Stan wojenny na terenie diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej

• Authors: Żuchowski Tomasz

Title variants

EN

Martial law in the Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese

DE

Kriegsrecht in der Diözese Koszalin-Kołobrzeg

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Stan wojenny to jeden ze stanów nadzwyczajnych polegających na przejęciu władzy przez wojsko. Został wprowadzony 13 grudnia 1981 r. Zniesiono go 22 lipca 1983 r. Polska Rzeczpospolita Ludowa była w tym czasie zarządzana przez Wojskową Radę Ocalenia Narodowego. Celem wprowadzenia takiego stanu rzeczy było stłumienie antykomunistycznej opozycji. Artykuł jest poświęcony sytuacji panującej w diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej w tamtym czasie. Są w nim przedstawione postawy osób duchownych i świeckich wobec władzy, która podniosła rękę na własny naród. Ludzie ukazani w artykule wykazali się odwagą i patriotyzmem. Mieli ufność w Bogu i rozumieli, że wolności nie mogą oddać bez walki. Stanęli w tym trudnym czasie na wysokości zadania.

EN

Martial law is one of the extraordinary states when the army takes power in the country. It was introduced on December 13, 1981. It was abolished on July 22, 1983. The People’s Republic of Poland was at that time administered by the Military Council for National Salvation (WRON). The purpose of introducing this state of affairs was to destroy the anti-communist opposition. The article is about the situation in the Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese at that time. Described are attitudes of clergy and laity to the authorities who raised their hands on their own people. The people described in the article showed courage and patriotism. They had confidence in God and understood that they could not give up freedom without a fight. They stood up to the challenge during this difficult time.

Keywords

PL

stan wojenny; komunizm; opozycja; diecezja koszalińsko-kołobrzeska; Ignacy Jeż; Tadeusz Werno; Jan Borzyszkowski; Bolesław Jewulski; Gabriela Cwojdzińska; Paweł Michalak

EN

martian law; communism; opposition; Koszalin-Kolobrzeg (Kołobrzeg) Diocese; Ignacy Jeż; Tadeusz Werno; Jan Borzyszkowski; Bolesław Jewulski; Gabriela Cwojdzińska; Paweł Michalak

• Publisher: Biblioteka Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej
• Journal: Rocznik Skrzatuski
• Year: 2020
• Volume: 8
• Pages: 273-302

