Dzieje Cerkwi prawosławnej na terenie diecezji grodzieńskiej do roku 1900

• Authors: Pytel Adam

Title variants

EN

The history of the Orthodox Church on the Grodno region to the year 1900

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia historię dziejów Cerkwi prawosławnej na Grodzieńszczyźnie od czasów pojawienia się Prawosławia na terenach współczesnej Białorusi. Prezentowany tekst ma formę przekroju prawie tysiącletniej tradycji Prawosławia na Rusi ze szczególnym uwzględnieniem terenów Wileńszczyzny i Grodzieńszczyzny. W artykule omówione zostały plemiona zamieszkujące dawniej te tereny oraz okres pojawienia się chrześcijaństwa w obrządku wschodnim w Grodnie. Artykuł przedstawia podział historyczny, politykę poszczególnych państw i losy wiernych prawosławnych zamieszkujących tereny, które w latach 1900–1915 należały do diecezji grodzieńskiej. Znamiennym okresem historycznym w egzystencji Prawosławia i zarazem godzącym w jego niezachwiany status religii dominującej na terenach Kresów Wschodnich okazuje się być katolizacja oraz Unia Brzeska (1596 r.). Była propagowana z różnym nasileniem dzięki zmieniającej się w tym czasie władzy przez 243 lata, do ostatecznej jej kasaty w 1839 roku na Soborze w Połocku. Zabór rosyjski sprawił, iż granice Grodzieńszczyzny i Wileńszczyzny znalazły się pod panowaniem prawosławnej Rosji. Wiek XIX to przede wszystkim wpływ Imperium na restytucję Prawosławia na tych terenach oraz ich gwałtowny rozwój gospodarczy, ekonomiczny i konfesyjny. Grodno, stając się stolicą guberni, podnosiło status administracyjny swych terenów. Po powrocie unitów do Prawosławia Grodzieńszczyzna staje się ważnym zapleczem ekonomicznym diecezji wileńsko-litewskiej. Skutkiem tego jest ubieganie się wiernych o utworzenie samodzielnej diecezji Grodzieńskiej z siedzibą biskupa w Grodnie, co ostatecznie ma miejsce w 1900 roku.

EN

The article shows history of the Orthodox Church in Grodno region from times of the appearance of the orthodox faith in the areas of contemporary Belarus. The presented text has a form of the diameter of almost a thousand year of tradition of the orthodox faith on Rus’ with particular reference of the areas of Vilnius region and Grodno region. The article describes the tribes dwelling on these areas before and period of the appearance of the Eastern Orthodox Christianity rite in Grodno. The article describes also historical periods, the politics of individual countries and fates of the dwelling orthodox faithful on these areas which belonged to the diocese of Grodno in 1900-1915. The conversion to Catholicism and the Brest Union (1596) are the characteristic historical period in existence of the orthodox faith and which at the same time are striking to its unswerving status of the dominant religion on the areas of the Eastern Borderlands. The Brest Union was propagated with variable intensity was propagated, thanks to the changing government during 243 years to its final dissolution in 1839 on the Council in Polotsk. The Russian annexation made that the borders of Grodno region and Vilnius region were under the rule of the orthodox Russia. The nineteenth century means primarily the influence of Empire on the reconstruction of the Orthodox Church in this areas and their rapid economic and confessional development. Grodno when became the capital of the province raised the administrative status of their land. After return of the Union members to Orthodoxy, Grodno region becomes the important economic facilities of Vilnius and Lithuania diocese. The result of this are efforts of faithful to create an independent diocese of Grodno with the bishop settlement in Grodno which finally take place in 1900.

Keywords

PL

Grodno; Grodzieńszczyzna; Wilno; Wileńszczyzna; Cerkiew; Prawosławie; Diecezja; historia

EN

Grodno; Grodno region; Wilno; Vilnius region; orthodox church; diocese; history

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Chrześcijańskiej Akademii Teologicznej w Warszawie
• Journal: Rocznik Teologiczny
• Year: 2016
• Volume: 58
• Issue: 3
• Pages: 339-376

