Canabae Legionis IItalicae: State of Research on Civil Settlements Accompanying the Legionary Camp in Novae (Lower Moesia) Compared to Relevant Lower Danubian Sites

• Authors: Tomas Agnieszka

Title variants

PL

CANABAE LEGIONIS I ITALICAE. STAN WIEDZY NA TEMAT OSADNICTWA PRZYOBOZOWEGO W NOVAE (MEZJA DOLNA) W ŚWIETLE INNYCH STANOWISK Z PROWINCJI DOLNODUNAJSKICH

• Languages of publication: EN PL

Abstracts

PL

Obozy wojskowe wraz z otaczającymi je osiedlami i infrastrukturą stanowiły jeden organizm, zarówno pod względem przestrzennym, jak i społecznym (Tomas 2011b: 148), dlatego nie należy traktować ich jako osobnych struktur osadniczych. Przedmiotem niniejszego artykułu jest przedstawienie aktualnego stanu wiedzy o osiedlach przy-obozowych, ze szczególnym uwzględnieniem prowincji nad-dunajskich: Dacji i Mezji, oraz bardziej szczegółowe zaprezentowanie canabae w Novae (Bułgaria) i planowanych tam badań. osiedle przyobozowe (canabae) lokowano na ziemi publicznej, w granicach okręgu wyznaczonego długością antycznej miary leuga, tj. 2,22 km (Piso 1991). Jego mieszkańcy nie mogli posiadać ziemi na własność, jednak jako gmina wybierali własny samorząd i władze quasi-miejskie. Poza obrębem leuga powstawało drugie osiedle, podlegające administracji prowincjonalnej (vicus). Stan badań nie jest zadowalający, przy czym o wiele więcej wiemy na temat tego rodzaju osadnictwa w prowincjach zachodnioeuropejskich (Hanel 2007: 413). Na planie takich osiedli odnajdujemy budowle i obiekty publiczne typowe dla rzymskich miast. Dotychczasowe badania, prowadzone na stanowiskach dolnodunajskich, pozwoliły przede wszystkim określić ich lokalizację i zasięg. Problemy związane z przeprowadzeniem badań wynikają m.in. z ich intensywnego niszczenia, istnienia wielofazowego osadnictwa, czy obecności współczesnej zabudowy (Singidunum/Belgrad, Apulum/ Alba Iulia, Durostorum/Silistra). W ciągu ostatnich lat wznowiono badania kilku z tych stanowisk, z których warto wymienić Apulum (Timofan 2010; oltean 2007:170, ryc. 5:36B; 190-191), Durostorum (Donevski 2009: 108, ryc. 1, 2) i Singidunum (Crnobrnja 2005: 118, ryc. I; Nikolić, Pop-LaziĆ 2005). o pozostałych stanowiskach wiemy o wiele mniej - znamy przeważnie ich powierzchnię i niektóre budowle, a w przypadku krótkotrwałych obozów nie wiemy nic o towarzyszących im osiedlach. Legion VIII Augusta przybył do Novae zapewne krótko po 46 r. n.e., jednak trwałe, archeologicznie rozpoznane struktury pozostawił po sobie dopiero legion i italski, który przybył na początku lat 70. I w. n.e. (rEHHEBA 2002: 10-11; Sarnowski, KoVALEVSKAJA, ToMAS 2012). obóz rozplanowano na rozległym plateau, otoczonym pagórkami od strony wschodniej i południowej, a równiną od strony zachodniej. Zasadnicza część canabae znajdowała się po stronie zachodniej, choć pozostałości przedrzymskie i być może I-wieczne