W poszukiwaniu inspiracji badawczych: religia w sferze publicznej w perspektywie teorii dyskursu

• Authors: Katarzyna Zielińska

Title variants

EN

In Search of Research Inspirations: Religion in the Public Sphere from a Discourse Theory Perspective

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest pokazanie, w jaki sposób zastosowanie teorii dyskursu do problematyzowania rozumienia religii i sfery publicznej może skierować uwagę na nowe aspekty w badaniu publicznej roli religii. Artykuł składa się z trzech części. W pierwszej, krótko prezentuję dotychczasowe badania na temat publicznej obecności religii, ze szczególnym uwzględnieniem koncepcji teorii deprywatyzacji i religii publicznej José Casanovy. W drugiej części pokazuję, jak przyjęte przez Casanovę założenia dotyczące religii oraz sfery publicznej przekładają się na ograniczenia dla rozumienia i badania publicznej obecności religii. W odpowiedzi na te krytyczne głosy, w trzeciej części, wskazuję, w jaki sposób teoria dyskursu może być przydatna w radzeniu sobie z takimi ograniczeniami, a w rezultacie pozwolić na trafniejszą diagnozę oraz interpretację roli religii w sferze publicznej.

EN

The article demonstrates how the application of discourse theory in order to problematize the definitions of religion and public sphere may bring novel and promising results in the study of religion’s public presence. The article consists of three parts. In the first part, the existing research on the public presence of religion is briefly reviewed, with a particular focus on José Casanova’s theory of de-privatisation and public forms of religion. In the second part, it is discussed how the assumptions underlying Casanova’s theory limit our understanding of and research on public religion. In the third part, it is demonstrated that discourse theory may help to overcome these limitations and may allow for the more adequate diagnosis and interpretation of the role of religion in the public sphere.

Keywords

PL

religia; dyskurs; sfera publiczna; religia publiczna

EN

religion; discourse; public sphere; public religion

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2019
• Issue: 2(233)
• Pages: 179-204

