnego ruchu niepodległościowego w Królestwie Polskim 1914–1918, Warszawa 2010.
• Geiss I., Die Polnische Grenzstreifen 1914–1918. Ein Beitrag zur deutsche Kriegszielpolitik im Ersten Weltkrieg, Lübeck 1960.
• Grosfeld L., Polityka państw centralnych wobec sprawy polskiej w latach pierwszej wojny światowej, Warszawa 1962.
• Grosfeld L., „Tak zwany Akt Piątego Listopada”, „Kwartalnik Historyczny”, R. 61, 1954, z. 2, s. 64–95.
• Helfferich K., Der Weltkrieg, Bd. 3, Berlin 1919.
• Helmolt H. F., Die Wiederherstellung Polens, Gotha 1917.
• Hindenburg P. v., Aus meinen Leben, Leipzig 1920.
• Hoffmann M., Der Krieg der versäumten Gelegenheiten, Leipzig 1926.
• Hollweg Bethmann Th. v., Betrachtungen zum Weltkriege, Tl. 2: Während des Krieges, Berlin 1921.
• Hupka J., Z czasów Wielkiej Wojny. Pamiętnik Nie Kombatanta, Nawiska 1936.
• Hutten-Czapski B., Sechzig Jahre Politik und Gesellschaft, Bd. 2, Berlin 1936.
• Knebel J., Rząd pruski wobec sprawy polskiej w latach 1914–1918, Poznań 1963.
• Komarnicki T., Rebirth of the Polish Republic. A Study in the Diplomatic History of Europe 1914–1920, Melbourne 1957.
• Kries W. v., Deutsche Staatsverwaltung in Russisch-Polen, „Preussische Jahrbücher“, Bd. 233, 1933, H. 2, s. 130–158.
• Kries W. v., Meine Kriegserinnerungen, „Preussische Jahrbücher“, Bd. 235, 1934, H. 3, s. 221–248.
• Kumaniecki K. W., Odbudowa państwowości polskiej. Najważniejsze dokumenty. 1912 – styczeń 1924, Warszawa 1924.
• Kutrzeba S., Z za kulis sprawy polskiej w czasie Wielkiej Wojny, Kraków 1921.
• Linke H. G., Die zaristische Russland und der Erste Weltkrieg. Diplomatie und Kriegsziele 1914–1917, München 1980.
• Ludendorff E., Kriegführung und Politik, Berlin 1922.
• Ludendorff E., Meine Kriegserinnerungen 1914–1918, Berlin 1919.
• Ludendorff E., Urkunden der Obersten Heeresleitung über ihre Tätigkeit 1916/18, Berlin 1921.
• Makiłła D., Moc prawna akt 5 listopada 1916 roku, „Przegląd Sejmowy”, R. 25, 2017, nr 1, s. 59–77.
• Mikietyński P., Niemiecka droga ku Mitteleuropie. Polityka II Rzeszy wobec Królestwa Polskiego (1914–1916), Kraków 2009.
• Monitor Polski, nr 168 z 7 X 1918 r. Dodatek nadzwyczajny: „Dziennik Praw Królestwa Polskiego”, nr 12, poz. 23 z 1918 r.
• Pajewski J., „Mitteleuropa”. Studia z dziejów imperializmu niemieckiego w dobie pierwszej wojny światowej, Poznań 1959.
• Pajewski J., Odbudowa państwa polskiego 1914–1918, wyd. 4, Poznań 2005.
• Pajewski J., Polityka mocarstw centralnych wobec Polski podczas pierwszej wojny światowej, „Roczniki Historyczne”, t. 28, 1962, s. 9–30.
• Palèologue L., La Russie des Tsars pendant la Grand Guerre, Chapitre Premier, Paris 1922.
• Piszczkowski T., Odbudowanie Polski 1914–1921. Historia i polityka, London 1969.
• Ritter G., Staatskunst und Kriegshandwerk. Das Problem des „Militarismus“ in Deutschland, Bd. 3: Die Tragödie des Staatskunst Bethmann Hollweg als Kriegskanzler (1914–1917), München 1964.
• Roth P., Die politische Entwicklung in Kongresspolen während der deutsche Okkupation, Leipzig 1919.
• Seyda M., Polska na przełomie dziejów. Fakty i dokumenty, t. 1, Poznań 1927.
• Sokolnicki M., Polska w pamiętnikach Wielkiej Wojny, Warszawa 1925.
• Spät R., Die „polnische Frage” in der öffentlichen Diskussion im Deutschen Reich 1894–1918, Marburg 2014.
• Stachiewicz J., Niemieckie plany organizacji wojska polskiego w czasie wojny światowej, „Niepodległość”, t. 1, z. 1, 1929, s. 12–29.
• Stempin A., Próba „moralnego podboju” Polski przez Cesarstwo Niemieckie w latach I wojny światowej, Warszawa 2013.
• Suleja W., Próba budowy zrębów polskiej państwowości w okresie istnienia Tymczasowej Rady Stanu, Wrocław 1981.
• Szymczak D., Między Habsburgami a Hohenzollernami. Rywalizacja niemiecko–austro-węgierska w okresie I wojny światowej a odbudowa państwa polskiego, Kraków 2009.
• Thakur-Smolarek K., Der Erste Weltkrieg und die polnische Frage. Die Interpretationen des Kriegsgeschehens durch die zeitgenössischen polnischen Wortführer, Berlin 2014.
• Toporowicz W., Sprawa polska w polityce rosyjskiej 1914–1917, Warszawa 1973.
• Vietsch E. v., Bethmann Hollweg. Staatsmann zwischen Macht und Ethos, Boppard/Rhein 1969.
• Wereszycki H., Historia polityczna Polski w dobie popowstaniowej 1864–1918, Warszawa 1946.