Kontekst środowiskowy i stratygrafia stanowiska archeologicznego Lipowo w Kotlinie Biebrzy (NE Polska)

• Authors: Frączek Marcin , Kalicki Tomasz , Wawrusiewicz Adam , Sanko Aleksander F.

Title variants

EN

Environmental context and stratigraphy of the Lipowo archaeological site in the Biebrza Basin (NE Poland)

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Jednym z najciekawszych aspektów badań geoarcheologicznych jest poznanie przeszłości człowieka w kontekście otaczającej go ówcześnie rzeczywistości. Zagadnienie to nabiera szczególnego znaczenia w odniesieniu do społeczeństw łowiecko-zbierackich, ściśle uzależnionych od środowiska naturalnego, które przez całą epokę kamienia bezwzględnie dominowały na obszarach Podlasia. Z badań paleogeograficznych wynika, że na stanowisku Lipowo, początek narastania torfów na równinie zalewowej był datowany na 8490±80 BP (MKL-3275) 7658–7347 cal BC. W podobnym czasie, w pobliżu piaszczystej elewacji, zostało odcięte starorzecze Biebrzy. Fragment drewna z piasków zailonych ze spągu jego wypełnienia był datowany na 8330±120 BP (MKL-3277) 7577–7083 cal BC. Oba te zjawiska, wzrost poziomu wód gruntowych i zmiana rozwinięcia koryta, mogą być związane ze zmianami klimatycznymi – fazą chłodną i wilgotną na początku atlantyku. Gytie z malakofauną wodną zostały zdeponowane w starorzeczu we wczesnym atlantyku, które zaniknęło około 6170±80 BP (MKL-3276) 5313–4911 cal BC, po czym zaczęły narastać torfy. Wyniki badań na stanowisku w Lipowie i innych stanowiskach w Kotlinie Biebrzy wskazują na pewne okresy zmian klimatycznych, w których następował wzrost aktywności procesów morfogenetycznych.

EN

At the Lipowo site, the beginning of peat accumulation in the valley floor was radiocarbon dated at 8490±80 BP (MKL-3275) 7658–7347 cal BC. At around that time the Biebrza river channel was cut off near a sandy elevation. A fragment of wood from silty sands in the bottom of this abandoned channel was radiocarbon dated at 8330±120 BP (MKL-3277) 7577–7083 cal BC. Both these occurrences – a rise in ground water level and a channel change – may be connected with climatic changes, namely the cool, humid phase at the beginning of the Atlantic. Gyttja with aquatic molluscs accumulated in an oxbow lake during the Early Atlantic. The lake had disappeared by about 6170±80 BP (MKL-3276) 5313–4911 cal BC, when the accumulation of peats started and a peat bog developed here. The results of studies on Lipowo and other sites in Biebrza Basin indicates some periods of climatic changes and an increase in morphogenetic activity.

Keywords

PL

kultura niemeńska; społeczności zbieracko-łowieckie; późny neolit

EN

Niemen culture; hunter-gatherer community; Late Neolithic

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Stowarzyszenie
• Journal: Acta Geographica Lodziensia
• Year: 2018
• Volume: 107
• Pages: 25-37

Contributors

author

Frączek Marcin

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii, Zakład Geomorfologii, Geoarcheologii i Kształtowania Środowiska

author

Kalicki Tomasz

• Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Instytut Geografii, Zakład Geomorfologii, Geoarcheologii i Kształtowania Środowiska

author

Wawrusiewicz Adam

• Muzeum Podlaskie w Białymstoku

author

Sanko Aleksander F.

• Białoruski Uniwersytet Państwowy w Mińsku, Wydział Geografii, Katedra Geologii Inżynierskiej i Geofizyki, Mińsk