Contributors

author

Żuchowski Tomasz

• Wydział Teologiczny Uniwersytetu Szczecińskiego – absolwent

References

• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. List Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Sekretarza Episkopatu z dnia 19.12.1981 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. Słowo Prymasa Polski do wiernych z dnia 17.12.1981 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. Sprawozdanie z rozprawy Księdza Bolesława Jewulskiego, 3.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. Sprawozdanie z rozprawy Księdza Bolesława Jewulskiego.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Wojewody Słupskiego z dnia 17.04.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Naczelnika Zakładu Karnego /miejsca odosobnienia/ w Darłówku z dnia 25.01.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Naczelnika Zakładu w Wierzchowie Pomorskim z dnia 10.02.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Naczelnika Miejsca Odosobnienia w Jaworzu z dnia 06.03.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Dyrektora Wydziału do Spraw Wyznań do Kurii Biskupiej Koszalińsko-Kołobrzeskiej z dnia 05.04.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Sekretarza Episkopatu z dnia 09.04.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo dyrektora Wydziału do Spraw Wyznań – Urząd Wojewódzki w Słupsku do Kurii Biskupiej Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie z dnia 7.06.1983 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Wojewody koszalińskiego z dnia 01.09.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Wojewody koszalińskiego z dnia 16.06.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Wojewody Słupskiego do Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego z dnia 1.09.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Wojewody Słupskiego do ks. Władysława Dańdy z dnia 14.10.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Wojewody Słupskiego do Biskupa Ignacego Jeża z dnia 14.10.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Spuścizna ks. Mariana Wojnickiego.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Zbiory po księdzu Janie Borzyszkowskim. Życiorys z dnia 08.07.1995 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/7: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia: Koszalin – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Katedra. Korespondencja między Urzędem Wojewódzkim Wydziałem do Spraw Wyznań w Koszalinie a Urzędem do Spraw Wyznań w Warszawie z dnia 08.04.1983 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/10: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia Połczyn Zdrój – p.w. Świętego Józefa. Pismo Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Koszalinie do Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 24.12.1981 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/10: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia Połczyn Zdrój – p.w. Świętego Józefa. Decyzja nr 1/83 z dnia 1.04.1983 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/7: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia: Koszalin – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Katedra. Korespondencja między Wojewodą Koszalińskim, a biskupem I. Jeżem z lipca 1982 r. (data dzienna zamazana), 2–3.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/7: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia: Koszalin – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Katedra. Notatka Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 18.03.1981 r.
• Archiwum Prywatne Autora. Wywiad z Gabrielą Cwojdzińską z 6.06.2018 r.
• Archiwum Prywatne Autora. Wywiad z Pawłem Michalakiem z 2.06.2018 r.
• Archiwum Prywatne Autora. Zdjęcie tablicy upamiętniającej wydarzenia z sierpnia 1982 r. w Koszalinie.
• Archiwum Prywatne Pawła Michalaka. Kartka – Wielkanoc 1982.
• Bartosik, Przemysław. Życie polityczne Wałcza i okolic w latach 1945–1990. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2015.
• Borzyszkowski, Jan. Kapłaństwo w służbie Kościoła pod rządami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Koszalin: [nakładem autora], 2002.
• Borzyszkowski, Jan. Żyć prawdą i głosić prawdę: Kapłaństwo w służbie Kościoła pod rządami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Koszalin 2002.