Contributors

author

Katarzyna Zielińska

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Angermuller, Johannes, Dominique Maingueneau i Ruth Wodak. 2014. The Discourse Studies Reader. An Introduction. W: J. Angermuller, D. Maingueneau i R. Wodak (red.). The Discourse Studies Reader: Main Currents in Theory and Analysis. Amsterdam; Philadelphia: John Benjamins Publishing Company, s. 16–37.
• Asad, Talal. 2003. Formations of the Secular: Christianity, Islam, Modernity. Stanford: Stanford University Press.
• Asad, Talal. 2012. Thinking about Religion, Belief, and Politics. W: R. A. Orsi (red.). The Cambridge Companion to Religious Studies. Cambridge: Cambridge University Press, s. 36–57.
• Axner, Marta. 2013. Public Religions in Swedish Media: A Study of Religious Actors on Three Newspaper Debate Pages 2001–2011. „Acta Universitatis Upsaliensis. Studies in Religion and Society” 11.
• Bächtiger, André, Judith Könemann, Ansgar Jödicke i Dominik Hangartner. 2013. Religious Reasons in the Public Sphere: An Empirical Study of Religious Actors’ Argumentative Patterns in Swiss Direct Democratic Campaigns. „European Political Science Review” 5 (1): 105–31. DOI: https://doi.org/10.1017/S1755773912000057.
• Beckford, James A. 2006. Teoria społeczna a religia. Tłum. M. Kunz i T. Kunz. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Beckford, James A. 2010. The Return of Public Religion. A Critical Assessment of a Popular Claim. „Nordic Journal of Religion and Society” 23 (2): 121–136.
• Berger, Peter L. 1974. Some Second Thoughts on Substantive versus Functional Definitions of Religion. „Journal for the Scientific Study of Religion” 13 (2): 125–33. DOI: https://doi.org/10.2307/1384374.
• Berger, Peter L. 1997. Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii. Tłum. W. Kurdziel. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Berger, Peter L. i Thomas Luckmann. 2010. Społeczne tworzenie rzeczywistości. Traktat z socjologii wiedzy. Tłum. J. Niżnik. Warszawa: WN PWN (I wydanie 1983, PIW).
• Bergunder, Michael. 2014. What is Religion? „Method & Theory in the Study of Religion” 26 (3): 246–286. DOI: https://doi.org/10.1163/15700682-12341320.
• Bielecka-Prus, Joanna. 2012. Kontekst społeczny i władza w socjologicznej analizie dyskursu. „Studia Socjologiczne” 1(204): 19–38.
• Bobrowska, Ewa. 2012. Debata publiczna w świetle analizy dyskursu. Kryteria porównawcze. „Studia Socjologiczne” 1(204): 39–55.
• Borowik, Irena. 2000. Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Borowik, Irena. 2011. The Changing Meanings of Religion. Sociological Theories of Religion in the Perspective of the Last 100 Years. „International Review of Sociology” 21 (1): 175–89. DOI: https://doi.org/10.1080/03906701.2011.544196.
• Borowik, Irena, Inga Koralewska, Katarzyna Zielińska i Marcin Zwierżdżyński. 2018. Sfera publiczna w Polsce a religia. Dyskursy wokół aborcji, in-vitro i homoseksualności. Prezentacja wygłoszona w ramach spotkań Socjologia w centrum. Kraków: Instytut Socjologii UJ.
• Burr, Vivien. 2003. Social Constructionism. London, New York: Routledge.
• Casanova, José. 2005. Religie publiczne w nowoczesnym świecie. Tłum. T. Kunz. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Casanova, José. 2006. Secularization Revisited: A Replay to Talal Asad. W: D. Scott i C. Hirschkind (red.). Powers of the Secular Modern. Talal Asad and His Interlocutors. Stanford: Stanford University Press, s. 12–30.
• Casanova, José. 2008. Public Religions Revisited. W: H. de Vries (red.). Religion: Beyond a Concept (The Future of the Religious Past). New York: Fordham University Press, s. 101–119.
• Calhoun, Craig (red.). 1993. Habermas and the Public Sphere. Cambridge, Mass.: The MIT Press.
• Czyżewski, Marek. 2013. Teorie Dyskursu i Dyskursy Teorii. „Kultura i Społeczeństwo” 57 (2): 3–25. DOI: doi: 10.2478/kultura-2013-0011.
• Czyżewski, Marek, Kinga Dunin i Andrzej Piotrowski (red.). 2010. Cudze problemy. O ważności tego, co nieważne. Analiza dyskursu publicznego w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne.