References

• Atlas Polski 2000. Encyklopedia Geograficzna Świata. Kraków, Opres.
• Bałuk A. 1973. Objaśnienia do mapy geologicznej w skali 1:200 000, arkusz Łomża. Wyd. Geol., Warszawa.
• Banaszuk H. 1980. Geomorfologia południowej części Kotliny Biebrzańskiej. Prace i Studia Geograficzne. Wyd. UW: 7-66.
• Banaszuk H. 2001. Kotlina Biebrzańska. Aktualny stan, walory i główne zagrożenia środowiska przyrodniczego. W: C. Sadowska-Snarska (red.) Społeczno- gospodarcze aspekty funkcjonowania
• Biebrzańskiego Parku Narodowego. Studia Regionalne. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Białymstoku, Białystok 4: 9-53.
• Banaszuk H. 2004a. Ogólna charakterystyka Kotliny
• Biebrzańskiej i Biebrzańskiego Parku Narodowego. W: H. Banaszuk (red.) Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Monografia przyrodnicza. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok: 19-25.
• Banaszuk H. 2004b. Geomorfologia Kotliny Biebrzańskiej. W: H. Banaszuk (red.) Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Monografia przyrodnicza. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok: 44-98.
• Banaszuk H., Banaszuk P. 2004. Budowa geologiczna Kotliny Biebrzańskiej. W: H. Banaszuk (red.) Kotlina Biebrzańska i Biebrzański Park Narodowy. Aktualny stan, walory, zagrożenia i potrzeby czynnej ochrony środowiska. Monografia przyrodnicza. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok: 26-43.
• Banaszuk H., Micun K. 2009. Kształtowanie i ewolucja dolin rzecznych w dużych obniżeniach wytopiskowych na obszarze Niziny Północnopodlaskiej. Prace i Studia Geograficzne 44: 25-36.
• Bendrey R. 2012. From wild horses to domestic horses: a European perspective. World Archaeology 44(3): 135-157.
• Bunzel-Drüke M., Böhm C., Finck P., Kämmer G., Luick R., Reisinger E., Riecken U., Riedl J., Scharf M., Zimball O. 2008. „Wilde Weiden“. Praxisleitfaden für Ganzjahresbeweidung in Naturschutz und Landschaftsentwicklung. Arbeitsgemeinschaft Biologischer Umweltschutz im Kreis Soest e.V (ABU), Bad Sassendorf-Lohne.
• Falkowski E. 1970. Historia i prognoza rozwoju układu koryta wybranych odcinków rzek nizinnych Polski. Biuletyn Geologiczny 12: 5-121.
• Folk R.L., Ward W.C. 1957. Brazos River bar: a study in the significance of grain size parameters. Journal of Sedimentary Petrology 27: 3-27.
• Forysiak J., Twardy J. 2012. Development of human induced geomorphological processes in the vicinity of peatlands of Central Poland. W: J. Forysiak, M. Ziułkiewicz, L. Kucharski (red.) Peatlands in semi-natural landscape – their transformation and the possibility of protection. Bogucki Wyd. Nauk. Poznań: 85-99.
• Frączek M. 2017. Warunki przyrodnicze funkcjonowania społeczeństw subneolitycznych w Kotlinie Biebrzy. Maszynopis rozprawy doktorskiej. Archiwum Instytutu Geografii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach.
• Frączek M., Kalicki T., Wawrusiewicz A., Sanko A.F., Zieliński A., Ziętek J., Strzępowicz K. 2017. Paleogeographical interpretation of paleochannel fill in the Biebrza river valley at Lipowo site (NE Poland). Abstract book. СОВРЕМЕННЫЕ ПРОБЛЕМЫ ГЕОХИМИИ, ГЕОЛОГИИ И ПОИСКОВ МЕСТОРОЖДЕНИЙ ПОЛЕЗ- НЫХ ИСКОПАЕМЫХ – Международнаянаучная конференция, посвящѐнная 110- летию со дня рождения. „Aktualne problemy geochemii, geologii i poszukiwania złóż surowców mineralnych”, Międzynarodowa Konferencja Naukowa, poświęcona 110 rocznicy urodzin Kontantina Ignatievicha Lukasheva (1907- 1987). Białoruski Uniwersytet Państwowy, 23- 25.05.2017 Mińsk, Białoruś: 128-130.
• Galon R., Roszko L. 1967. Zasięgi lądolodów skandynawskich i ich stadiów recesyjnych na obszarze Polski. W: R. Galon, J. Dylik (red.) Czwartorzęd Polski. PWN, Warszawa: 18-39.