• Ceynowa, Tadeusz. „Kalendarium Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej (1972–2005)”. W: Kalendarium Kościoła na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej ze szczególnym uwzględnieniem lat 1945–2005, red. Grzegorz Wejman, 298–301. Szczecin: Wydział Teologiczny US, 2007.
• Ceynowa, Tadeusz. „Werno Tadeusz ks.”. W: Encyklopedia Solidarności: Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2, red. Mirosława Łątkowska i in., 477. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012.
• Czerner, Marian. Kronika diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej 1972–1992. Koszalin: Kuria Biskupia Koszalińsko-Kołobrzeska, 1995.
• „Dekret mianujący ks. kan. Józefa Potyrałę Dyrektorem Papieskich Dzieł Misyjnych na dalsze pięciolecie”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 5–6 (1984): 148.
• Frydrysiak, Adam. Solidarność w województwie koszalińskim 1980–1989. Koszalin: Stowarzyszenie Osób Represjonowanych w Stanie Wojennym, 2006.
• Jeż, Ignacy. Listy pasterskie oraz komunikaty do kapłanów i wiernych diecezji w latach 1972–1989. Koszalin: Wydawnictwo Kurii Biskupiej, 1989.
• „Kardynał elekt Ignacy Jeż”. Dostęp 9.06.2020. http://www.diecezjakoszalin.pl/kardynal-elekt-ignacy-jez.
• Kościelny, Robert, Artur Kubaj. „NSZZ «Solidarność» Regionu Pobrzeże”. W: NSZZ Solidarność 1980–1989. T. 3. Polska północna, red. Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra, 671–714. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Krawczak, Tadeusz, Cyprian Wilanowski. Z najnowszej historii Kościoła: Kościół w stanie wojennym, wybór dokumentów z Archiwum Akt Nowych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2008.
• Krawczak, Tadeusz. „Władze PRL wobec Kościoła rzymskokatolickiego w stanie wojennym”. W: Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. Wiesław Jan Wysocki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2004, 71–95.
• „Ks. Potyrała Józef”. Dostęp 9.06.2020, http://genepedia.pl/index.php?title=Ks._Potyra%C5%82a_J%C3%B3zef.
• „Ks. prałat Jan Borzyszkowski”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 2 (2014): 89.
• Laskowski, Leszek. „Ks. kanonik Bernard Mielcarzewicz – biografia kapłana trudnych czasów”. W: Kapłani trudnych czasów: z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu środkowym, red. Leszek Laskowski, 43–54. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, 2015.
• Laskowski, Leszek. „Michalak Paweł”. W: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989. T. 1, red. Mirosława Łątkowska i in., 74. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Laskowski, Leszek. „Połczyn Zdrój w latach 1950–1989”. W: Połczyn Zdrój. Studia z dziejów miasta, red. Bogusław Polak, 172–173. Koszalin–Połczyn-Zdrój: Muzeum Okręgowe w Koszalinie, 1998.
• Laskowski, Leszek. Świadek historii: na jubileusz 90. urodzin jego ekscelencji biskupa seniora Ignacego Jeża. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela, 2004.
• Marciniak, Rafał. „Cwojdzińska Gabriela Teresa”. W: Encyklopedia Solidarności, Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2, red. Mirosława Łątkowska i in., 71–72. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012.
• Michalak, Paweł. „Pomniki III Rzeczypospolitej w Koszalinie”. W: Ziemia Koszalińska 1945–2005. Historia i pomniki, red. Leszek Laskowski, 133–151. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, 2005.
• Mielczarski, Zbigniew. „Opór społeczeństwa na terenie województwa koszalińskiego w okresie lipiec–wrzesień 1982 r.”. W: Funkcjonowanie organów państwa w okresie stanu wojennego, red. Marek Żukowski, Biblioteka Stanu Wojennego t. 2, 194–201. Koszalin: Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych, 2003.
• Mur, Jan, Andrzej Drzycimski, Adam Kinaszewski. Dziennik internowanego: grudzień 1981–grudzień 1982. Gdańsk: Oficyna Gdańska, 2014.
• Parafia pw. Ducha Świętego w Szczecinku. Kronika parafialna (1.01.1981–30.06.1986).
• Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Szczecinku. Ogłoszenia parafialne Rok Pański 1982. Ogłoszenia parafialne na Trzecią Niedzielę Zwykłą – dnia 24 stycznia Roku Pańskiego 1982, punkt 6.
• Pawłowska, Karolina. „Mówił: «starość to grzech»”. Gość Koszalińsko-Kołobrzeski 6.05.2016. Dostęp 9.06.2020. https://koszalin.gosc.pl/doc/3136813.Mowil-starosc-to-grzech.