Contributors

author

Pytel Adam

References

• Andrusiewicz, Andrzej. 2004. Cywilizacja rosyjska. T. 1. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Andrusiewicz, Andrzej. 2015. Aleksander I. Wielki gracz, car Rosji – król Polski. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Charkiewicz, Jarosław. 2013. „Powrót unitów diecezji litewskiej i białoruskiej do prawosławia na soborze połockim 1839 roku.” Rocznik Teologiczny 55(1-2): 119-137.
• Chodynicki, Kazimierz. 1934. Kościół prawosławny, a Rzeczpospolita Polska: Zarys historyczny 1370 – 1632. Warszawa: Drukarnia Kasy im. Mianowskiego.
• Hajduk, Mikołaj. 1995. Unia Brzeska 1596. Białystok: Bractwo Prawosławne św. św. Cyryla i Metodego.
• Hawryluk, Jerzy. 1993. Z dziejów Cerkwi prawosławnej na Podlasiu w X – XVII wieku. Bielsk Podlaski: Zarząd Główny Związku Ukraińców Podlasia.
• Jodkowski, Józef. 1934. Grodno wczesnośredniowieczne. W świetle prac wykopaliskowych dokonanych na Królewskim Starym Zamku w Grodnie w latach 1932 i 1933. Odbitka z Przeglądu Historyczno-Wojskowego T. VII. Z. 1. Warszawa.
• Jodkowski, Józef. 1936. Świątynia warowna na Kołoży w Grodnie w świetle badań archiwalnych i archeologicznych dokonanych w 1935 r. Grodno.
• Łapiński, Aleksander. 1937. Zygmunt Stary, a Kościół prawosławny w Polsce. Warszawa: Nakł. Tow. Naukowego Warszawskiego.
• Matus, Irena. 2013. Schyłek unii i proces restytucji prawosławia w obwodzie białostockim w latach 30 XIX wieku. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Mironowicz, Antoni. 1996. Prawosławie i unia za czasów Jana Kazimierza. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Mironowicz, Antoni. 1998. Życie monastyczne na Podlasiu. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
• Mironowicz, Antoni. 2001. Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Mironowicz, Antoni. 2003. Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów. Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku.
• Mironowicz, Antoni. 2006. Kościół prawosławny w Polsce. Białystok: Białoruskie Towarzystwo Historyczne.
• Mironowicz, Antoni. 2011. Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wiekach. Białystok: Trans Humana.
• Pateryk Kijowsko-Pieczerski czyli opowieści o świętych ojcach w pieczarach kijowskich położonych. 1993. Opr. i tłum. Ludmiła Nodzyńska. Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• Smith, Douglas. 2014. Skazani. Ostatnie dni rosyjskiej arystokracji. Warszawa: Wydawnictwo Literackie.
• Surynowicz, Halina. 2004. „Organizacja Cerkwi prawosławnej na Grodzieńszczyźnie na XIX wieku.” W Pokazanie Cerkwie prawdziwej…. Studia nad dziejami i kulturą Kościoła prawosławnego w Rzeczypospolitej. Red. Piotr Chomik. Białystok: Libra.
• Woliński, Janusz. 1936. Polska i Kościół prawosławny. Zarys historyczny. Lwów: Wydawnictwo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, Lwów.
• Znosko, Aleksy ks. 2000. Kanony Kościoła Prawosławnego. Hajnówka: Bratczyk.
• Батюшков, Помпей Николаевич. 1860. Белоруссия и Литва. Историческия судьбы северо-западного края. Санкт Петербургъ: Типография товарищества „Общественная польза“.
• Гостев, Алесь Петрович, i Швед Вячеслав Виталевич. 1993. Кронон: Летопись города на Немане (1116-1990). Гродно.
• Дорош, Наталия. 1994. „Судьбы Православия на Гродненщине. 1863 год: Далекое и близкое.” Царкоўнае слова 6: 8-9.
• Дорош, Наталия. 1993. „Коложский храм. История и современность.” Гродниенские Епархиальные Ведомости 6(13): 8-9.
• Корчинский, Иоанн. 1902. „Стoлетие гродненской губерни.” Гродненские Епархиальные Ведомости 2 (13 января): 12-16.
• Материалы для Географии и Статистики России, собранные офицерами Генерального Штаба: Гродненская Губерния. ч. 1. 1863. Pед. Павел Осипович Бобровский. Санкт Петербургъ: Тип. департамента генерального штаба.
• Трусаў Алег Анатольевіч, В.Е. Собаль, Н.І. Здановіч. 1993. Стары замак у Гродне XI-XVIII ст.ст. Гісторыка-археалагічны нарыс. Мінск: Навука і Техніка.
• Черепица, Валерий Николаевич. 2000. Очерки Истории Православной Церкви на Гродненщине: C древнейших времен до наших дней. Ч. 1, Гродно: Гродненский государственный университет.