Żydzi w Białymstoku po II wojnie światowej jako przykład społeczności zanikającej

• Authors: Joanna Sadowska

Title variants

EN

Jews in Bialystok after World War II as an Example of a Vanishing Community

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Przeprowadzone badania służyły przede wszystkim określeniu zmieniającej się liczebności populacji białostockich Żydów po II wojnie światowej. Wykorzystano w tym celu dane zbierane przez żydowskie instytucje społeczne i – w mniejszym stopniu – instytucje państwowe. Wykazano, że pomimo dużego przyrostu naturalnego liczebność ta się zmniejszała na skutek ruchów wędrówkowych (głównie kilku fal emigracji do Izraela) oraz akulturacji i integracji. Z końcem XX w. społeczność ta przestała istnieć. Przeanalizowano także strukturę demograficzną i zawodową tej populacji w latach powojennych. Struktura ta okazała się nietypowa – na skutek zróżnicowanych szans za przetrwanie Zagłady istniała znacząca przewaga liczebna mężczyzn, bardzo mało było dzieci i ludzi starszych. Z kolei struktura zawodowa była odmienna nie tylko od charakterystycznej dla ogółu społeczeństwa polskiego badanego okresu, ale i żydowskiej społeczności przedwojennej. Charakteryzowały ją niski odsetek zatrudnionych, zwłaszcza w przemyśle, i relatywnie często podejmowana praca w spółdzielniach i warsztatach rzemieślniczych. Procesy przebiegające w społeczności białostockiej były charakterystyczne dla ogółu polskich Żydów w okresie powojennym.

EN

The main purpose of the research was to determine the changing population size of the Białystok Jewish community after the Second World War. To this end, data from Jewish social institutions and, to a lesser extent, state institutions were used. The research showed that despite a high birth rate, the population decreased, as a result of migratory movements (principally, several waves of emigration to Israel) and assimilation. At the end of the 20th century, the community ceased to exist. Another subject of the analysis was the demographic and professional structure of this population in the post-war years. It was unusual – due to different chances of survival in the Holocaust, there was a significant numerical predominance of men, while there were very few children or older people. The occupational structure differed not only from that typical in Polish society in general during this period, but also from the pre-war Jewish community. It was characterized by a low rate of regular employment, especially in industry, and a relatively high rate of work in cooperatives and craft workshops. The processes in the Białystok community were characteristic of all Polish Jews in the post-war period.

Keywords

PL

Żydzi; Białystok; Holokaust; Polska Ludowa; repatriacja; emigracja

EN

Jews; Bialystok; Holocaust; People’s Poland; repatriation; emigration

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Przeszłość Demograficzna Polski
• Year: 2018
• Volume: 40
• Pages: 273-300

