Full-text resources of CEJSH and other databases are now available in the new Library of Science.
Visit https://bibliotekanauki.pl

PL EN


2017 | 128 | 229-272

Article title

Początki odnowy posoborowej w Kosciele katolickim w Polsce (do 1972). Zarys wybranych problemów

Content

Title variants

EN
The beginnings of post-council renewal in Roman Catholic Church in Poland (until 1972). An outline of chosen problems

Languages of publication

PL EN

Abstracts

PL
Recepcja Soboru Watykańskiego II to jeden z najważniejszych, żywych procesów eklezjalnych zachodzących w Kościele katolickim począwszy od drugiej połowy lat sześćdziesiątych XX w. Analiza faktograficzna zjawiska pozwala na wyodrębnienie – w historii Kościoła w Polsce – trzech faz recepcji Vaticanum II. Są to kolejno: 1) faza wczesna (lata 1966-1978) z wyraźnie wyodrębnionymi dwoma podokresami: 1966-1972 oraz 1972-1978; 2) faza dojrzała (lata 1978-1989); 3) faza późna (lata 1989-1999). Niebagatelny wpływ na przebieg recepcji w Polsce, jej specyfikę, dynamikę oraz konkretne możliwości aplikacji nauczania w życie wspólnot kościelnych miały uwarunkowania związane z funkcjonowaniem Kościoła w warunkach państwa totalitarnego. W niniejszym artykule przedstawione zostały kolejno: uwarunkowania polityczno-systemowe; uwarunkowania prawno-kanoniczne; uwarunkowania społeczno-religijne. Jako instytucjonalne narzędzia recepcji Soboru Watykańskiego należy postrzegać należy powołane przez Konferencję Episkopatu Polski specjalne komisje, na czele z Komisją Soborową. Dla zobrazowania procesu recepcji Vaticanum II w Polsce – w pierwszej fazie obejmującej podokres lat 1966-1972 – dokonano wyboru kilku charakterystycznych obszarów odnowy posoborowej. Widocznym znakiem wprowadzania posoborowych zmian była odnowa liturgii i studiów biblijnych (zapoczątkowano nową edycję ksiąg liturgicznych w języku polskim oraz wydano nowe krytyczne tłumaczenie ksiąg Pisma św. – „Biblią Tysiąclecia”). Odnowa kolegialności i synodalności polegała na opracowaniu i wejściu w życie Statutu Konferencji Episkopatu Polski (1969 r.); umocnieniu i pogłębieniu charakteru duszpasterskiego instytucji synodów diecezjalnych oraz prowincjonalnych; przywróceniu Rad Kapłańskich. Wiele uczyniono również by nadać nowe, ożywcze impulsy ruchowi ekumenicznemu. Podjęto prace przygotowawcze w celu przeprowadzenia nowoczesnej odnowy struktur kościelnych (projekt opracowany przez zespół arcybiskupa Bolesława Kominka w 1967 r.). Ostatecznie urzeczywistnienie – tego istotnego wymiaru recepcji nauczania soborowego – nastąpiło częściowo poprzez postanowienia bulli Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus” z 1972 r. Sobór Watykański II przyniósł także zasadnicze zmiany w postrzeganiu roli świeckich w Kościele. Nastąpiła rewolucyjna zmiana paradygmatu udziału świeckich w życiu Kościoła (od obecności do zaangażowania). Na polskim gruncie prześledzono ją na przykładzie dwóch odmiennych formacyjnie ruchów katolickich (odgrywającego rolę prekursora idei soborowych środowiska ZNAK oraz stworzonego przez ks. Franciszka Blachnickiego Ruchu Światło-Życie). Przedstawione w ogólnym zarysie przykłady były pewnymi propozycjami i nie wyczerpały bogatych oraz różnorodnych doświadczeń recepcji Soboru Watykańskiego II w Kościele w Polsce.