• Pączek, Tomasz. „Obóz władzy komunistycznej wobec Kościoła katolickiego w Słupsku w latach 1975–1989”. W: Kapłani trudnych czasów: z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu środkowym, red. Leszek Laskowski, 179–184. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, 2015.
• Petrowa-Wasilewicz, Alina, Krystian Kukowka. Przygody z Opatrznością. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2004.
• Prezydium Zarządu Regionalnego. „Z regionu”. Sierpień 80 11 (1981): 2.
• Puchała, Franciszek. Kulisy stanu wojennego. Warszawa: Bellona, 2016.
• Raina, Peter. Troska o internowanych: Interwencje Abp. Dąbrowskiego u generała Kiszczaka 1982–1989. Warszawa: Von Borowiecky, 1999.
• Rocznik Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej 2019, red. Tadeusz Ceynowa. Koszalin: Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, Biblioteka Wyzszego Seminarium Duchownego, 2019.
• Spałek, Robert. „Pomorze Zachodnie”. W: Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. Antoni Dudek, 567–625. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2003.
• Stępień, Edward. „Proces stanu wojennego – przykład księdza Bolesława Jewulskiego”. W: Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, 243–258. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Stępień, Edward. Kołobrzeg – twierdza „Solidarności”. Kołobrzeg: [Edward Stępień], 2010.
• Szymański, Józef. „Uwarunkowania społeczno-polityczne posługi duszpasterskiej księdza prałata Jana Giriatowicza w Słupsku”. W: Ksiądz prałat Jan Giriatowicz. Kapłan i społecznik, red. Daniel Kalinowski, 95–96. Słupsk: Akademia Pomorska w Słupsku, Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej, 2018.
• Śmierzchalski-Wachocz, Dariusz. Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, środkowym i ziemi lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945–1989. T. 1. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu zielonogórskiego, 2014.
• Wąsowicz, Jarosław. „Styrna Stanisław”. W: Encyklopedia Solidarności, Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2, red. Mirosława Łątkowska i in., 437–438. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012.
• Wąsowicz, Jarosław. Pilskie drogi do wolności: Kronika parafii Świętej Rodziny w Pile; 16 października 1978–18 czerwca 1989. Piła: Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej, 2015.
• Wyrzykowski, Jerzy. Kapłan w środowisku lokalnym: Działalność Stowarzyszenia Caritas i Publicznego Szkolnego Schroniska Młodzieżowego przy parafii rzymsko-katolickiej pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Duninowie, publikacja oddana do druku.
• Żaryn, Jan. „Episkopat Polski wobec wprowadzenia stanu wojennego”. W: Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. Wiesław Jan Wysocki, 9–23. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2004.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. List Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Sekretarza Episkopatu z dnia 19.12.1981 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. Słowo Prymasa Polski do wiernych z dnia 17.12.1981 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. Sprawozdanie z rozprawy Księdza Bolesława Jewulskiego, 3.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Archiwum prywatne biskupa Ignacego Jeża. Materiały po 13.12.1981 r. Sprawozdanie z rozprawy Księdza Bolesława Jewulskiego.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Wojewody Słupskiego z dnia 17.04.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Naczelnika Zakładu Karnego /miejsca odosobnienia/ w Darłówku z dnia 25.01.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Naczelnika Zakładu w Wierzchowie Pomorskim z dnia 10.02.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Naczelnika Miejsca Odosobnienia w Jaworzu z dnia 06.03.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Dyrektora Wydziału do Spraw Wyznań do Kurii Biskupiej Koszalińsko-Kołobrzeskiej z dnia 05.04.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Sekretarza Episkopatu z dnia 09.04.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo dyrektora Wydziału do Spraw Wyznań – Urząd Wojewódzki w Słupsku do Kurii Biskupiej Koszalińsko-Kołobrzeskiej w Koszalinie z dnia 7.06.1983 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Wojewody koszalińskiego z dnia 01.09.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Koszalinie WK. 1975–1986. Pismo Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego do Wojewody koszalińskiego z dnia 16.06.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Wojewody Słupskiego do Biskupa Koszalińsko-Kołobrzeskiego z dnia 1.09.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Wojewody Słupskiego do ks. Władysława Dańdy z dnia 14.10.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Kuria biskupia 1972–1992. Urząd Wojewódzki w Słupsku WS. 1975–1990. Pismo Wojewody Słupskiego do Biskupa Ignacego Jeża z dnia 14.10.1982 r.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Spuścizna ks. Mariana Wojnickiego.
• Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej. Zbiory po księdzu Janie Borzyszkowskim. Życiorys z dnia 08.07.1995 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/7: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia: Koszalin – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Katedra. Korespondencja między Urzędem Wojewódzkim Wydziałem do Spraw Wyznań w Koszalinie a Urzędem do Spraw Wyznań w Warszawie z dnia 08.04.1983 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/10: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia Połczyn Zdrój – p.w. Świętego Józefa. Pismo Wojskowej Prokuratury Garnizonowej w Koszalinie do Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 24.12.1981 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/10: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia Połczyn Zdrój – p.w. Świętego Józefa. Decyzja nr 1/83 z dnia 1.04.1983 r.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/7: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia: Koszalin – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Katedra. Korespondencja między Wojewodą Koszalińskim, a biskupem I. Jeżem z lipca 1982 r. (data dzienna zamazana), 2–3.
• Archiwum Państwowe w Koszalinie. Urząd Wojewódzki w Koszalinie 1973–1990. Wydział do Spraw Wyznań Spis nr 3/7: Nadzór nad Kościołem Rzymskokatolickim – parafia: Koszalin – pw. Niepokalanego Poczęcia NMP, Katedra. Notatka Wydziału do Spraw Wyznań Urzędu Wojewódzkiego w Koszalinie z dnia 18.03.1981 r.
• Archiwum Prywatne Autora. Wywiad z Gabrielą Cwojdzińską z 6.06.2018 r.
• Archiwum Prywatne Autora. Wywiad z Pawłem Michalakiem z 2.06.2018 r.
• Archiwum Prywatne Autora. Zdjęcie tablicy upamiętniającej wydarzenia z sierpnia 1982 r. w Koszalinie.
• Archiwum Prywatne Pawła Michalaka. Kartka – Wielkanoc 1982.
• Bartosik, Przemysław. Życie polityczne Wałcza i okolic w latach 1945–1990. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej, 2015.
• Borzyszkowski, Jan. Kapłaństwo w służbie Kościoła pod rządami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Koszalin: [nakładem autora], 2002.
• Borzyszkowski, Jan. Żyć prawdą i głosić prawdę: Kapłaństwo w służbie Kościoła pod rządami Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej. Koszalin 2002.
• Ceynowa, Tadeusz. „Kalendarium Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej (1972–2005)”. W: Kalendarium Kościoła na Pomorzu Zachodnim i Ziemi Lubuskiej ze szczególnym uwzględnieniem lat 1945–2005, red. Grzegorz Wejman, 298–301. Szczecin: Wydział Teologiczny US, 2007.
• Ceynowa, Tadeusz. „Werno Tadeusz ks.”. W: Encyklopedia Solidarności: Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2, red. Mirosława Łątkowska i in., 477. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012.
• Czerner, Marian. Kronika diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej 1972–1992. Koszalin: Kuria Biskupia Koszalińsko-Kołobrzeska, 1995.
• „Dekret mianujący ks. kan. Józefa Potyrałę Dyrektorem Papieskich Dzieł Misyjnych na dalsze pięciolecie”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 5–6 (1984): 148.
• Frydrysiak, Adam. Solidarność w województwie koszalińskim 1980–1989. Koszalin: Stowarzyszenie Osób Represjonowanych w Stanie Wojennym, 2006.
• Jeż, Ignacy. Listy pasterskie oraz komunikaty do kapłanów i wiernych diecezji w latach 1972–1989. Koszalin: Wydawnictwo Kurii Biskupiej, 1989.
• „Kardynał elekt Ignacy Jeż”. Dostęp 9.06.2020. http://www.diecezjakoszalin.pl/kardynal-elekt-ignacy-jez.
• Kościelny, Robert, Artur Kubaj. „NSZZ «Solidarność» Regionu Pobrzeże”. W: NSZZ Solidarność 1980–1989. T. 3. Polska północna, red. Łukasz Kamiński, Grzegorz Waligóra, 671–714. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Krawczak, Tadeusz, Cyprian Wilanowski. Z najnowszej historii Kościoła: Kościół w stanie wojennym, wybór dokumentów z Archiwum Akt Nowych. Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX, 2008.