odkryto także na wschód od twierdzy (CiCikova 1980: 62), w obrębie dodatkowego pasa murów wybudowanego prawdopodobnie pod koniec III w. n.e. (Press, Sarnowski 1990: 240). Funkcja tego tzw. poszerzenia wschodniego pozostaje nieznana. Drugie osiedle cywilne znajdowało się 2,5 km na wschód od obozu, na stanowisku ostrite Mogili (Tomas 2006, Aohebckh 2006b). Istotnym problemem badawczym jest określenie, które z dwóch osiedli otrzymało rangę municypium, i kiedy. W Novae zdecydowanie większym osiedlem było canabae. Zdaniem autorki jest wysoce prawdopodobne, że prawa municypalne zostały przyznane właśnie temu osiedlu i to nie wcześniej niż na przełomie II i III w. Brak świadectw epigraficznych wzmiankujących urzędników magistratu może wynikać właśnie z tak późnego nadania praw miejskich, po którym rychło nastąpiła integracja przestrzenna obozu i canabae oraz przemieszczenie mieszkańców vicus w pobliże fortecy. Powierzchnia obu osiedli jest szacowana na 70-80 (canabae) i 15 ha (vicus) (Conrad, StanCev 2002; Sarnowski 1979; Tomas 2006). Badaniami wykopaliskowymi na terenie canabae objęto jedynie willę i późnoantyczną bazylikę (CiCikova 1997; Baaakoba 2006), świątynie bóstw wschodnich (Najdenova 1999), a poza obrębem leugi - światynię Dionizosa/Liber Pater (A^OHOBA 1961). Dotychczas nie prowadzono wykopalisk szeroko-płaszczyznowych wnętrza tzw. poszerzenia wschodniego, choć podczas badań sondażowych linii umocnień otaczających wspomniane poszerzenie zarejestrowano warstwy przedrzymskie i wczesnorzymskie (CiCikova 1980: 62; Ahmhtpob et al. 1967: 139-140). Nie zebrano także i nie opracowano wszystkich zabytków pochodzących, lub mogących pochodzić, z cywilnych osiedli koło Novae, w tym z canabae, choć przed rozpoczęciem wykopalisk przeprowadzono stosowną kwerendę (Nowicka 1961). Dzięki dofinansowaniu Narodowego Centrum Nauki, w marcu 2012 roku rozpoczęliśmy trzyletnie badania nieinwazyjne obejmujące rozpoznanie geofizyczne, prospekcję z powietrza oraz poszukiwania z użyciem detektorów metali. Zespół metod nieinwazyjnych zostanie uzupełniony analizami próbek mikroszczątków organicznych; pozwoli to stworzyć model starożytnego ukształtowania terenu, a także rozpoznać ówczesną florę. Dzięki programowi KWERENDA Fundacji na rzecz Nauki Polskiej zostaną także skatalogowane zabytki związane z osadnikami cywilnymi. Celem badań osadniczych jest odtworzenie środowiska i otoczenia, w którym żyli ludzie w przeszłości. Badania rzymskich obozów legionowych prowadzone jedynie w obrębie ich murów dają obraz ułomny, pozbawiony istotnego kontekstu, jaki stanowią dla nich otaczające je osiedla przyobozowe. Szeroka paleta metod badawczych, wychodząca poza ramy tradycyjnych badań wykopaliskowych, jest do tego celu narzędziem najodpowiedniejszym.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom IX (L), fasc. A
• Pages: 155-168

