Władysława Łuszczkiewicza studia nad architekturą i sztuką cystersów polskich

• Authors: Młodawska Magdalena , Starzyński Marcin

Title variants

EN

Władysław Łuszczkiewicz's research into architecture and art of Polish Cistercians

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Asumptem do napisania niniejszego artykułu była przypadająca w 2017 r. sto pięćdziesiąta rocznica zainicjowania badań naukowych nad przeszłością Zakonu Cyster-skiego na ziemiach polskich, związana z publikacją pomnikowej monografii klasztoru w Mogile (Monografia opactwa Cystersów we wsi Mogile opracowana i pamięci ubiegłych w r. 1864 pięciuset lat istnienia Akademii Krakowskiej, Kraków 1867). W publikacji tej, wyznaczającej nowe standardy w rodzimej historiografii, obok partii stricte historycznych znalazły się również pionierskie opracowania z zakresu historii architektury i sztuki. „Początki” zainteresowań materialnym dziedzictwem Zakonu Cysterskiego na ziemiach polskich przypadły na czas niewątpliwie szczególny, po pierwsze z uwagi na fakt nieistnienia wówczas niezależnego państwa polskiego, po drugie zaś w momencie postępującego kryzysu instytucji życia zakonnego, kiedy poszczególne domy zakonu stały już wówczas puste, bądź też zamieszkiwali je ostatni bracia. Inicjatorem tych badań był zaś Władysław Łuszczkiewicz (1828-1900), malarz i historyk sztuki. Jego osiągnięcia naukowe są powszechnie rozpoznawalne i doceniane przez polskich badaczy, a sam Łuszczkiewicz wymieniany bodajże w każdym opracowaniu poświęconym polskiej historii sztuki. W prezentowanym studium autorzy omówili jego dorobek w tym zakresie, odkryli tajniki jego warsztatu (metodologię badań), poddali nadto ocenie poczynione przezeń ustalenia oraz określi wpływ, jaki wywarł na późniejszych badaczy architektury i historii Zakonu Cysterskiego.

EN

What occasioned the writing of this article was the 150th anniversary (in 2017) of initiating the research on Cistersian Order on Polish territory. The research was first launched by publishing a monumental monograph about the cloister in Mogiła (“Monograph of Cistersians’ abbey in Mogiła dedicated to the memory of Cracow Academy in its 500th anniversary in 1864”, Cracow 1867). In this book which set new standards in Polish history writing, apart from strictly historical passages also some ground-breaking papers about history of architecture and art were included. “Beginnings” of vivid interest in material heritage of Cistersian Order on Polish grounds date back to an exceptional period, since no independent state of Poland existed at the time. It was also a moment of acute crisis of the order when many of its houses were either empty or inhabited by the last friars. Władysław Łuszczkiewicz (1828-1900), a painter and art historian initiated this research. His academic achievements are widely recognized by Polish scholars. His is mentioned in virtually every publication on the Polish history of art. In this paper his heritage was presented, his techniques (methodology of research) reconstructed, his discoveries evaluated and his influence on later scholars of architecture and history of Cistersian Order determined.

Keywords

PL

architektura; Władysław Łuszczkiewicz; sztuka; cystersi; średniowiecze

EN

Władysław Łuszczkiewicz; history; Cistersians; the Middle Ages; Architecture

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2018
• Volume: 129
• Pages: 225-248