EN
The reception of II Vatican Council is one of the most important ecclesial processes occurring in the Catholic Church since the second half of the 1960’s. Factographic analysis of the process allows one to distinguish – in the history of the Church in Poland – three phases of reception of Vaticanum II. These are: 1) the early phase (1966-1978) with two clear stages: 1966-1972 and 1972-1978; 2) the mature phase (1978-1989); 3) the late phase (1989-1999). Conditions connected with the functioning of the Church in totalitarian state had a considerable influence on the reception of the Council in Poland, its specificity, dynamism as well as the actual possibilities of applying the teaching in the life of church communities. The present article presents respectively the political and systemic conditions; legal and canonic conditions; religious and social conditions. Special commissions headed by the Council Commission, set up by the Episcopal Conference of Poland, should be viewed as the institutional tools of the reception of the Vatican Council. To depict the process of the reception of Vaticanum II in Poland – in the first stage of the early phase (1966-1972) – a few characteristic areas of the post-council renewal have been chosen. A visible sign of introducing post-council changes was the renewal of the liturgy and biblical studies (a new edition of liturgical books in Polish was initiated and a new critical translation of the Holy Scripture published – the Millenium Bible). The renewal of collegiality and synodality consisted in drafting and putting into effect the Statute of the Episcopal Conference of Poland (1969); strengthening and deepening the pastoral character of the institution of diocesan and provincial synods; reinstating Presbyteral Councils. Much was done to give the ecumenical movement new reviving impulses. Preparations were made to conduct a modern renewal of church structures (project drafted by Archbishop Bolesław Kominek and his co-workers in 1967). Final accomplishment came partly through the resolutions of the bull of Paul VI Episcoporum Poloniae Coetus from 1972. Vatican Council II also brought considerable changes in the perception of the role of the laity in the Church. There was a revolutionary change of the paradigm of participation of laity in the life of the Church (from presence to involvement). In Poland it was followed through on the example of two formationally different Catholic movements (the precursory milieu of ZNAK and – the originated by Rev. Franciszek Blachnicki - Light-Life Movement). The general outline of examples does not exhaust the rich and diverse experience of the reception of Vatican Council II in the Polish Church.