• Czyżewski, Marek, Sergiusz Kowalski i Andrzej Piotrowski (red.). 1997. Rytualny chaos – studium dyskursu publicznego. Kraków: AUREUS.
• Czyżewski Marek, Michał Otrocki, Tomasz Piekot i Jerzy Stachowiak (red.). 2017. Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych. Warszawa: Sedno Wydawnictwo Akademickie.
• Czyżewski Marek, Anna Horolets, Krzysztof Podemski i Dorota Rancew-Sikora (red.). 2017. Polskie sprawy 1945–2015. Warsztaty analizy dyskursu. Warszawa: Sedno Wydawnictwo Akademickie.
• Dijk, Teun A. van. 1997. Discourse as Structure and Process. London; Thousand Oaks: Sage Publications Ltd.
• Dillon, Michele. 1996. Cultural Differences in the Abortion Discourse of the Catholic Church: Evidence from Four Countries. „Sociology of Religion” 57(1): 25. DOI: 10.2307/3712002.
• Dobbelaere, Karel. 1981. Trend Report: Secularization: A Multi-Dimensional Concept. „Current Sociology” 29 (2): 3–153. DOI: https://doi.org/10.1177/ 001139218102900203.
• Dobbelaere, Karel. 2012. Socjologiczna analiza definicji religii. W: W. Piwowarski (red.). Socjologia religii. Antologia tekstów. Tłum. J. Siek. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos, s. 160–175.
• Fairclough, Norman. 1995. Critical Discourse Analysis: The Critical Study of Language. New York: Longman.
• Fairclough, Norman. 2001. Language and Power. Harlow: Pearson Education
• Fairclough, Norman . 2006. Language and Globalization. London, New York: Routledge.
• Foucault, Michel. 1998. Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w College de France 1976. Tłum. M. Kowalska. Warszawa: KR.
• Foucault, Michel. 2010. Historia seksualności. Tłum. B. Banasiak, T. Komendant i K. Matuszewski. Gdańsk: Wydawnictwo Słowo/Obraz Terytoria.
• Fraser, Nancy. 1993. Rethinking the Public Sphere: Contribution to the Critique of Actually Existing Democracy. W. C. Calhoun (red.). Habermas and the Public Sphere. Cambridge, Mass.: The MIT Press, s. 109–142.
• Garling, Stephanie. 2013. Approaching Religion through Linguistics: Methodological Thoughts on a Linguistic Analysis of ‘religion’ in Political Communication. „Approaching Religion” 3(1): 16–24. https://ojs.abo.fi/index.php/ar/article/view/225. Dostęp: 10.04.2015.
• Gee, James Paul i Michael Handford. 2013. Introduction. W: J. P. Gee i M. Handford (red.). The Routledge Handbook of Discourse Analysis. Abingdon: Routledge, s. 1–6.
• Habermas, Jürgen. 2007. Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Tłum. M. Łukasiewicz. Warszawa: WN PWN.
• Haynes, Jeffrey. 2013. Faith-Based Organisations at the United Nations. 2013/70. “EUI Working Paper”s. Badia Fiesolana: Robert Schuman Centre for Advanced Studies. http://cadmus.eui.eu/bitstream/handle/1814/28119/RSCAS_2013_70. pdf?sequence=1&isAllowed=y.
• Herbert, David. 2013. Religion and Civil Society: Theoretical Reflections. W: J. de Hart, P. Dekker i L. Halman (red.). Religion and Civil Society in Europe. Dordrecht: Springer. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-007-6815-4_2.
• Herbert, David. 2016. Religion and Civil Society: Rethinking Public Religion in the Contemporary World. Abingdon, Oxon: Routledge.
• Herbert, David, and Max Fras. 2009. European Enlargement, Secularisation and Religious Re-Publicisation in Central and Eastern Europe. „Religion, State & Society” 37 (1–2): 81–97. DOI: https://doi.org/10.1080/09637490802693668.
• Hibberd, Fiona J. 2005. Unfolding Social Constructionism. 2005. New York: Springer.
• Hjelm, Titus. 2013. Religion, Discourse and Power: A Contribution towards a Critical Sociology of Religion. „Critical Sociology” 40(6): 855-872 DOI: https://doi.org/10.1177/0896920513477664.
• Hjelm, Titus. 2014a. National Piety: Religious Equality, Freedom of Religion and National Identity in Finnish Political Discourse. „Religion” 44 (1): 28–45. DOI: https://doi.org/10.1080/0048721X.2013.857366.
• Hjelm, Titus. 2014b. Understanding the New Visibility of Religion: Religion as Problem and Utility. „Journal of Religion in Europe” 7 (3–4): 203–22. DOI: https://doi.org/10.1163/18748929-00704002.
• Horolets, Anna (red.). 2008. Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek.
