Antykościelna międzynarodówka. Współpraca polskiego Urzędu do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach „demokracji ludowej” (1954–1962)

• Authors: Noszczak Bartłomiej

Title variants

EN

The Anti-Church International. The Cooperation of the Polish Office for Religious Denominations with its Counterparts in the States of the “People’s Democracy” (1954–1962)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W strukturze administracji państw tzw. demokracji ludowej utworzono z inspiracji Kremla wyspecjalizowane podmioty, które odpowiadały za planowanie, koordynację i realizację polityki wyznaniowej. Ponieważ – niezależnie od lokalnych uwarunko- wań – zakres ich kompetencji był właściwie tożsamy (dotyczyło to także podstawowego celu, czyli dążenia do zniszczenia, względnie podporządkowania państwu instytucji wyznaniowych), miały podstawy do rozwinięcia między sobą współpracy instytucjo- nalnej. Artykuł przybliża kulisy nawiązania formalnych relacji przez polski Urząd do spraw Wyznań z jego odpowiednikami w państwach Europy Środkowo-Wschodniej: Czechosłowackiej Republice Socjalistycznej, Węgierskiej Republice Ludowej i Niemieckiej Republice Demokratycznej. Unaocznia, że początkowo nie należały one do owocnych, zwłaszcza na tle ożywionych kontaktów między resortami wyznaniowymi czechosło- wackim i węgierskim. Sytuacja pod tym względem zmieniła się w drugiej połowie lat pięćdziesiątych XX w. Wizyty, rewizyty i międzynarodowe spotkania z udziałem pracow- ników administracji wyznaniowej państw bloku wschodniego pozwalały na wymianę doświadczeń oraz projektowanie polityki wobec Kościołów i związków wyznaniowych, nawet w skali globalnej.

EN

I n the administration structure of the states within the so-called people’s democracy, specialized bodies were created on the initiative of Kremlin to take care of planning, coordinating and implementing the policy on religious denomination. Because the scope of their competences was equivalent as a rule, irrespective of local circumstances (this also referred to the main goal, i.e. striving to destroy or subordinate religious institu- tions to the state), they had a basis to enter into institutional cooperation between each other. The article presents the real story behind the establishment of formal relations between the Polish Office for Religious Denominations and its counterparts in the sta - tes of Central and Eastern Europe: the Czechoslovak Socialist Republic, the Hungarian People’s Republic and the German Democratic Republic. It reveals that they were not fruitful at the beginning, particularly if compared with intensive contacts between the Czechoslovak and Hungarian departments for religious denominations. The situation changed in the second half of the 1950s. Visits, revisits, international meetings with the participation of employees of the administration for religious denominations of the states of the Eastern Block made it possible to share experiences and formulate a policy towards Churches and religious associations, even globally.

Keywords

EN

Office for Religious Denominations; Council for the Russian Orthodox Church by the Council of People’s Commissars of the USSR; State Office for Church Affairs of the Czechoslovak Socialist Republic; Department for Church Affairs in the Ministry of Education and Culture of the Czechoslovak Socialist Republic; Office for Church Affairs of the Hungarian People’s Republic; State Office for Religious Denominations of the Hungarian People’s Republic; Secretariat of State for Church Affairs of the German Democratic Republic; international contacts of the Office for Religious Denominations; religious denominations policy of the People’s Poland; religious denominations policy of the states of the Eastern Block (of the states of the so-called people’s democracy/; behind the Iron Curtain); cooperation of communist departments for religious denominations

• Publisher: Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu
• Journal: Pamięć i Sprawiedliwość
• Year: 2019
• Issue: 33
• Pages: 406-437