Contributors

References

  • Źródła drukowane
  • Biblia Hebraica, ed. R. Kittel, A. Alt, O. Eissfeldt, Stuttgart 1945.
  • Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979, t. 1: Przebieg prac synodalnych. Dokumenty synodu, t. 2: Dokumentacja, Kraków 1985.
  • List pasterski polskich ojców soborowych do katolickiej Polski, [w:] Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975.
  • List pasterski Episkopatu Polski na Tydzień Modłów o zjednoczenie chrześcijan «O dążeniu do jedności chrześcijan», [w:] Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975.
  • List pasterski Episkopatu Polski na Tydzień Modłów o zjednoczenie chrześcijan «O dążeniu do jedności chrześcijan», [w:] Listy pasterskie Episkopatu Polski 1945-1974, Paris 1975.
  • Novum Testamentum Graece at Latine, ed. A. Merk, Romae 1951.
  • Paweł VI, Charyzmat życia zakonnego. Przemówienia i dokumenty, wybór i oprac. T. Sułowska, Poznań 1974.
  • Septuaginta..., ed. A. Rahlfs, t. 1-2, Stuttgart 1943.
  • Wojtyła K., Przemówienie do członków Sekretariatu Synodu wygłoszone w dniu 29 września 1972 r. w Krakowie, [w:] Duszpasterski Synod Archidiecezji Kra-kowskiej 1972-1979, t. 2: Dokumentacja, Kraków 1985, s. 60-68.
  • Opracowania
  • Bagrowicz J., Recepcja Soboru Watykańskiego II w Polsce – zagadnienia wybrane. Refleksje bardzo osobiste, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Va-ticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014.
  • Banaś K., Komunistyczny aparat bezpieczeństwa wobec pielgrzymek stanowych do Piekar Śląskich (1947-1989), Katowice 2013.
  • Bereszyński G., Reforma liturgiczna Soboru Watykańskiego II w archidiecezji war-szawskiej 1963-1992, Warszawa 2000.
  • Białkowski M., Przywództwo w Kościele katolickim w Polsce po 1989 roku, [w:] Czynnik religijny w polityce wewnątrzpaństwowej i międzynarodowej na przełomie drugiego i trzeciego tysiąclecia. Wybrane problemy, red. M. Mar-czewska-Rytko, Lublin 2016.
  • Białkowski M., Wokół Soboru Watykańskiego II. Studia i szkice, Toruń 2016.
  • Bokwa I., Synod 72 jako pierwszy etap recepcji Soboru Watykańskiego II w Szwajcarii, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Bi-ałkowski, Toruń 2014.
  • Carbone V., Il „Diario” conciliare di Monsignor Pericle Felici, red. A. Marchetto, Città del Vaticano 2015.
  • Ciupa R., Marek Ł., Górnośląski azyl. Pielgrzymki stanowe do Piekar Śląskich w materiałach Służby Bezpieczeństwa, Katowice 2015.
  • Czaczkowska E. K., Kardynał Wyszyński. Biografia, Kraków 2013.
  • Derewenda R., Dzieło wiary. Historia Ruchu Światło-Życie 1950-1985, Kraków 2010.
  • Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003.
  • Dyduch J., Rola Kardynała Karola Wojtyły w pracach Komisji Apostolstwa Świeckich, [w:] Karol Wojtyła jako biskup krakowski, red. T. Pieronek, R. Zawadzki, Kraków 1988.
  • Dyduch J., Udział Kardynała Karola Wojtyły w pracach Rady Świeckich, „Prawo Kanoniczne” 39(1996), nr 1-2.
  • Dyduch J., Kształt prawny Konferencji Episkopatu Polski, „Prawo Kanoniczne” 56 (2013), nr 2.
  • Encyklopedia ekumenizmu w Polsce (1964-2014), red. J. Budniak, Z. Glaeser, T. Kałuż-ny, Z. J. Kijas, Kraków 2016.
  • Friszke A., Oaza na Kopernika. Klub Inteligencji Katolickiej 1956-1989, Warszawa 1997.
  • Gambari E., Życie zakonne po Soborze Watykańskim II, Kraków 1998.
  • Gmurczyk Z., Kościół włocławski w rzeczywistości PRL-u za czasów biskupa Antoniego Pawłowskiego (1951-1968), Włocławek 2015.
  • Górska A., Zakony żeńskie w dobie odnowy soborowej, „Przewodnik Katolicki” 1969, nr 16.