Contributors

author

Joanna Sadowska

• Uniwersytet w Białymstoku, Wydział Historyczno-Socjologiczny

References

• Aleksiun, Natalia. Dokąd dalej? Ruch syjonistyczny w Polsce (1944–1950). Warszawa: Wydawnictwo Trio, 2002.
• Aleksiun-Majchrzak, Natalia. „Sytuacja Żydów w Europie Wschodniej w latach 1945– 1947 w świetle raportów przedstawicieli dyplomatycznych Wielkiej Brytanii”. Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego 1 (1997): 65–75.
• Barwijuk, Andrzej. „Zmiany struktury społeczno-gospodarczej miasta Białegostoku w latach 1944–1964”. W: Studia i materiały do dziejów miasta Białegostoku, red. Jerzy Antoniewicz, Jerzy Joka, 193–220. T. 2. Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1970.
• Canin, Mordechaj. Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2018.
• Cichopek-Gajraj, Anna. Beyond Violence: Jewish Survivors in Poland and Slovakia, 1944–1948. New York: Cambridge University Press, 2014.
• Cytron, Tobiasz. „Konsekwencje”. W: Białostoccy Żydzi, red. Adam Dobroński, 52. T. 3. Białystok: Instytut Historii Filii Uniwersytetu Warszawskiego w Białymstoku, 2000.
• Czerniakiewicz, Jan. Przemieszczenia Polaków i Żydów na kresach wschodnich II Rzeczypospolitej i w ZSRR 1939–1959. Warszawa: Uniwersytet Warszawski, Centrum Badań Radzieckich, 1991.
• Datner-Śpiewak, Helena. „Instytucje opieki nad dzieckiem i szkoły powszechne Centralnego Komitetu Żydów polskich w latach 1945–1946. Zakres działania i założenia wychowawcze”. Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego w Polsce 3 (1981): 37–40.
• Cała, Alina, Hanna Datner-Śpiewak, red. Dzieje Żydów w Polsce 1944–1968. Teksty źródłowe. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 1997.
• Engel, David. „Patterns of Anti-Jewish Violence in Poland, 1944–1946”. Yad Vashem Studies 26 (1998): 43–85.
• Grabski, August, Andrzej Rykała. „Żydzi w Polsce 1944–2010”. W: Atlas historii Żydów polskich, red. Witold Sienkiewicz, 393–421. Warszawa: Demart, 2010.
• Grajek, Stefan. Po wojnie i co dalej. Żydzi w Polsce w latach 1945–1949. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2003.
• Hurwic-Nowakowska, Irena. Żydzi polscy 1947–1950. Analiza więzi społecznej ludności żydowskiej. Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk, 1996.
• Jagodzińska, Agnieszka. „Asymilacja, czyli bezradność historyka. O krytyce terminu i pojęcia”. W: Wokół akulturacji i asymilacji Żydów na ziemiach polskich, red. Konrad Zieliński, 15–31. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2010.
• Kobrin, Rebecca. Żydowski Białystok i jego diaspora. Sejny: Pogranicze, 2014.
• Kracowski, Ewa. „Świadectwo”. Dostęp: 1.08.2018. http://bialystok.jewish.org.pl/page4. html. Krzyżanowski, Łukasz. Dom, którego nie było. Powroty ocalałych do powojennego miasta. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2016.
• Lechowski, Andrzej. „Białystok w latach 1919–1939”. W: Historia Białegostoku, red. Adam Dobroński, 281–401. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2012.
• Małek, Ariusz. „Białostocki rynek pracy w latach 1944–1956 – rys sytuacyjny”. W: Historia. Archiwistyka. Informacja naukowa. Prace dedykowane Profesorowi Bohdanowi Ryszewskiemu, 163–176. Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, 2009.
• Meyer, Peter, Bernard D. Weinryb, Eugene Dutchinsky, Nicolas Sylvain. The Jews in the Soviet Satellites. Westport: Greenwood Press, 1971.
• Olejnik, Leszek. Polityka narodowościowa Polski w latach 1944–1960. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2003.
• Pyżewska, Anna. „Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Białymstoku (1950– 1970)”. Biuletyn Historii Pogranicza 11 (2011): 83–94.
• Redlich, Shimon. Life in Transit. Jews in Postwar Lodz, 1945–1950. Boston: Academic Studies Press, 2010.
• Rosner, Anna M. Obraz społeczności ocalałych w Centralnej Kartotece Wydziału Ewidencji i Statystyki CKŻP. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2018.
• Rybal-Rybalowski, Izaak. „My Visit to Bialystok in 1977”. W: The Bialystoker Memorial Book. New York: The Bialystoker Center, 1982.
• Sadowska, Joanna. „Białystok za Gomułki i Gierka (1956–1980)”. W: Historia Białegostoku, red. Adam Dobroński, 507–555. Białystok: Fundacja Sąsiedzi, 2012.
• Sadowska, Joanna. „Żydowska społeczność Białegostoku u schyłku swego istnienia (1950–1970)”. Białostockie Teki Historyczne 14 (2016): 221–243.
• Semczyszyn, Magdalena. „Nielegalna emigracja Żydów z Polski 1944–1947. Kontekst międzynarodowy”. Dzieje Najnowsze 1 (2018): 95–121.
• Sienkiewicz, Witold, red. Atlas historii Żydów polskich. Warszawa: Demart, 2010.
• Stankowski, Albert. „Nowe spojrzenie na statystyki dotyczące emigracji Żydów z Polski po 1944 roku”. W: Grzegorz. Berendt, August Grabski, Albert Stankowski, Studia z historii Żydów w Polsce po 1945 roku, 103–151. Warszawa: Żydowski Instytut Historyczny, 2000.
• Stankowski, Albert, Piotr Weiser. „Demograficzne skutki Holokaustu”. W: Następstwa zagłady Żydów. Polska 1944–2010, red. Feliks Tych, Monika Adamczyk-Garbowska, 15–38. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2011.
• Stola, Dariusz. Kraj bez wyjścia? Migracje z Polski 1949–1989. Warszawa: PAN Instytut Studiów Politycznych, 2010.
• Szaynok, Bożena. Z historią i Moskwą w tle. Polska a Izrael 1944–1968. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2007.
• Sztop-Rutkowska, Katarzyna, Rebeka Kobrin. „Żydzi w międzywojennym Białymstoku. Między lokalnością a diasporą”. W: Białystok – mayn heym, red. Daniel Boćkowski, 151–179. Białystok: Muzeum Wojska w Białymstoku, 2013.
• Szukalski, Piotr. Małżeństwo. Początek i koniec. Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, 2013. „Szymon Bartnowski”. Dostęp: 20.06.2018. http://www.archiwum.wyborcza.pl/Archiwum/1,0,1161946,20000706WA-DLO,Szymon_Bartnowski,.html.
• Urban, Kazimierz. Cmentarze żydowskie, synagogi i domy modlitwy w Polsce w latach 1944–1966 (wybór materiałów). Kraków: Nomos, 2006.
• Wróbel, Piotr. „Na równi pochyłej. Żydzi Białegostoku w latach 1918–1939: demografia, ekonomika, dezintegracja, konflikty z Polakami”. Studia Podlaskie 2 (1989): 167–168.
• Zarys działalności Centralnego Komitetu Żydów w Polsce za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 1946 r. Warszawa: Centralny Komitet Żydów w Polsce, 1947

Identifiers

DOI

10.18276/pdp.2018.40-12