Contributors

author

Noszczak Bartłomiej

• Oddziałowe Biuro Badań Historycznych Instytut Pamięci Narodowej w Warszawie

References

• Documents and Informations from the Second All Christian Peace Assembly, Prague 1965.
• Dziennik Ustaw, 1950.
• „Monitor Polski”, nr A-78.
• Task and Witness. Christian Peace Conference, Prague 1958.
• The Only Future. Documents of the Third Session of the Christian Peace Conference, Prague 1960.
• Gomułka W., Pamiętniki, t. 1, red. nauk. A. Werblan, Warszawa 1994.
• …And on Earth Peace. Documents of the First All-Christian Peace Assembly, 13–18 June 1961, Prague 1962.
• Brany pekelne ji nepřemohou. Kapitoly z pronasledovani cirkvi v Československu kolem roku 1950, red. P. Kubin, Praha 2017.
• Chumachenko T.A., Church and State in Soviet Russia. Russian Orthodoxy from World War II to the Khrushchev years, przeł. E.E. Roslof, New York 2015.
• Cywiński B., Ogniem probowane. Z dziejow najnowszych Kościoła katolickiego w Europie Środkowo-Wschodniej. „…i was prześladować będą”, t. 2, Warszawa 1994.
• Czaczkowska E.K., Kardynał Wyszyński, Warszawa 2009.
• Gajowniczek T., Przyczyny powstania i głowne cele działalności Urzędu ds. Wyznań jako narzędzia realizacji polityki wyznaniowej władz na początku Polski Ludowej, „Rocznik Dobromiejski” 2007, t. 1.
• Golon M., Radzieckie służby dyplomatyczne i konsularne w Polsce 1944–1961, „Czasy Nowożytne” 2007, nr 20.
• Grajewski A., Kompleks Judasza. Kościoł zraniony. Chrześcijanie w Europie Środkowo-Wschodniej między oporem a kolaboracją, Poznań 1999.
• Gryz R., Władze partyjno-państwowe odpowiedzialne za politykę wobec Kościoła katolickiego w Polsce (1944/45–1956), „Czasy Nowożytne” 1997, t. 3.
• Hlinka A., Siła słabych i słabość silnych. Prześladowanie Kościoła na Słowacji 1945–1989, przeł. A. Sobotka, Krakow 2013.
• Jaskułowski T., Przyjaźń, ktorej nie było. Ministerstwo Bezpieczeństwa Narodowego NRD wobec MSW 1974–1990, Warszawa 2014.
• Jaskułowski T., Szpiedzy tacy jak wy. Wywiadowcza (nie)codzienność kontaktów między PRL a NRD 1970–1990, Warszawa 2015.
• Kałużny T., Watykan – Genewa. Kościoł Rzymskokatolicki w dialogu ze Światową Radą Kościołów, „Sympozjum” 2012, nr 16/1.
• Kaplan K., Stat a cirkev v Československu v letech 1948–1953, Brno 1993.
• Karski K., Wspołpraca między Światową Radą Kościołow a Kościołem Rzymskokatolickim (szkic historyczny), „Studia Oecumenica” 2002, t. 2.
• Kościół katolicki w Europie Środkowo-Wschodniej w obliczu dwoch totalitaryzmow (1917-1990), red. M. Krzysztofiński, J. Wołczański, t. 1, Rzeszow–Stalowa Wola–Lwow 2015; t. 2, Rzeszow–Lwow 2017.
• Krawczyk M., Działalność Urzędu do Spraw Wyznań w zakresie tworzenia i obsady stanowisk kościelnych, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach” 2013, nr 97.
• Michalak R., Koncepcja „redukcjonizmu religijnego” w programie Urzędu do Spraw Wyznań i organizacji proateistycznych [w:] Interpretacje polityki. Księga pamiątkowa dedykowana prof. Mariuszowi Gulczyńskiemu w 80. rocznicę urodzin, red. nauk. R. Backer i in., Toruń 2010.
• Michalak R., Polityka wyznaniowa państwa polskiego wobec mniejszości religijnych w latach 1945–1989, Zielona Góra 2014.
• Między przymusową przyjaźnią a prawdziwą solidarnością. Czesi – Polacy – Słowacy 1938/39–1945–1989, cz. 2, red. P. Blažek, P. Jaworski, Ł. Kamiński, Warszawa 2009.
• Misztal H., Mezglewski A., Zakres kompetencji, styl działania i cele Urzędu do Spraw Wyznań [w:] Prawo i polityka wyznaniowa w Polsce Ludowej. Materiały II Ogolnopolskiego Sympozjum Prawa Wyznaniowego (Kazimierz Dolny, 26–28 października 2004), red. A. Mezglewski, P. Stanisz, M. Ordon, Lublin 2005.
• Noszczak B., Polityka państwa wobec Kościoła rzymskokatolickiego w Polsce w okresie internowania prymasa Stefana Wyszyńskiego 1953–1956, Warszawa 2008.
• Paczkowski A., Przyjaźń – pomoc – przykład: relacje między sowieckimi i polskimi organami bezpieczeństwa w latach 1944–1990 [w:] W objęciach Wielkiego Brata. Sowieci w Polsce 1944 –1993, red. K. Rokicki, S. Stępień, Warszawa 2009.
• Represje wobec duchowieństwa Kościołów chrześcijańskich w okresie stalinowskim w krajach byłego bloku wschodniego, red. A. Dziurok, J. Myszor, Katowice 2004.
• Represje wobec Kościoła w krajach bloku wschodniego. Komuniści przeciw religii po 1944 roku, red. J. Marecki, Krakow 2011.
• Schaefer B., The East German State and the Catholic Church, 1945–1989, New York 2010.
• Skobelski R., Polityka PRL wobec państw socjalistycznych w latach 1956–1970. Współpraca – napięcia – konflikty, Poznań 2010.
• Skobelski R., Wpływ przemian październikowych 1956 roku na stosunki PRL z państwami socjalistycznymi (NRD, Czechosłowacja, Albania, Węgry, Bułgaria, Rumunia), „Przegląd Nauk Historycznych” 2005, R. 4, nr 1.
• Stocki J., Lwowski sobór 8–10 marca 1946 r. Przygotowania, przebieg i skutki. Rola systemu totalitarnego, „Pamięć i Sprawiedliwość” 2009, nr 1.
• Szczepanowicz M., Kurierzy Słowa Bożego. Doświadczenie i dar, Krakow 2007.
• Z ufnością w przyszłość. Studia ekumeniczne, red. K. Karski i in., Warszawa 1975.
• Zamiatała D., Robocze spotkania pionów wyznaniowych PRL i CSRS (zarys problemów), „Pamięć i Sprawiedliwość” 2018, nr 2.