Rzeczowniki męskoosobowe a rzeczowniki żeńskoosobowe. Glosy do praktyki leksykograficznej

• Authors: Dyszak Andrzej S.

Title variants

EN

Personal-masculine nouns and personal-feminine nouns. Glosses for lexicographic practice

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W niniejszym artykule przedmiotem zainteresowania są słownikowe definicje znaczeń rzeczowników męskoosobowych i motywowanych nimi rzeczowników żeńskoosobowych. Analizie zostały poddane definicje zawarte w Wielkim słowniku języka polskiego PAN, które w zależności od potrzeby są porównywane z odpowiednimi definicjami w Uniwersalnym słowniku języka polskiego, a poczynione w tym zakresie spostrzeżenia stanowią tytułowe glosy do stosowanej praktyki leksykograficznej. Znaczenia rzeczowników męskoosobowych, które nie wskazują (prymarnie) na płeć nazywanych nimi osób, definiowane są dwojako: albo za pomocą definiensa o najbardziej ogólnym znaczeniu (np. osoba), albo za pomocą jego hiponimu (np. członek). W definicjach, które sugerują, że definiowane znaczenia maskulinów można odnieść wyłącznie do osób płci męskiej, w funkcji definiensa pojawia się zawsze rzeczownik mężczyzna. Definicje znaczeń rzeczowników żeńskoosobowych zawsze wskazują na kobiety: albo za pomocą rzeczownika kobieta, albo za pomocą jego hiponimu (np. autorka). Porównując definicje znaczeń leksemów należących do tych samych pól znaczeniowych (a także w obu wskazanych wyżej słownikach), można zaobserwować niekonsekwentne stosowanie przedstawionych sposobów definiowania zarówno maskulinów, jak i feminatywów. Za podstawowy problem leksykograficzny należy uznać ustalenie, które rzeczowniki męskoosobowe są polisemiczne (nazywają osoby bez względu na płeć oraz tylko mężczyzn), a które są wyłącznie nazwami mężczyzn.

EN

This article focuses on dictionary definitions of meanings of personal-masculine nouns and personal-feminine nouns motivated by masculine nouns. The definitions contained in the Wielki słownik języka polskiego PAN were analyzed, which, depending on the need, are compared with the relevant definitions in the Uniwersalny słownik języka polskiego, and the observations made in this regard constitute the title glosses to the lexicographic practice. The meanings of personal-masculine nouns that do not (primarily) indicate the gender of the people they call are defined in two ways: either by the definiens of the most general meaning (e.g. osoba ‘a person’), or by the hyponym of it (e.g. członek ‘a member’). In definitions of meanings which suggest that the defined masculine nouns can only be applied to male persons, the noun mężczyzna (‘a man’) always appears as a definiens. Definitions of meanings of feminine-personal nouns always point to women: either by the noun kobieta (‘a woman’) or by its hyponym (e.g. autorka ‘an authoress’). Comparing the definitions of the meanings of lexemes belonging to the same semantic fields (and also in both of the above-mentioned dictionaries), one can observe an inconsistent use of the presented methods of defining both masculine nouns and feminative nouns. The basic lexicographic problem is finding out which personal-masculine nouns are polysemic (they name people regardless of gender and only men), and which name only men.

Keywords

PL

maskulina; feminatywy; zakres znaczeniowy; definicja słownikowa; definiens

EN

masculine nouns; feminative nouns; meaning range; dictionary definition; definiens

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2021
• Volume: 101
• Issue: 3
• Pages: 16-32

Contributors

author

Dyszak Andrzej S.

• Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

References

• Breza E. 2013: Wola Pani Minister nie stworzy formy ministra w polszczyźnie, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 70–73.
• Dyszak A.S. 2013: Potrzeba czy zbędna moda?, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 78–83.
• Dyszak A.S. 2016: Formacje żeńskoosobowe w najnowszych słownikach definicyjnych języka polskiego, [w:] E. Rogowska-Cybulska i E. Badyda (red.), Słowotwórstwo języka mówionego i pisanego. Materiały siódmej konferencji językoznawczej poświęconej pamięci Profesora Bogusława Krei, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 127–146.
• Dyszak A.S. 2020: O trzech stuletnich feminatywach, [w:] K. Wojan (red.), Wokół pewnego cytatu, BEL Studio, Warszawa, s. 79–85.
• Grochowski M. 1993: Konwencje semantyczne a definiowanie wyrażeń językowych, Polskie Towarzystwo Semiotyczne, Warszawa.
• Grzegorczykowa R., Laskowski R., Wróbel H. (red.) 1984: Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Jadacka H., Bondkowska M., Burkacka I., Grabska-Moyle E., Karpowicz T. (red.) 2001: Słownik gniazd słowotwórczych współczesnego języka ogólnopolskiego. Gniazda odrzeczownikowe, Universitas, Kraków.
• Kita M. 2013: Preferuję: pani ministro. Dyskusja na temat ministry, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 88–93.
• Łaziński M. 2006: O panach i paniach. Polskie rzeczowniki tytularne i ich asymetria rodzajowo-płciowa, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Nowosad-Bakalarczyk M. 2009: Płeć a rodzaj gramatyczny we współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin.
• Saloni Z., Świdziński M. 1985: Składnia współczesnego języka polskiego, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Zieniukowa J. 2013, „Pani Marszałkini” – czyli o językowym dziwolągu, [w:] M. Milewska-Stawiany, E. Rogowska (red.), Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 140–142.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.101.3.2