Contributors

author

Tomas Agnieszka

References

• ВЛАДКОВА П., 2001 Най-ранният Никополис ад Иструм, “ИРИМВТ” 15-16 (2000-2001), 100-105.
• ВЛАДКОВА П., 2006, Некропол край NоVае от времето на Теодорих Велики, (т:) Р. милев (еА), Готите. Со(ета - Сиггеп( Адреса о/(Ье Со(Ыс Ншопса1 апй Си1шга1 Непыде т Ви1дапа, 5ойа, 57-70.
• Вълов В., 1965 Антични некрополи в Свищовско, “Археология” (София) УИ/1, 27-34.
• ГЕНЧЕВА Е., 2002, Първият военен лагер в NоVае провинция Мизия (Северна България), София - Варшава.
• ДИМИТРОВ Д.П. ЕТ ЛЬ., 1967 Д.П. Димитров, М. Чичикова, Л. Димитрова, В. Найденова, Археологические раскопки в Восточном Секторе Нове в 1965 г., “Известия на Археологическия Институт” XXX, 75-100.
• ДЖОНОВА Д., 1961 Светилище на Дионис край Свищов, “Археология” (София) Ш/2, 21-24.
• ДОНЕВСКИ П., 1991, Разкопки в местността Острите Могили източно от Нове, (т:) Археологически Открития и Раз- копки през 1990 г., Ловеч, 95-96.
• ДОНЕВСКИ П., 2006а Канаби на XIКлавдиев Легион («иттагу: СапаЬае 1едютзХ1 СЬаисВае), (т:) Р. Иванов, Г. Атанасов, П. Доневски, История на Силистра, то1. I: Античният Дуросторум, Силистра - София, 186-227.
• ДОНЕВСКИ П., 2006Ь Викус и Муниципиум Аурелиум Дуросторум («иттагу: Угсиз - Митаршт АигеНит Оигозсогит), (т:) Р. Иванов, Г.Атанасов, П. Доневски, История на Силистра, то1. I: Античният Дуросторум, Силистра - София, 228-242.
• ИВАНОВ Т., ИВАНОВ Р., 1998, Улпия Ескус. Римски и ранновизантийски град («иттагу: Ц[^а Оезсш. Л Готап апА Еаг1у Вугапсте асу), Vо1. I, София.
• КАБАКЧИЕВА Г., 2000 Са«о:а Ое«сеп«^а. Ранноримският военен лагер при устето на Искър, София.
• СТЕФАНОВ С., 1958, Принос към старата история на Свищов до средата на XVIIвек, (т:) Сто години народно читалище Свищов 1856г. - 1956г. Юбилен сборник, Свищов, 337-365.
• ТАЧЕВА М., 2004 Власт и социум вримска Мизия и Тракия, то1. II, София.
• APARASCHIVEI, D., 2007 Municipiul Troesmis. Institutiif elite, “Peuce” S.N. III-IV (2005-2006), 189-208.
• BARKOCZI L., 1964 The Population ofPannonia from Marcus Aurelius to Diocletian, “AAHung” 16, 257-356.
• BIERNACKA-LUBANSKA M., 1979 Water-supply System of Novae, “Archeologia” (Warsaw) XXX, 57-68.
• BONDOC D., 2006 Northern Danubian Bridge-Headsfrom Oltenia,from the First War of the Emperor Traian Against the Dacians (101-102 A.D.), “Bibliotheca Historica et Archaeologica Universitatis Timisiensis” VII, 43-49.
• BOYANOV I., 2008, Oescus - from Castra to Colonia, “Archaeologia Bulgarica” XII/3, 69-76.
• BOYANOV I., 2010 Municipium Aurelium Durostorum or vicus Gavidina, “Archaeologia Bulgarica” XIV/2, 53-59.
• CONRAD S., STANCEV D., 2002, Archaeological Survey on the Roman Frontier on the Lower Danube between Novae and Sexaginta Prista. Preliminary Report (1997-2000), (in:) J. Freeman, J. Bennett, Z.T. Fiema, B. Hoffmann (eds.), Limes XVIII. Proceedings of the XVIIIth International Congress of Roman Frontier Studies Held in Amman, Jordan (September 2000), vol. II, B.A.R. Int.Ser. 1084, Oxford, 673-681.
• CRNOBRNJA A 2005 On Some Occurrences at Singidunum in the Mid-Third Century, “Singidunum” 4,117-124.
• CICIKOVA M., 1980 Forschungen in Novae, “Klio” 62/1, 50-66.
• CICIKOVA M., 1997 La basilique et la necropole paleochretiennes extra muros (Mesie Inferieure), (in:) A. Biernacki, P. Pawlak (eds.) Late Roman and Early Byzantine Cities on the Lower Danube from the 4th to the 6th cent. AD. International Conference. Poznan, Poland, 15-17November 1995, Poznan, 57-69.
• DAMIAN P., BALTAC A., 2007 The Civil Roman Settlement at Ostrov - Durostorum, (in:) V. Sirbu (ed.), Important Sites from the Pre--Roman and Roman Time on the Lower Danube Valley (4th century BC - 4th century AD), Proceedings of the International Colloquium, Galati, 10th-12th of May, “Istros” XIV, 61-70.
• DONEVSKI P., 2009 Archaeological Investigations in Silistra (Durostorum), “Buletinul Muzeului Judetean Teleorman. Seria Arheologie” 1, 105-130.