• Horolets, Anna i Joanna Bielecka-Prus. 2013. Krytyczne, teoretyczne i publiczne– praktyki analizy dyskursu w Polsce. „Przegląd Socjologii Jakościowej” 9 (1): 6–11.
• Jabłońska, Barbara. 2009. O polskim dyskursie politycznym na tematy europejskie: debata nicejsko-konstytucyjna w prasie codziennej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Jørgensen, Marianne i Louise Phillips. 2002. Discourse Analysis as Theory and Method. London: Sage Publications.
• Keller, Reiner. 2013. Doing Discourse Research: An Introduction for Social Scientists. London: SAGE Publications Ltd.
• Kettell, Steve. 2009. On the Public Discourse of Religion: An Analysis of Christianity in the United Kingdom. „Politics and Religion” 2 (03): 420–43. DOI: https://doi.org/10.1017/S1755048309990204.
• Köhrsen, Jens. 2012. How Religious is the Public Sphere? A Critical Stance on the Debate about Public Religion and Post-Secularity. „Acta Sociologica” 55 (3): 273–88. DOI: https://doi.org/10.1177/0001699312445809.
• Krakowiak, Tomasz. 2008. Analiza dyskursu – próba nakreślenia pola badawczego. W: A. Horolets (red.). Analiza dyskursu w socjologii i dla socjologii. Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek, s. 45–69.
• Laclau, Ernesto. 2003. Niemożliwość społeczeństwa. „Nowa Krytyka” 14. https://nowakrytyka.pl/spip.php?article70.
• Laclau, Ernesto i Chantal Mouffe. 2007. Hegemonia i socjalistyczna strategia. Przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej. Tłum. S. Królak. Wrocław: Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej.
• Linderman, Alf i Mia Lövheim. 2016. Measuring Resurgence of Religion? „NORDICOM Review” 37: 101–114.
• Luckmann, Thomas. 1996. Niewidzialna religia. Problem religii w nowoczesnym społeczeństwie. Tłum. T. Kunz. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Madeley, John T. S. 2013. Religion, State and Civil Society in Europe: Triangular Entanglements. W: J. de Hart i L. Halman (red.). Religion and Civil Society in Europe, edited Dordrecht: Springer, s. 47–68. DOI: https://doi.org/10.1007/978-94-007-6815-4_3.
• Marttila. Tomas. (2016). Post-Foundational Discourse Analysis. London: Palgrave Macmillan UK.
• Martin, David. 1978. A General Theory of Secularization. Oxford: Basil Blackwell.
• McCallum, Richard. 2011. Micro Public Spheres and the Sociology of Religion: An Evangelical Illustration. „Journal of Contemporary Religion” 26 (2): 173–87. DOI: https://doi.org/10.1080/13537903.2011.573331.
• McGuire, Meredith. 2012. Religia w kontekście społecznym. Tłum. S. Burdziej. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Minkenberg, Michael. 2003. The Policy Impact of Church–State Relations: Family Policy and Abortion in Britain, France, and Germany. „West European Politics” 26 (1): 195–217. DOI: https://doi.org/10.1080/01402380412331300267.
• Moberg, Marcus. 2013. First-, Second-, and Third-Level Discourse Analytic Approaches in the Study of Religion: Moving from Meta-Theoretical Reflection to Implementation in Practice. „Religion” 43 (1): 4–25. DOI: https://doi.org/10.1080/0048721X.2013.742742.
• Mouffe, Chantal. 2005. Agonistyczne przestrzenie publiczne i polityka demokratyczna. „Recykling Idei”. http://recyklingidei.pl/mouffe-agonistyczne-przestrzenie-publiczne-polityka-demokratyczna. Dostęp: 10.04.2010.
• Nikander, Pirjo. 2007. Constructionism and Discourse Analysis. W: J. A. Holstein i J. F. Gubrium (red.). Handbook of Constructionist Research. New York: The Guilford Press, s. 413–428.
• Pasieka, Agnieszka. 2015. Hierarchy and Pluralism. New York: Palgrave Macmillan US.
• Pasieka, Agnieszka i Kinga Sekerdej. 2013. Researching the Dominant Religion: Anthropology at Home and Methodological Catholicism. „Method & Theory in the Study of Religion” 25 (1): 53–77. DOI: https://doi.org/10.1163/1570068212341252.
• Polak, Beata Anna i Tomasz Polak. 2017. Kościół wobec Państwa. Stałość i przemiany dyskursu kościelnego o kwestiach politycznych i społecznych w latach 1945–2013. W: M. Czyżewski, A. Horolets, K. Podemski i D. Rancew-Sikora (red.). Polskie sprawy 1945–2015. Warsztaty analizy dyskursu. Warszawa: Sedno Wydawnictwo Akademickie, s. 261–321.
