O statusie i zasięgu gwary w osiemnastowiecznej Polsce (na przykładzie nazw orczyka w wielkopolskich inwentarzach dóbr szlacheckich)

• Authors: Osowski Błażej

Title variants

EN

About the status and scope of the dialect in 18th century Poland (the case of whippletree’s names in stock lists of the nobility from Greater Poland)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł podejmuje temat statusu społecznego gwary w XVIII-wiecznym społeczeństwie polskim. Składa się z dwóch części. Pierwsza zawiera uwagi teoretyczne: ustalenia badaczy oraz opinie świadków epoki. Okazuje się, że dawniej zasięg społeczny gwary był szerszy i nie ograniczał się tylko do chłopów. Druga część to analiza nazw orczyka na jednego, dwa i trzy konie. Wykorzystano materiał wielkopolskich inwentarzy dóbr szlacheckich z 2. połowy XVIII wieku, pokazując obecność w nich leksyki dyferencyjnej i regionalnej.

EN

The paper shows the social status of dialects in the eighteenth-century Polish society. The first part of article contains theoretical attentions: findings of researchers and the opinions of witnesses era. It turns out that social scope of dialects was wider and not limited only to the peasants. The second part is an analysis of the names of whippletree. I used material from stock lists of the nobility from the second half of the eighteenth century from Wielkopolska, showing the presence of distinctive and regional vocabulary.

Keywords

PL

gwara; gwary wielkopolskie; historia języka polskiego; nazwy orczyka; status języka i gwary; wiek XVIII

EN

dialect; Greater Poland’s dialect; the history of the Polish language; names of whippletree; language and dialect’s status; 18th century

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2017
• Volume: LXIV
• Pages: 203-215

Dates

published

2017

Contributors

author

Osowski Błażej

• Pracownia Dialektologiczna, Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu

References

• Białoskórska Mirosława, 1993, Postrzeganie zróżnicowania regionalnego polszczyzny do końca XVIII wieku, w: Kwiryna Handke, red., Region, regionalizm. Pojęcia i rzeczywistość, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 121–132.
• Dudziński Michał, 1776, Zbior rzeczy potrzebnieyszych do wydoskonalenia się w oyczystym języku służących, w Drukarni Akademickiey J.K.Mci, w Wilnie.
• Handke Kwiryna, 1996, Opis języka inwentarzy dóbr rodziny Bagniewskich z XVIII wieku (Część 3. Słownictwo), w: Polszczyzna regionalna Pomorza (Zbiór studiów), 7, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa, s. 119–208.
• Horyń Ewa, 2011, Słownictwo wiejskich ksiąg sądowych ziemi brzeskiej (XVI–XIX w.), Collegium Columbinum, Kraków.
• Janowski Maciej, 2008, Narodziny inteligencji 1750–1831, Instytut Historii PAN – Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
• Karaś Halina, Dialekty polskie – historia, w: Halina Karaś, red., Dialekty i gwary polskie. Kompendium internetowe, http://www.dialektologia. uw.edu.pl/index.php?l1=podstawy-dialektologii&l2=dialekty-polskie (dostęp: 28.08.2015).
• Kopczyński Onufry, 1822, Przypisy do grammatyki na klassę pierwszą, ed. 2, w Drukarni XX. Piiarów, Warszawa.
• Krajewski Michał Dymitr, 1785, Woyciech Zdarzyński. Życie i przypadki swoie opisuiący, Warszawa.
• Maćkowiak Krzysztof, 2001, Słownik a poezja. Z zagadnień świadomości leksykalnostylistycznej polskiego oświecenia, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Tadeusza Kotarbińskiego, Zielona Góra.
• Mayenowa Maria Renata, 1958, Wstęp, w: Maria Renata Mayenowa, red., Ludzie Oświecenia o języku i stylu, t. 1, oprac. Zofia Florczak i Lidia Pszczołowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 5–50.
• „Monitor”, 1767, nr 73 (12.09.1767).
• Naruszewicz Adam, 1772, Do czytelnika, w: Kaja Korneliusza Tacyta Dzieła wszystkie, t. 1, w Drukarni J.K.M. i Rzeczypospolitey Collegii S.J., Warszawa, s. 4–5.
• Osowski Błażej, 2014, Leksyka wielkopolska w perspektywie historycznej. ‘Podwórze’ i ‘gospoda’ oraz ich warianty leksykalne, w: Maciej Rak, Kazimierz Sikora, red., Badania dialektologiczne. Stan, perspektywy, metodologia. Materiały konferencji naukowej „Gwara i tekst” (Kraków, 27–28 września 2013 r.), Księgarnia Akademicka, Kraków, s. 235–248.
• Osowski Błażej, 2016, Alias i czyli jako przedmiot zainteresowania dialektologa historycznego, „Prace Filologiczne”, 68, s. 307–321.
• Osowski Błażej, 2018, Gwara i dialekt w perspektywie historycznej, w: Magdalena Pastuch, Mirosława Siuciak, red., Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy, Katowice, s. 381–392 [w druku].
• Rzepka Wojciech Ryszard, Walczak Bogdan, 1992, Socjolekt szlachecki XVII wieku. (Próba ogólnej charakterystyki), w: Marian Stępień, Stanisław Urbańczyk, red., Barok w polskiej kulturze, literaturze i języku. Materiały z konferencji naukowej 25–29 sierpnia 1987 r. w Krakowie, praca zbiorowa, PWN, Warszawa–Kraków, s. 179–188.
• Urbańczyk Stanisław, 1979, Jaką polszczyzną mówił J. Kochanowski i jego rówieśnicy, w: Stanisław Urbańczyk, Prace z dziejów języka polskiego, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, s. 236–247.
• Walczak Bogdan, 2016, Wielkopolska a język – z perspektywy historyka polszczyzny, w: Błażej Osowski, Justyna Kobus, Paulina Michalska-Górecka, Agnieszka Piotrowska-Wojaczyk, red., Język w regionie, region w języku, Wydawnictwo „Poznańskie Studia Polonistyczne”, Poznań, s. 237–250.

Identifiers

ISSN

0076-0390