• DORUTIU-BOILA E., 1972 Castra legionis VMacedonicae undMunicipium Troesmense, “Dacia” N.S. XVI, 133-134.
• DORUTIU-BOILA E. 1978 Uber den Zeitpunkt der Verleihung des Munizipalrechts in Scythia Minor, “Dacia” N.S. XXII, 245-247.
• GEROV B. 1977, Zum Problem der Entstehung der romischen Stadte am Unteren Donaulimes, “Klio” 59/2,299-309.
• GEROV B. , 1980, Die Rechtsstellung der Untermosischen Stadt Novae, (in:) idem, Beitrage zur Geschichte der romischen Provinzen Moesien und Thrakien. Gesammelte Aufsatze, Amsterdam 1980, 113-118 [first published in: Akte des IV Internationalen Kongresses fur Griechische und Lateinische Epigraphik, Wien, 17. bis 22. September 1962, Wien 1964,128-133].
• GIORGETTI D., 1983 Ratiaria and its Territory, (in:) A. Poulter (ed.), Ancient Bulgaria, vol. 2, Nottingham, 19-39.
• GUDEA N., 1997 Der dakische Limes. Materialien zu seiner Geschichte, “Jahrbuch des RGZM” 44,1-113.
• HANEL N., 2007 Military Camps, Canabae, and Vici. The Archaeological Evidence, (in:) P. Erdkamp (ed.), A Companion to the Roman Army, oxford, 395-416.
• KOLENDOJ., 1970 Dea Placida a Novae et le culte d’Hecate, la Bonne deesse, “Archeologia” (Warsaw) XX (1969), 77-84.
• KOEKOWNA S., 1961 Nekropola polnocno-wschodnia, (in:) K. Majewski (ed.), Sprawozdanie tymczasowe z wykopalisk w Novae w 1960 roku, “Archeologia” (Warsaw) XII, 123-128.
• MANUCU-ADAME^TEANU GH., 2010, Comuna Turtucoaia, punct Iglita, cetatile Troesmis est f Troesmis vest. Consideratii privind locuirea medio- -bizantina din secoleleX-XIII, “Pontica” 43,435-469.
• MASON D.J.P., 1988 Prata Legionis in Britain, “Britannia” 19, 163-189.
• MEHL A., 1986 Eineprivate Weihungaufkaiserlichem Boden in Walheim am Neckar, “Fundberichte aus Baden-Wurttemberg” 11,265-267.
• MIKIC M., STOJANOVIC V., MRDIC N., 2006 Primenagradiometra zapotrebezastitnih arheoloskih istazivanja na Viminacijumu - lokalitetRit, “Arheologija i Prirodne Nauke” 2, 21-26.
• MOCSY A., 1954 Das territorium legionis und die canabae in Pannonien, “AAHung” 3,179-200.
• MOCSY A., 1974 Pannonia and Upper Moesia, London.
• MROZEWICZ L., 1980, Einige Bemerkungen zur demographischen Struktur von Novae (Moesia Inferior), “Eos” LXVIII, 249-254.
• MROZEWICZ L., 1981, Municipium Novae:problem lokalizacji, (in:) S. Parnicki-Pudelko (ed.), Novae - Sektor Zachodni 1976,1978, Poznan, 197-200.
• MROZEWICZ L., 2000 Spoleczenstwo a armia w rzymskich prowincjach nadDunajem (od I do III wieku), “Nasze Historie” 5, 7-18.
• NAJDENOVA V., 1999 Le culte deMithra d Novae (Mesie Inferieure), (in:) G. v. Bulow, A. Milceva (eds.), Der Limes an der unteren Donau von Diokletian bis Heraklios, Sofia, 117-120.
• NIKOLIC S., POP-LAZIC S., 2005, Ostaci anticke urbane zone na Dunavskoj padini (Remains of Antique Urban Zone on the Danube Slope), “Singidunum” 4, 7-43.
• NOWICKA M., 1961 Przeglqd dotychczasowych badan i zrodel archeologicznych, (in:) K. Majewski (ed.) Sprawozdanie tymczasowe z wykopalisk w Novae w 1960 roku, “Archeologia” (Warsaw) XII, 77-87.
• OLTEAN I., 2007 Dacia. Landscape, Colonisation and Romanisation, London - New York.
• OPREANU C., 1998, Castrul legiunii IAdiutrix de la Apulum in timpul lui Traian, “Apulum” XXXV, 121-134.
• OTA R., 2009, Some Observations on the Latest Archaeological Researches Carried Out in the Roman Necropolis from Apulum (Alba Iulia) - “Dealul Furcilor - Podei", “Ephemeris Napocensis” XIX, 23-49.
• PARNICKI-PUDELKO S., 1981 Canabae Novae: problem lokalizacji, (in:) S. Parnicki-Pudelko (ed.), Novae - Sektor Zachodni 1976, 1978, Poznan, 201-204.
• PARVAN V., 1924 Municipium Aurelium Durostorum, “Rivista di Filologia e d’istruzione classica” N.S. II/3, 307-340.
• VON PETRIKOVITS H., 1991 Die canabae legionis, (in:) idem, Beitrdge zur romischen Geschichte und Archdologie II, 1976-1991, Beihefte der Bonner Jahrbucher 49, Koln, 169-184.
• PISO I., 1991 Die Inschriften von Pfaffenberg und derBereich der canabae legionis, “Tyche” 6,131-169.