  • Grajewski A., Normalizacja administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich w kontekście watykańskiej polityki wschodniej, [w:] Droga do stabilizacji polskiej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych po II wojnie światowej. W 40. rocznicę wydania konstytucji apostolskiej Pawła VI „Episcoporum Poloniae coetus”, red. W. Kucharski, Wrocław 2013.
  • Gryz R., Pozwolić czy nie? Władze PRL wobec budownictwa katolickich obiektów sakralnych w latach 1971-1980, Kielce 2007.
  • Hałagida I., Między Moskwą, Warszawą i Watykanem. Dzieje Kościoła grecko-katolickiego w Polsce 1944-1970, Warszawa 2013.
  • Hernoga J., Recepcja Soboru Watykańskiego w Niemczech, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014.
  • Hryniewicz W., Recepcja jako problem ekumeniczny, [w:] Recepcja – nowe zadanie ekumenizmu, red. W. Hryniewicz, L. Górka, Lublin 1985.
  • Jabłoński F., Recepcja idei misyjnej w Polsce po Soborze Watykańskim II, Kraków 2003.
  • Jamioł P., Odnowa życia zakonnego w świetle Soboru Watykańskiego II i w nauczaniu magisterium Kościoła, „Polonia Sacra” XVI(XXXIV) 2012, nr 31(75).
  • Jakubowski W., Solarczyk M., Organizacja Kościoła Rzymskokatolickiego na ziemiach polskich od X do XXI wieku, Warszawa-Olsztyn 2011.
  • Jakubowski W., Solarczyk M., Ustrój Kościoła Rzymskokatolickiego. Wybrane zagadnienia instytucjonalne, Warszawa 2002.
  • Kaźmierczak P., Klub Inteligencji Katolickiej w Krakowie w latach 1956-1989, Kraków 2009.
  • Ludzie Znaku, red. A. Mateja, Kraków 2015.
  • Kościół i religijność Polaków 1945-1999, red. W. Zdaniewicz, T. Zembrzuski, War-szawa 2000.
  • Kościół katolicki w Polsce 1945-1972. Duchowieństwo i wierni. Miejsca kultu. Życie religijne, oprac. W. Zdaniewicz, Poznań-Warszawa 1978.
  • Kłaczkow J., Kościół Ewangelicko-Augsburski w Polsce w latach 1945-1975, Toruń 2010.
  • Koperek S., Dwadzieścia pięć lat w służbie liturgii, [w:] Euntes docete. XXV lat Instytutu Liturgicznego na Wydziale Teologicznym Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie, Kraków 1993.
  • Kościół katolicki w Polsce 1918-1990. Rocznik statystyczny, red. L. Adamczuk, W. Zdaniewicz, Warszawa 1991.
  • Krukowski J., Recepcja Soboru a struktury kościelne w Polsce, [w:] W dwudziestolecie Soboru Watykańskiego II. Recepcja – doświadczenia – perspektywy, red. J. Ho-merski, F. Szulc, Lublin 1987.
  • Krukowski J., Uprawnienia nadzwyczajne kard. Stefana Wyszyńskiego, Prymasa Polski, wobec zagrożeń ze strony reżimu komunistycznego, „Studia Prymasowskie” 2011, nr 5.
  • Liszka P., Charyzmatyczna moc życia zakonnego, Wrocław 1996; idem, Charyzmat życia zakonnego, Warszawa 2002.
  • Łuczewski M., Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej, Toruń 2012.
  • Marecki J., Duszpasterski Synod Archidiecezji Krakowskiej 1972-1979 jako próba recepcji Soboru Watykańskiego II, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014.
  • Mariański J., Kościół w społeczeństwie przemysłowym, Warszawa 1983.
  • Mariański J., Apostolstwo świeckich w Kościele, [w:] W dwudziestolecie Soboru Watykańskiego II. Recepcja – doświadczenia – perspektywy, red. J. Homerski, F. Szulc, Lublin 1987.
  • Masalski R., Bulla «Episcoporum Poloniae coetus» – geneza i konsekwencje [w:] Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 12, red. J. Walkusz, Lublin 2013.
  • Metody pracy aparatu bezpieczeństwa wobec Kościołów i związków wyznaniowych 1945-1989, wstęp, wybór dokumentów, redakcja A. Dziurok, Warszawa 2004.
  • Mikołajczuk K., Uprawnienia Kardynała Stefana Wyszyńskiego wobec Kościoła grecko-katolickiego w archiwaliach Prymasa i Konferencji Episkopatu Polski, Lu-blin 2014.
  • Milenium czy Tysiąclecie, red. B. Noszczak, Warszawa 2005.