Contributors

author

Młodawska Magdalena

author

Starzyński Marcin

References

• Barral i Altet, X., Contre l’art roman? Essai sur un passé réinventé, Paris 2006.
• Barycz H., Historia Szkół Nowodworskich od założenia do reformy H. Kołłątaja (1588-1777), Kraków 1939-1947.
• Białoskórska K., Polish Cistercians Architecture and Its Contacts with Italy, „Gesta”, 1965, vol. 4, s. 14-22.
• Bochnak A., Władysław Łuszczkiewicz, [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. 18, Wro-cław-Warszawa-Kraków 1973, s. 587-590.
• Die Etablierung und Entwicklung des Faches Kunstgeschichte in Deutschland, Polen und Mitteleuropa (anlässlich des 125-jährigen Gründungsjubiläums des ersten Lehrstuhls für Kunstgeschchte in Polen), hrsg. von W. Bałus, J. Wolańska, Warszawa 2010.
• Diplomata monasterii Clarae Tumbae prope Cracoviam, ed. E. Janota, F. Piekosiński, Cracoviae 1865.
• Dobrzeniecki T., Władysław Łuszczkiewicz — badacz sztuki romańskiej w Polsce, w: Myśl o sztuce. Materiały Sesji zorganizowanej z okazji czterdziestolecia ist-nienia Stowarzyszenia Historyków Sztuki. Warszawa, listopad 1974, Warszawa 1976, s. 253-271.
• Gach P. P., Cystersi i cysterki na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej oraz na Śląsku w latach 1772-1914, [w:] Historia i kultura cystersów w dawnej Polsce i ich europejskie związki, red. J. Strzelczyk, Poznań 1987, s. 515-543.
• Gach P. P., Cystersi na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska w latach 1772-1914, [w:] Monasticon Cistrerciense Poloniae, t. 1: Dzieje i kultura męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej od śre-dniowiecza do czasów współczesnych, red. A. M. Wyrwa, Poznań 1999, s. 74-93.
• Gach P. P., Kasaty zakonów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej i Śląska 1773–1914, Lublin 1984.
• Gach P. P., Kasaty zakonów w Europie pod koniec XVIII wieku, [w:] Z badań nad dziejami zakonów i stosunków wyznaniowych na ziemiach polskich, red. E. Wiśniowski, Lublin 1984, s. 139-168.
• Gach P. P., Les suppressions des abbayes cisterciennes en territoire polonais au XIXe siècle, „Cîteaux. Commentarii Cistercienses”, 1981, vol. 32, s. 305-320.
• Gach P. P., Popowstaniowa kasata klasztorów w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego w 1832 roku, „Roczniki Humanistyczne”, 1980, R. 28, s. 191-213.
• Hulewicz J., Seminarium Historyczne Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1861-1918, [w:] Spór o historyczną szkołę krakowską. W stulecie Katedry Historii Polski 1869-1969, red. C. Bobińska, J. Wyrozumski, Kraków 1969, s. 47-69.
• In der Mitte Berlins. 200 Jahre Kunstgeschichte an der Humboldt-Univeristät, hrsg. von H. Bredekamp, A. S. Labuda, Humboldt-Schriften zur Kunst- und Bildgeschichte, Bd. 12, Berlin 2010.
• Kalinowski L., Dzieje i dorobek naukowy Komisji Historii Sztuki Akademii Umiejęt-ności i Polskiej Akademii Umiejętności 1873-1952 oraz powstanie katedry Hi-storii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego 1882, [w:] Dzieje historii sztuki w Polsce. Kształtowanie się instytucji naukowych w XIX i XX wieku, red. A. S. Labuda, Poznań 1996, s. 22-57.
• Karholm D., Art of Illusion. The Representation of Art History in Nineteenth-Century Germany and Beyond, Kunstgeschichten der Gegenwart, Bd. 4, Bern-New York 2004.
• Konrad N., Die Entstehung der österreichisch-ungarischen Zisterzienserkongregation (1849-1869), Bibliotheca Cisterciensis, vol. 5, Roma 1967.
• Kowalski L., Pendzlem i piórem, Kraków 1934.
• Kwiatkowska-Kopka B., Badania archeologiczne w obrębie nieistniejącego skrzydła północnego w dawnym klasztorze oo. Cystersów w Koprzywnicy, „Cistercium Mater Nostra. Tradycja — Historia — Kultura”, 2011, t. 5, s. 55-75.
• Leniaud J.-M., Viollet-le-Duc ou les délires du système, Paris 1994.
• Łopatkiewicz T., Kolekcja szkicowników uczniów krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych w zbiorach Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Nieznane rysunki S. Wyspiańskiego, J. Mehoffera i innych z wycieczek z W. Łuszczkiewiczem w latach 1888–1892, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagielońskiego”, 2005, t. 1277, Opuscula Musealia, z. 14, s. 41-88.
• Łopatkiewicz T., Naukowo-artystyczna wycieczka w Sądeckie z 1889 roku. Na tle zabytkoznawczej działalności Władysława Łuszczkiewicza i uczniów krakow-skiej Szkoły Sztuk Pięknych, Nowy Sącz 2008.
• Łuszczkiewicz W., Architekci zakonni w Polsce XIII wieku i prace ich pozostałe, „Rocznik Akademii Umiejętności”, 1890, s. 3-26.
• Łuszczkiewicz W., Dawne opactwo cysterskie w Lądzie i jego średniowieczne zabytki sztuki, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, 1888, t. 3, s.107-139.
• Łuszczkiewicz W., Dwa zagubione pomniki naszej romańszczyzny w Płocku i Jędrzejowie, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, 1896, t. 5, s. 220-234.