• Phillips, Anne. 2009. Religion: Ally, Treat or Just Religion? W: A Debate on the Public Role of Religion and Its Social and Gender Implications. Geneva: United Nations Research Institute for Social Development and Heinrich Böll Foundation, s. 35–58. http://ng.boell.org/sites/default/files/uploads/2010/06/casanova_phillips_pp.pdf. Dostęp: 11.05.2013.
• Rancew-Sikora, Dorota, Anna Horolets, Krzysztof Podemski i Marek Czyżewski. 2017. Wprowadzenie. W: M. Czyżewski, A. Horolets, K. Podemski i D. Rancew-Sikora (red.). Polskie sprawy 1945–2015. Warsztaty analizy dyskursu. Warszawa: Sedno Wydawnictwo Akademickie, s. 7–19.
• Richardson, James T. (red.). 2004. Regulating Religion: Case Studies from Around the Globe. Boston: Springer.
• Stan, Lavinia i Lucian Turcescu. 2011. Church, State, and Democracy in Expanding Europe. Oxford, New York: Oxford University Press.
• Stuckrad, Kocku von. 2010. Reflections on the Limits of Reflection: An Invitation to the Discursive Study of Religion. „Method & Theory in the Study of Religion” 22 (2): 156–69. DOI: https://doi.org/10.1163/157006810X512347.
• Stuckrad, Kocku von. 2013. Discursive Study of Religion: Approaches, Definitions, Implications. „Method & Theory in the Study of Religion” 25 (1): 5–25. DOI: https://doi.org/10.1163/15700682-12341253.
• Szwed, Anna i Katarzyna Zielińska. 2017. A War on Gender? The Roman Catholic Church’s Discourse on Gender in Poland. W: S. P. Ramet i I. Borowik. Religion, Politics, and Values in Poland: Continuity and Change Since 1989. New York: Pal-grave Macmillan, s. 113–36. DOI: http://dx.doi.org/10.1057/978-1-137-43751-8_6.
• Taira, Teemu. 2010. Religion as a Discursive Technique: The Politics of Classifying Wicca. „Journal of Contemporary Religion” 25 (3): 379–94. DOI: https://doi.org/1 0.1080/13537903.2010.516546.
• Taira, Teemu. 2013a. Making Space for Discursive Study in Religious Studies. „Religion” 43 (1): 26–45. DOI: https://doi.org/10.1080/0048721X.2013.742744.
• Taira, Teemu. 2013b. The Category of “Invented Religion”: A New Opportunity for Studying Discourses on “Religion”. „Culture and Religion” 14 (4): 477–93. DOI: https://doi.org/10.1080/14755610.2013.838799.
• Thomas, Sue. 2004. Reconfiguring the Public Sphere: Implications for Analyses of Educational Policy. „British Journal of Educational Studies” 52 (3): 228–48. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1467-8527.2004.00265.x.
• Troeltsch, Ernst. 1983. Kościół a sekta. W: F. Adamski (red.). Socjologia religii. Wybór tekstów. Tłum. W. Adamek. Kraków: Wydawnictwo WAM, s. 104–105.
• Van Leeuwen, Theo. 2007. Legitimation in Discourse and Communication. „Discourse & Communication” 1 (1): 91–112. DOI: https://doi.org/10.1177/1750481307071986.
• Walhof, Darren R. 2013. Habermas, Same-Sex Marriage and the Problem of Religion in Public Life. „Philosophy & Social Criticism” 39 (3): 225–42. DOI: https://doi.org/10.1177/0191453712473077 .
• Wilson, Bryan R. 1966. Religion in Secular Society: A Sociological Comment. London: Watts.
• Wodak, Ruth. 2009. The Discourse of Politics in Action – Politics as Usual. Basing-stoke: Palgrave Macmillan.
• Wodak, Ruth. 2010. The Discursive Construction of History. Brief Considerations. „Mots. Les Langages Du Politique” 94: 57–65.
• Wodak, Ruth i Michał Krzyżanowski (red.). 2008. Qualitative Discourse Analysis in the Social Sciences. Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• Zielińska, Katarzyna. 2013. Concepts of Religion in Debates on Secularization. „Approaching Religion” 3 (1): 25–35. DOI: https://doi.org/10.30664/ar.67520.
• Zielińska, Katarzyna. 2018. W walce o hegemonię? Religia w polskiej sferze publicznej na przykładzie debat sejmowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• Zwierżdżyński, Marcin K. 2014. Konstruowanie znaczeń religii w szkole. Kraków: Zakład Wydawniczy Nomos.
• Zwierżdżyński, Marcin K. 2012. Konstruktywizm a konstrukcjonizm. „Principia” 56: 117–135.

Identifiers

DOI

10.24425/ sts.2019.126144