Fasada pijarskiego gmachu Collegium Nobilium w Warszawie

• Authors: Mączyński Ryszard

Title variants

EN

The Façade of the Piarist Collegium Nobilium in Warsaw

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

Until recently, research into the Piarist Collegium Nobilium — the work of Jakub Fontana, initiated in 1743 — has not explained many essential questions concerning the history of the object and its architectonic form. Existing, albeit unexploited, source and iconographie material makes it possible to prove that the facade of the building was not completed in 1754, as was originally presumed but that the Fontana version was never realized. The work was interrupted after the preparation of the building’s solid and prior to its outfitting, while the front elevation, facing Miodowa Street, remained unplastered until the beginning of the 1780s. In its oldest form — which can be reconstructed — the palace of the college was composed of a two-storey and fifteen-axis main corps, with an additional third storey over a central, three-axis projection, and two single-storey and ten-axis side wings, as well as an irregular window pattern (adapted to an unrealized Baroque decoration). The erection of the faccade was initiated as late as 1782 by Michał Stadnicki, rector of the Collegium Nobilium who commissioned Stanisław Zawadzki, one of the most talented architects of the Polish Enlightenment, to prepare a design. Due to the fact that the object was realized several years earlier than it was assumed up to now, the building appears to be extremely important in the accomplishments of the architect, and documents a period of the most dynamic transformations of his artistic profile. Work on the front elevation was conducted in the years 1783- 1785 and the masonry was entrusted to Adam Gering, not a well-known sculptor. There are three project variants prepared by Stanisław Zawadzki: two are authentic and heretofore unpublished (A and В in the article) and a later slightly later and relatively faithful copy of the non-extant original (G). All the drawings shared the general principle accepted by the architect who tried to impose a Classicistic form without disturbing the Baroque solid of the palace; the differences, apart from small details, concerned the degree of intervention into the existing structure of the building. Variant A retained the old irregular window pattern in the side wings, variant G modified it slightly but variant В foresaw the introduction of full regularity under the condition of far reaching modifications. The last project was, however, an ideal version made for the collection of architectonic drawings belonging to Stanisław Kostka Potocki (who should not be regarded as their co-author, despite certain suggestions made in the past). None of the extant variants (A, G) were realized faithfully. It became apparent that although the erected facade was close to solutions proposed in inital projects (a horizontal binding of the ground floor, the application of small balconies supported by pairs of columns framing the entrance gates, the introduction of a wide frieze which divided the first and second storeys, as well as decorations with coat-of-arms cartouches over the projections of the main corps); ultimately, a whole series of innovations was implemented. The most important element was the increased number of windows in the side wings (up to eleven) as well as the retention of the former asymmetric pattern of transit gates, contrary to the initial intention. The facade of the Piarist building, designed by Zawadzki, has not survived and has been subjected to considerable transformations already in the first half of the nineteenth century. The elevation of the corps and right wing, a part of the palace purchased in 1811 for a cadet school, was changed in 1820 according to a project by Wilhelm Henryk Minter. The left wing which after the ousting of the Piarists became the seat of the Russian Orthodox bishop, was rebuilt in 1835-1837; in accordance with designs by Andrzej Gołoński and Antonio Corazzi a third storey was added, the windows were shifted, in this way making the distances between them even, and a three-axis projections, crowned with a triangular gable, framed the gate. After the wartime devastation dating from 1944 the building was reconstructed but it would be difficult to say that it is a faitful copy of the monument. Only the main corps and the right wing refer directly to the form which that part of the palace obtained follwing the transformations inaugurated by Minter.

Keywords

PL

Collegium Nobilium w Warszawie; warszawscy pijarzy; Jakub Fontana

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 1994
• Issue: 2
• Pages: 168-184