• POP-LAZIC S., 2002 Nekropole rimskog Singidunuma, “Singidunum” 3, 7-100.
• POP-LAZIC S., 2005 Novi nalazi antickih grobova u Singidumu, “Singidunum” 5,125-136.
• PRESS L., SARNOWSKI T., 1990 Novae. Romisches Legionslager undfruhbyzantinische Stadt an der unteren Donau, “Antike Welt” 21, 225¬243.
• RICHARDSON A., 2004, Theoretical Aspects of Roman Camp and Fort Design, B.A.R. Int.Ser. 1321, Oxford (includes translation of Pseudo-Hyginus, De munitionibus castrorum).
• RODWELL W., 1975, Milestones, Civic Territories and the Antonine Itinerary, “Britannia” 2,76-101.
• RoTH J., 1999, The Logistics of the Roman Army at War (264 B.C. - A.D. 235), Columbia Studies in the Classical Tradition XXIII, Leiden - Boston - Koln.
• SARNOWSKI T., 1976, Novaejako siedziba legionu IItalskiego, “Archeologia” (Warsaw), XXVII, 50-65.
• SARNOWSKI T., 1979 Badania powierzchniowe w okolicy Novae, (in:) Novae - Sektor Zachodni 1977, “Archeologia” (Warsaw), XXX, 207-210.
• SARNOWSKI T., 1981 The Legionary Defences of Novae. Report on Latest Sections, “Archeologia” (Warsaw) XXXII, 29-45.
• SARNOWSKI T., 2005, Drei spdtkaiserzeitliche Statuenbasen aus Novae in Niedermoesien, (in:) M. Mirkovic (ed.), Romische Stddte und Festungen an der Donau. Akten der regionalen Konferenz organisiert von Alexander von Humboldt- -Stiftung, Beograd, 16.-19. Oktober 2003, Beograd, 223-230.
• SARNOWSKI T., KOVALEVSKAJA L.A., TOMAS A., 2012 Novae 2011. Principia etMunitiones Castrorum. Headquarters Building and Legionary Defences, “Swiatowit” IX (L)/A [this volume], 189-194.
• SPASIC- DJURIC D., 2002 viminacijum. Glavni grad rimske provincije Gornje Mezije (Yiminacium, The Capital of the Roman Province of upper Moesia), Pozarevac.
• SYME R., 1999, The Provincial at Rome and Rome and the Balkans 80 BC - AD 14, Exeter 1999.
• TIMOFAN A., 2010, Cercetarea arheologica sistematica Apulum-cetatea Alba Carolina (Ravelinul Sf Francisc de Paola). Sectorul de sud al ajezarii civile a castrului legiunii XIII Gemina - campania 2009, “Terra Sebus. Acta Musei Sabesiensis” 2, 105-116 (online edition: http://cclbsebes.ro/).
• TOMAS A., 2006, Municipium Novensium? Report on the Field Survey at Ostrite Mogili, Yeliko Turnovo District, “Swiatowit” VI (XLVII)/A (2004-2005), 115-128.
• TOMAS A., 2009, Inter Moesos et Thraces. A Contribution to the Studies on the Rural Hinterland of Novae in Lower Moesia, “Archeologia” (Warsaw), LVIII (2007), 31-47.
• TOMAS A., 2011a Connecting to Public Water: The Rural Landscape and Water Supply of Lower Moesia, “Archaeologia Bulgarica” XV/2, 59-72.
• TOMAS A., 2011b Reading Gender and Social Life in Military Spaces, “Swiatowit” VIII (XLIX)/A (2009-2010), 139-152.
• TUDOR D. 1978 Oltenia Romana, Bucurejti.
• VITTINGHOFF F., 1971 Die rechtliche Stellung der canabae legionis und dieHerkunftsangabe castris, “Chiron” 1, 299-318.
• VITTINGHOFF F., 1974 Das Problem des “Militarterritoriums” in der Yorseverischen Kaiserzeit, (in:) Atti delconvegno Internationalesul tema: I diritti locali nelleprovince romane con particolare riguardo alle condizioni giuridiche del suolo, (Roma, 26-28 ottobre 1971), Problemi di Scienza e Cultura 194, Roma, 109-124.
• VULPE R. , 195, Canabenses}i Troesmenses, “Studii §i Cercetari de Istorie Veche”, 557-582.
• VULPE R., BARNEA I., 1968 Din istoria Dobrogei, vol. II: Romanii la Dunarea de Jos, Bucurejti.
• ZOTOVIC L., JORDOVIC C., 1990 Yiminacium. Nekropola visegrobalja, Beograd.
• Reports on Apulum project (4.05.2011): http://apulumarchaeology.wordpress.com/ http://www2.cimec.ro/scripts/arh/cronica /detaliu.asp?k=4407
• Terra Sebus. Acta Musei Sabesiensis, internet edition (15.05.2011): http://cclbsebes.ro/Photos of the buildings near 7, Miron Costin Str. (15.05.2011): http://www2.cimec.ro/Arheologie/cronicaCA2010/ albume/preventive/097/album/index.html
• Description of the research of the buildings near 7, Miron Costin Str. (15.05.2011): http://www2.cimec.ro/scripts/arh/cronica/ detaliu.asp?k=4407