  • Mirek A., Trudne lata wielkie dni. Zakony żeńskie w PRL, Lublin 2015.
  • Ogórek Z., Recepcja odnowy liturgicznej Soboru Watykańskiego II w Diecezji War-mińskiej, Olsztyn 2006.
  • Pietkiewicz R., Przekład Biblii Tysiąclecia i jego zastosowanie w Lekcjonarzu mszalnym, [w:] Słowo Boże w liturgii. Obecność – celebracja – aktualizacja, red. S. Araszczuk, „Colloquia Wratislaviensia” t. 4, Wrocław 2010.
  • Ponikło T., Chrześcijanin. Rozmowy ze Stefanem Wilkanowiczem, Kraków 2009.
  • Ratzinger J., O nauczaniu II Soboru Watykańskiego. Formułowanie – przekaz – inter-pretacja, [w:] J. Ratzinger, Opera omnia, t. VII/2, red. K. Góźdź i Marzena Górec-ka, Lublin 2016.
  • Recepcja, [w:] Zwięzły słownik teologiczny, red. G. O'Collins, E. G. Faruggia, Kra-ków 1993.
  • Rogowska B., Polityka polskich władz komunistycznych wobec Kościoła rzymsko-katolickiego, Wrocław 2013.
  • Routhier G., La réception d’un concile, Editions du Cerf, Paris 1993.
  • Ruch pielgrzymkowy na Jasna Górę 1945-1989. Wybór dokumentów, wstęp i redakcja W. P. Wlaźlak, A. Sznajder, Katowice 2009.
  • Skrzypczak R., Recepcja Soboru w Italii, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015.
  • Sobeczko H. J., Pastoralne wyzwania Konstytucji „Sacrosanctum Concilium” dla Kościoła w Polsce, „Seminare. Poszukiwania naukowe” 21(2005).
  • Sobeczko H. J., Prace Komisji Liturgicznej Episkopatu Polski nad realizacją Kon-stytucji liturgicznej w Polsce w latach 1963-1975, „Ruch Biblijny i Liturgiczny” 38(1985), nr 4-5.
  • Studia Soborowe, t. 2, cz. 1: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2014.
  • Studia Soborowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015.
  • Sześćdziesiąt lat „Ruchu Biblijnego i Liturgicznego” w służbie odnowy biblijnej i liturgicznej w Polsce, red. S. Wronka, Kraków 2007.
  • Szewczyk L., Recepcja liturgicznego wymiaru homilii. Studium homiletyczne na podstawie badań kaznodziejstwa kapłanów archidiecezji katowickiej w latach 1972-1999, Katowice 2003.
  • Stępień M., Pozycja prawna Konferencji Episkopatu Polski. Studium prawno-historyczne, Łomża 2014.
  • Szulist J., Niezłomny dialog – recepcja Soboru Watykańskiego w Austrii, [w:] Studia Soborowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015.
  • Śmigiel W., Nowe ruchy eklezjalne w Kościele. Czy nadeszła „wiosna Kościoła”?, [w:] Recepcja Soboru. Niektóre wyzwania wobec życia i działalności Kościoła 40 lat po Soborze Watykańskim II, red. K. Półtorak, „Studia i Rozprawy” Wydział Teolo-giczny Uniwersytetu Szczecińskiego, t. 14, Szczecin 2007.
  • Wilk S., Struktura administracyjna Kościoła w Polsce przed bullą «Totus Tuus Poloniae Populus», [w:] Kościół w Polsce. Dzieje i kultura, t. 12, red. J. Walkusz, Lublin 2013.
  • Witko K., Recepcja Soboru Watykańskiego II we Francji – zarys, [w:] Studia Sobo-rowe, t. 2, cz. 2: Historia i recepcja Vaticanum II, red. M. Białkowski, Toruń 2015.
  • Wodarczyk A., Prorok Żywego Kościoła. Ks. Franciszek Blachnicki (1921-1987) – życie i działalność, Katowice 2008, s. 248-249.
  • Zieliński Z., Kościół w Polsce 1944-2007, Poznań 2009.
  • Zieliński Z., Ziemie Zachodnie i Północne w polityce PRL, [w:] Z. Zieliński, Educatrix et Advocata. Wychowawca i Obrońca. Miejsce Kościoła w dziejach Narodu. Studia i szkice, Lublin 2015.
  • Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003.

Document Type

Publication order reference

Identifiers

YADDA identifier

bwmeta1.element.desklight-35cf0090-da93-456e-b9a8-0da8833a0171
JavaScript is turned off in your web browser. Turn it on to take full advantage of this site, then refresh the page.