Dates

published

1994

Contributors

author

Mączyński Ryszard

References

• Historia Domus Varsaviensis Scholarum Piarum, oprać. L. Chmaj, Wrocław 1959, s. 29 n., 55;
• [K. Kamieński], wstęp (w:) Na popis publiczny uczniow Konwiktu Warszawskiego księży pijarow..., Warszawa 1816, s. nlb.
• List Stanisława Konarskiego do generała pijarow Edoardo Corsiniego z 21 VIII 1754 r. (w:) Listy Stanisława Konarskiego 1733- 1771, oprać. J. Nowak-Dłużewski, Warszawa 1962, s. 90.
• S. Konarski, De viro honesto et bono cive ab ineunte aetate formando..., Varsaviae 1754, s. 2;
• List Stanisława Konarskiego do generała pijarow Edoardo Corsiniego z 1 X 1755 r. (w:) Listy Stanisława Konarskiego..., s. 103.
• A. Karczewski, Z działalności budowlanej i artystycznej oo. pijarow w Polsce, „Nasza Przeszłość”, XV, 1962, s. 233.
• A. Bartczakowa, Jakub Fontana, architekt warszawskiXVLLI wieku, Warszawa 1970, s. 51;
• A. Bartczakowa, Collegium Nobilium, Warszawa 1971, s. 27.
• [S. Konarski], Desseins et plans du batiment du college pour la noblesse a Varsovie aux Ecoles Pieuses... - Planty fabryki Collegii Nobilium VarsaviaeScholarum Piarum..., [Warszawa] 1744, s. nlb.
• J. Buba, Markowski Wawrzyniec Bartłomiej (w:) Słownik pracownikow książki polskiej, Warszawa 1972, s. 568.
• [S. Bielski], Vita et scripta quorundam e Congregatione Cler. Reg. Scholarum Piarum in provincia Polona professorum..., Varsaviae 1812, s. 128.
• [K. Kamieński], wstęp (w:) Na popis publiczny uczniow Konwiktu Warszawskiego księży pijarow..., Warszawa 1917, s. 10. 18. Dawniej w zbiorach Muzeum Narodowego w Warszawie (dalej: MNW), nr inw. 128656 (zob. Malarstwo polskie od XVI do początku XX wieku. Katalog Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 1975, s. 49), obecnie w Sali Canaletta na Zamku Krolewskim w Warszawie. |
• [J. G. Bystrzycki], Historia zaprowadzenia instytutu księży pijarow w Warszawie (w:) Popis publiczny uczniow Szkoły Wojewodzkiej Warszawskiej księży pijarow..., Warszawa 1820, s. 11.
• List rezydenta Ignacego Koziebrodzkiego do Jana Klemensa Branickiego, hetmana wielkiego koronnego, z 7 V 1753 r., AGAD, Archiwum Roskie (dalej: AR) X/18, s. 820 n.
• D. Kosacka, Plany Warszawy XVII i XVIII wieku w zbiorach polskich. Katalog, Warszawa 1970, s. 55.
• B. Krassowski, B. Majewska, Plany Warszawy 1655-1814, Warszawa 1980, pl. 10.
• A. Lauterbach, Warszawa, Warszawa 1925, s. 85, 110 n.
• A. Bartczakowa, Collegium Nobilium, s. 40 n.;
• M. Kwiatkowski, Architektura (w:) Warszawa w latach 1526-1795, Warszawa 1984, s. 506 n. 34.
• S. Lorentz, Architektura wieku Oświecenia w świetle przemian w życiu gospodarczym i umysłowym, „Biuletyn Historii Sztuki”, XIII, 1951, nr 4, s. 31 n.;
• S. Lorentz, [Głos w dyskusji na Sesji Kołłątajowskiej], „Przegląd Historyczny”, XLII, 1951, s. 256
• M. Gutowski, Architektura szkoł średnich w Polsce w okresie zaborow, Białystok 1991, s. 20.
• A. Bartczakowa, Collegium Nobilium, s. 42;
• M. Kwiatkowski, Architektura, s. 506.
• S. Lorentz, A. Rottermund, Klasycyzm w Polsce, Warszawa 1984, s. 31, 240,
• T. Sulerzyska, S. Sawicka, przy udziale J. Trenklerowny, Katalog rysunkow z Gabinetu Rycin Biblioteki Uniwersyteckiej w Warszawie, cz. 1, Varsaviana. Rysunki architektoniczne, dekoracyjne, plany i widoki z XVIII i XIX wieku, Warszawa 1967, s. 169.
• Komisja Edukacji Narodowej 1773-1794, oprać. T. Wierzbowski, z. 28, Raporty generalnych wizytatorow z r. 1785, Warszawa 1914, s. 54.
• K. Kamieński, Opis historyczny Konwiktu Warszawskiego księży pijarow, oprać. R. Mączyński, Analecta. Studia i Materiały z Dziejow Nauki”, III, 1994, nr 2 (w druku);