• Łuszczkiewicz W., Kościół i reszty klasztoru cysterskiego w Koprzywnicy, przyczynek do dziejów romańszczyzny w Polsce, „Sprawozdania Komisyi do Badania Hi-storyi Sztuki w Polsce”, 1888, t. 3, s. 38-63.
• Łuszczkiewicz W., O znaczeniu w dzisiejszych czasach budownictwa średniowieczne-go, [w:] Kłosy i kwiaty. Książka zbiorowa, Kraków 1869, s. 198-208.
• Łuszczkiewicz W., Opactwo cysterskie sulejowskie. Pomnik architektury XIIIgo wieku, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, 1879, t. 1, s. 3-42.
• Łuszczkiewicz W., Pionierowie gotycyzmu w Polsce. Architektura cysterska i wpływ jej pomników na gotycyzm krakowski XIV wieku, „Ateneum”, 1882, t. 2, z. 4–5, s. 112-135, 342-364.
• Łuszczkiewicz W., Romańska architektura w Wąchocku, kościół i reszty cysterskiego klasztoru, „Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce”, 1896, t. 5, s. 49-72.
• Łuszczkiewicz W., Wiadomość o zabytku architektury bizantyńskiej w klasztorze jędrzejowskim, „Czas”, 1856, nr 156 (9 lipca), s. 2.
• Łuszczkiewicz W. (głos w dyskusji) Pamiętnik Pierwszego Zjazdu Historycznego Polskiego imienia Jana Długosza odbytego w Krakowie w czterechsetną rocz-nicę jego śmierci, wyd. M. Bobrzyński, M. Sokołowski, Scriptores Rerum Po-lonicarum, t. 6, Kraków 1881, s. 53-64.
• Małkiewicz A., Między starożytnictwem a naukową historią sztuki. Problemy ochrony i konserwacji zabytków oraz nauki o sztuce w Towarzystwie Naukowym Kra-kowskim, [w:] Towarzystwo Naukowe Krakowskie w 200-lecie założenia (1815-2015), Kraków 2016.
• Matuszewski K., O architekturze u obcych i u nas. Uwagi ze stanowiska estetycznego, „Biblioteka Warszawska”, 1881, t. 3, s. 382-405.
• Monografia opactwa Cystersów we wsi Mogile opracowana i pamięci ubiegłych w r. 1864 pięciuset lat istnienia Akademii Krakowskiéj, Kraków 1867.
• Opalińska M., „Pierwokształt stylu”. Teoria architektury w Polsce około 1900 (praca magisterska napisana pod kierunkiem dr. hab. W. Bałusa w Instytucie Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego), Kraków 2004.
• Polanowska J., Historiografia sztuki polskiej w latach 1832-1863 na ziemiach cen-tralnych i wschodnich dawnej Rzeczypospolitej. F. M. Sobieszczańki, J. I. Kra-szewski, E. Rastawiecki, A. Przezdziecki, Warszawa 1995.
• Polanowska J., Łuszczkiewicz Władysław, [w:] Słownik artystów polskich i obcych w Polsce działających (zmarłych przed 1966 r.). Malarze, rzeźbiarze, graficy, t. 5, Warszawa 1993, s. 204-209.
• Quirini-Popławski R., Rzeźba przedromańska i romańska w Polsce wobec sztuki włoskiej, Kraków 2006.
• Rampley M., The Idea of a Scientific Discipline. Rudolf von Eitelberger and the Emergence of Art History in Vienna, 1847-1873, „Art History”, 2011, vol. 34, s. 54-79.
• Rederowa D., Z dziejów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1815-1872, Kraków 1998.
• Rederowa D., Stachowska K., Ośrodek naukowy krakowski w świetle materiałów Towarzystwa Naukowego Krakowskiego 1841-1871, „Rocznik Biblioteki Na-ukowej Polskiej Akademii Nauk”, 1956, R. 2, s. 7-267.
• Rodzińska-Chorąży T., Zespoły rezydencjonalne i kościoły centralne na ziemiach polskich do połowy XII wieku, Kraków 2009.
• Rzepińska M., Matejko i Łuszczkiewicz, [w:] Sztuka i historia. Materiały Sesji Stowa-rzyszenia Historyków Sztuki. Kraków, listopad 1988, Warszawa 1992, s. 95-109.
• Rzepińska M., Na styku pedagogiki artystycznej historii sztuki. Ze studiów nad Wła-dysławem Łuszczkiewiczem, [w:] Symbolae historiae artium. Studia z historii sztuki Lechowi Kalinowskiemu dedykowane, Warszawa 1986, s. 493-506.
• Rzepińska M., Władysław Łuszczkiewicz jako malarz historyczny i portrecista, „Folia Historiae Artium”, 1982, t. 18, s. 137-158.
• Rzepińska M., Władysław Łuszczkiewicz malarz i pedagog, Kraków 1983.
• Schwarzer M., Origins of the Art History Survey Text, „Art Journal”, 1995, vol. 54, no. 3, s. 24-29.
• Tomkowicz S., Władysław Łuszczkiewicz, „Rocznik Krakowski”, 1902, R. 5, 1902, s. 1-46.
• Viollet le Duc E., Dictionnaire raisonné d’architecture française du XIe au XVIe siècle, Paris 1854-1868.
• Wroński J. S., Pojęcie „swojskości” w sztuce i architekturze Młodej Polski, [w:] Stulecie Młodej Polski. Studia, red. M. Podraza-Kwiatkowska, Kraków 1995, s. 263-279.
• Wyrwa A. M., Europa und die Zisterzienser. Einfluss der Zisterzienser auf die En-twicklung der europäischen Kulturidentität — eine Skizze, „Cistercienser Chronik”, 2016, Bd. 123, s. 301-323.
• Wyrwa A. M., Najnowsze dzieje Zakonu Cysterskiego na ziemiach polskich, [w:] Monasticon Cistrerciense Poloniae, t. 1: Dzieje i kultura męskich klasztorów cysterskich na ziemiach polskich i dawnej Rzeczypospolitej od średniowiecza do czasów współczesnych, red. A. M. Wyrwa, Poznań 1999, s. 94-113.
• Zakar P., Regelungen zur Ausübung der Rechte des Abtes von Cîteaux nach der Fran-zösichen Revolution (1790-1900), „Analecta Cisterciensia”, 1967, Bd. 23, s. 226-294.