Pierwiastek pałubiczny, konstrukcja i akulturacja w „Pałubie” Karola Irzykowskiego

• Authors: Gołębiewska Maria

Title variants

EN

Pałubic element, construction and acculturation in “Pałuba ”by Karol Irzykowski

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The aim of the text is to discuss Karol Irzykowski’s concepts of “pałuba” and construction, which he proposed in Pałuba (1903), where he characterises a “constructional element” appealing to the theses of empirical criticism of Richard Avenarius and Ernst Mach. However, the question of the construction, understood first from the epistemological and psychological point of view, was present in the theses of Kant, Fichte and Schelling, and it became popularised thanks to neo-Kantianism and empirical criticism. The theses related to the construction were intensively discussed during the creation of Pałuba and Irzykowski’s subsequent works, in which the issue of construction also appears, considered as a cognitive schema, as the formal element confronted with the content, as the constructional aspect of the verbal and visual (film) communication. His later works concern the cultural construction which is also a formal construction, and they come into being at the same time that Cassirer’s books on the symbolic forms of culture were published. However, the question of construction is best presented in Pałuba, described with the phrase “constructional element”, which was opposed to a “pałuba” (“pałubic element”). Confronting the terms “pałuba”, i.e. natural, direct, presented to the human being, and “construction”, i.e. the world created by human beings, specific for us, Irzykowski defines human existence, he shows the regularities of human acts, cognition and feeling. At the same time, he captures the “natural” aspect of culture with the use of the term “pałuba”. It is that coexistence of the naturalness and the specifically human products within the world of culture — in the world which annexes the “natural”, bestows the senses and meanings on “pałuba” — that makes an “enculturation” possible, i.e. an introduction of the “wild” man into culture, teaching and adaptating to life in the cultural world, full of human senses and meanings. The text discusses the category of the “constructional element” and presents Irzykowski’s thoughts on the background of the hitherto existing concepts of construction, as well as in the context of his own anthropological, epistemological and cultural theses.

Keywords

PL

pałuba; natura; konstrukcja; enkulturacja; akulturacja

EN

pałuba; nature; construction; enculturation; acculturation

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Prace Polonistyczne
• Year: 2017
• Volume: LXXII
• Pages: 87-102

Dates

published

2017

Contributors

author

Gołębiewska Maria

• Zespół Filozofii Kultury Instytutu Filozofii i Socjologii PAN

References

• Appadurai Arjun. 2005. Nowoczesność bez granic. Kulturowe wymiary globalizacji. Przeł. Zbigniew Pucek. Kraków: Universitas. [Modernity at Large. Cultural Dimensions of Globalization].
• Budrecka Aleksandra. 1981. Wstęp. W: Irzykowski Karol. Pałuba. Sny Marii Dunin. Oprac. Aleksandra Budrecka. Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich — Wydawnictwo. S. III–LXXXVIII.
• Głowiński Michał. 1997. Powieść młodopolska. Studium z poetyki historycznej. Kraków: Universitas.
• Irzykowski Karol. 1976. Słoń wśród porcelany. Studia nad nowszą myślą literacką w Polsce. Pisma. Część 3. Red. Andrzej Lam. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Irzykowski Karol. 1976a. Walka o treść. Studia z literackiej teorii poznania. 1. Zdobnictwo w poezji. 2. Treść i forma. Pisma. Część 2. Red. Andrzej Lam. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Irzykowski Karol. 1981. Pałuba. Sny Marii Dunin. Oprac. Aleksandra Budrecka. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Pałuba (Studium biograficzne). S. 43–396. Uwagi do „Pałuby”. S. 397–454.
• Irzykowski Karol. 1998–1999. Pisma rozproszone. Tom III. Pisma. Część 8. Red. Andrzej Lam. Kraków: Wydawnictwo Literackie. System ‘od – do’. S. 322–327.
• Jauksz Marcin. 2015. Krytyka dziewiętnastowiecznego rozumu. Źródła i konteksty „Pałuby” Karola Irzykowskiego. Kraków: TAiWPN Universitas.
• Schelling Friedrich W.J. 1979. System idealizmu transcendentalnego. Przeł. Krystyna Krzemieniowa. Warszawa: PWN.
• Werner Andrzej. 1965. Człowiek, literatura i konwencja. Refleksja teoretycznoliteracka w „Pałubie” Karola Irzykowskiego. W: Z problemów literatury polskiej XX wieku. Tom I: Młoda Polska. Red. Jerzy Kwiatkowski, Zbigniew Żabicki. Warszawa: PIW. S. 327–369.
• Wyka Kazimierz. 1968. Modernizm polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.

Identifiers

ISSN

0079-4791