• J. Giergielewicz, Zarys historii korpusu inżynierow w epoce Stanisława Augusta, Warszawa 1933, s. 86.
• I. Malinowska, Stanislaw Zawadzki 1743-1806, Warszawa 1953, s. 6.
• H. Pohoska, Pijarzy wizytatorami Komisji Edukacji Narodowej, „Nasza Przeszłość”, XV, 1962, s. 285 n. 48.
• R. Mączyński, Żoliborski Konwikt pijarow, „Analecta. Studia i Materiały z Dziejow Nauki”, III, 1994, nr 1, s. 17;
• R. Mączyński, Korespondencja Stanisława Zawadzkiego w sprawie warszawskich kamienic Izabeli Branickiej. (Przyczynek do charakterystyki osoby architekta), „Biuletyn Historii Sztuki”, XLVIII, 1986, nr 1, s. 3 n., 14 n. 49.
• Protokoły posiedzeń Komisji Edukacji Narodowej 1781-1785, Warszawa 1915, s. 88.
• S. Lorentz, Działalność Stanisława Kostki Potockiego w dziedzinie architektury, „Rocznik Historii Sztuki”, I, 1956, s. 456 n.
• K. Sroczyńska, Zygmunt Vogel, rysownik gabinetowy Stanisława Augusta, Wrocław 1969, s. 80, 148.
• A. Kraushar, Widoki Warszawy i jej okolic Karola Albertiego, malarza nadwornego hesko-darmstadzkiego ze schyłku XVIII wieku, Warszawa 1912, tabl. III).
• R. Mączyński, Teatrpijarskiego konwiktu Collegium Nobilium w Warszawie, „Pamiętnik Teatralny”, XXXVII, 1988, nr 3/4, s. 294, 326, 354 n. ,
• R. Mączyński, Zagadnienie bezpośredniego wejścia oraz bramy przejazdowej w prawym skrzydle dawnego pałacu Collegium Nobilium w Warszawie. Rozważania historyczno-arcbitektoniczne i wnioski konserwatorskie, Warszawa 1993, maszynopis w zbiorach Państwowej Wyższej Szkoły Teatralnej im. A. Zelwerowicza w Warszawie, passim.
• R. Mączyński, Warszawska kamienica czynszowa pijarow projektu Stanisława Zawadzkiego, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, XXXV, 1987, nr 2, s. 257 n.
• A. Magier, Estetyka miasta stołecznego Warszawy, oprać. H. Szwankowska, Wrocław 1963, s. II6;
• F. M. Sobieszczański, Wiadomości historyczne o sztukach pięknych w dawnej Polsce..., t. 2, Warszawa 1849, s. 220.
• T. S. Jaroszewski, Chrystian Piotr Aigner, architekt warszawskiego klasycyzmu, Warszawa 1970, s. 20, 44 n.;
• J. Rudnicka, Rola Stanisława Kostki Potockiego w polskim życiu kulturalnym, „Biuletyn Historii Sztuki”, XXXIV, 1972, nr 2, s. 201.
• W. Smoleński, Mieszczaństwo warszawskie w końcu wieku XVIII, oprac. M. Serejski, A. Wierzbicki, Warszawa 1976, s. 95
• A. Bastrzykowski, Monografia historyczna Kunowa nad Kamienną i jego okolicy, Krakow 1939, s. 40.
• [K. Kamieński], wstęp (w:) Popis publiczny uczniow Konwiktu Warszawskiego księży pijarow..., Warszawa 1811, s. I.
• Kopia kontaktu kupna-sprzedaży pałacu Collegium Nobilium z 28 IX 1811 r., AGAD, Komisja Wojewodztwa Mazowieckiego (dalej: KWM) 6685, k. 58 n.
• T. S. Jaroszewski, A. Rottermund; Jakub Hempel, Fryderyk Albert Lessel, Henryk Ittar, Wilhelm Henryk Minter, architekci polskiego klasycyzmu, Warszawa 1974, s. 184
• Raport Wydziału Artylerii i Inżynierii za 1820 r., AGAD, Komisja Rządowa Wojny 279, k. 33.
• L. Schmidtner, Zbior celniejszych gmachow miasta stołecznego Warszawy, częścią z natury zdjętych, a częścią podług istniejących planow rysowany..., poszyt II, Warszawa 1823, pl. 21.
• I. Tessaro, Warszawa w obrazach i rysunkach XIX wieku. Katalog zbiorow Muzeum Historycznego w Warszawie, Warszawa 1957, s. 21 n.;
• Z. A. Nowak, Marcin Zaleski (1796-1877). Wystawa monograficzna. Katalog Muzeum Narodowego w Warszawie, Warszawa 1983, s. 49, 80 n.
• J. Skarżyński, Państwowa Wyższa Szkoła Teatralna, „Stolica”, V, 1950, nr 43, s. 6.

Identifiers

ISSN

0029-8247