• Grabińska B., Kubeł S. 2011. Geneza doliny Narwi i terenów bezpośrednio przyległych w badaniach geologiczno-geomorfologicznych Polski NE. Zeszyty Naukowe, Ostrołęckie Towarzystwo Naukowe im. A. Chętnika 25: 53-61.
• Józwiak B. 2003. Społeczności subneolitu wschodnioeuropejskiego na Niżu Polskim w międzyrzeczu Odry i Wisły. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań.
• Kalicki T. 2006. Zapis zmian klimatu oraz działalności człowieka i ich rola w holoceńskiej ewolucji dolin środkowoeuropejskich. Prace Geograficzne Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN 204.
• Kalicki T. 2007. Wpływ zmian klimatu i działalności człowieka na aktywizację procesów fluwialnych i eolicznych w dorzeczu Niemna (Białoruś). Prace Instytutu Geografii Akademii Świętokrzyskiej w Kielcach 16: 187-203.
• Kalicki T., Wawrusiewicz A., Frączek M. 2016. Upper Biebrza basin – problems of geological, geomorphological and geoarchaeological mappings. Х Universitetskiye geologicheskiye chteniya „Sovremennyye problemy geologicheskogo kartirovaniya”, 14-15.04.2016, Mińsk, Białoruś: 61-64.
• Kobryń H. 1984. Zmiany niektórych cech morfologicznych konia w świetle badań kostnych materiałów wykopaliskowych z obszaru Polski. Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Rozprawy Naukowe i Monografie, Warszawa.
• Kondracki J. 2002. Geografia regionalna Polski. PWN, Warszawa.
• Kondracki J., Pietkiewicz S. 1967. Czwartorzęd północno- wschodniej Polski. W: R. Galon, J. Dylik (red.) Czwartorzęd Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa: 207-258.
• Krzywicki T. 2002. The maximum ice sheet limit of the Vistulian Glaciation in north eastern Poland and neighbouring areas. Geological Quarterly 6(2): 165-188.
• Makowiecki D. 2003. Historia ryb i rybołówstwa w holocenie na Niżu Polskim w świetle badań archeoichtiologicznych. Instytut Archeologii i Etnologii Polskiej Akademii Nauk Poznań.
• Mojski J.E. 1972. Nizina Podlaska. W: R. Galon (red.) Geomorfologia Polski. T. 2. Niż Polski. PWN, Warszawa: 318-373.
• Musiał A. 1992. Studium rzeźby glacjalnej północnego Podlasia. Rozprawy Uniwersytetu Warszawskiego. Warszawa.
• Różycki S.Z. 1972a. Plejstocen Polski Środkowej. PWN, Warszawa.
• Różycki S.Z. 1972b. Problemy czwartorzędu Gór Świętokrzyskich
• Roczniki Polskiego Towarzystwa Geologicznego 42(1): 67-80.
• Springhorn R. 2003. A wild horse (Equus przewalskii Poliakov 1881) of Mesolithic age from Kempen (Germany, Northrhine-Wesfalia, Lippen County). Eiszeitalter un Gegenwart 52: 40-46.
• Starkel L. 2000. 8500-8000 yrs BP humid phase – global or regional? Science Reports of Tohoku
• University, 7th Series, Geography 49,2: 105- 133.
• Starkel L. 2001. Historia doliny Wisły (od ostatniego zlodowacenia do dziś). Monografia Geograficzna IGiPZ PAN, Warszawa.
• Twardy J., Forysiak J. 2016. Zapis holoceńskich procesów eolicznych w osadach wybranych jezior kopalnych i torfowisk Centralnej Polski. Acta Geographica Lodziensia 105: 125-140.
• Wawrusiewicz A., Kalicki T., Przeździecki M., Frączek M., Manasterski D. 2017. Grądy-Woniecko. Ostatni łowcy-zbieracze znad środkowej Narwi. Muzeum Podlaskie w Białymstoku, Białystok.
• Wołk-Musiał E. 1978. Granica zlodowacenia bałtyckiego na obszarze Wysoczyzny Kolneńskiej w świetle analizy zdjęć lotniczych. Fotointerpretacja w geografii 13: 82-91.
• Zaborski B. 1927. Studia nad morfologią dyluwium Podlasia i terenów sąsiednich. Przegląd Geograficzny 7: 1-52.
• Żurek S. 1984. Relief, geologic structure and hydrography of the Biebrza ice-marginal valley. Polish Ecological Studies 10: 239-251.
• Żurek S. 1991. Geomorfologia Pradoliny Biebrzy. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 372: 29-62.
• Żurek S. Dzięczkowski A. 1971. Próba rekonstrukcji rozwoju jezior kopalnych na torfowisku. „Biebrza”. Przegląd Geograficzny 43(3): 404-425.