• Krawczak, Tadeusz. „Władze PRL wobec Kościoła rzymskokatolickiego w stanie wojennym”. W: Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. Wiesław Jan Wysocki. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2004, 71–95.
• „Ks. Potyrała Józef”. Dostęp 9.06.2020, http://genepedia.pl/index.php?title=Ks._Potyra%C5%82a_J%C3%B3zef.
• „Ks. prałat Jan Borzyszkowski”. Koszalińsko-Kołobrzeskie Wiadomości Diecezjalne 2 (2014): 89.
• Laskowski, Leszek. „Ks. kanonik Bernard Mielcarzewicz – biografia kapłana trudnych czasów”. W: Kapłani trudnych czasów: z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu środkowym, red. Leszek Laskowski, 43–54. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, 2015.
• Laskowski, Leszek. „Michalak Paweł”. W: Encyklopedia Solidarności. Opozycja w PRL 1976–1989. T. 1, red. Mirosława Łątkowska i in., 74. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Laskowski, Leszek. „Połczyn Zdrój w latach 1950–1989”. W: Połczyn Zdrój. Studia z dziejów miasta, red. Bogusław Polak, 172–173. Koszalin–Połczyn-Zdrój: Muzeum Okręgowe w Koszalinie, 1998.
• Laskowski, Leszek. Świadek historii: na jubileusz 90. urodzin jego ekscelencji biskupa seniora Ignacego Jeża. Koszalin: Koszalińska Biblioteka Publiczna im. Joachima Lelewela, 2004.
• Marciniak, Rafał. „Cwojdzińska Gabriela Teresa”. W: Encyklopedia Solidarności, Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2, red. Mirosława Łątkowska i in., 71–72. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012.
• Michalak, Paweł. „Pomniki III Rzeczypospolitej w Koszalinie”. W: Ziemia Koszalińska 1945–2005. Historia i pomniki, red. Leszek Laskowski, 133–151. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, 2005.
• Mielczarski, Zbigniew. „Opór społeczeństwa na terenie województwa koszalińskiego w okresie lipiec–wrzesień 1982 r.”. W: Funkcjonowanie organów państwa w okresie stanu wojennego, red. Marek Żukowski, Biblioteka Stanu Wojennego t. 2, 194–201. Koszalin: Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych, 2003.
• Mur, Jan, Andrzej Drzycimski, Adam Kinaszewski. Dziennik internowanego: grudzień 1981–grudzień 1982. Gdańsk: Oficyna Gdańska, 2014.
• Parafia pw. Ducha Świętego w Szczecinku. Kronika parafialna (1.01.1981–30.06.1986).
• Parafia pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny w Szczecinku. Ogłoszenia parafialne Rok Pański 1982. Ogłoszenia parafialne na Trzecią Niedzielę Zwykłą – dnia 24 stycznia Roku Pańskiego 1982, punkt 6.
• Pawłowska, Karolina. „Mówił: «starość to grzech»”. Gość Koszalińsko-Kołobrzeski 6.05.2016. Dostęp 9.06.2020. https://koszalin.gosc.pl/doc/3136813.Mowil-starosc-to-grzech.
• Pączek, Tomasz. „Obóz władzy komunistycznej wobec Kościoła katolickiego w Słupsku w latach 1975–1989”. W: Kapłani trudnych czasów: z dziejów Kościoła katolickiego na Pomorzu środkowym, red. Leszek Laskowski, 179–184. Koszalin: Katolickie Stowarzyszenie „Civitas Christiana”, 2015.
• Petrowa-Wasilewicz, Alina, Krystian Kukowka. Przygody z Opatrznością. Katowice: Księgarnia św. Jacka, 2004.
• Prezydium Zarządu Regionalnego. „Z regionu”. Sierpień 80 11 (1981): 2.
• Puchała, Franciszek. Kulisy stanu wojennego. Warszawa: Bellona, 2016.
• Raina, Peter. Troska o internowanych: Interwencje Abp. Dąbrowskiego u generała Kiszczaka 1982–1989. Warszawa: Von Borowiecky, 1999.
• Rocznik Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej 2019, red. Tadeusz Ceynowa. Koszalin: Archiwum Diecezji Koszalińsko-Kołobrzeskiej, Biblioteka Wyzszego Seminarium Duchownego, 2019.
• Spałek, Robert. „Pomorze Zachodnie”. W: Stan wojenny w Polsce 1981–1983, red. Antoni Dudek, 567–625. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2003.
• Stępień, Edward. „Proces stanu wojennego – przykład księdza Bolesława Jewulskiego”. W: Polityka władz państwowych wobec Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1945–1989, red. Tadeusz Ceynowa, Paweł Knap, 243–258. Szczecin: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2010.
• Stępień, Edward. Kołobrzeg – twierdza „Solidarności”. Kołobrzeg: [Edward Stępień], 2010.
• Szymański, Józef. „Uwarunkowania społeczno-polityczne posługi duszpasterskiej księdza prałata Jana Giriatowicza w Słupsku”. W: Ksiądz prałat Jan Giriatowicz. Kapłan i społecznik, red. Daniel Kalinowski, 95–96. Słupsk: Akademia Pomorska w Słupsku, Miejska Biblioteka Publiczna im. Marii Dąbrowskiej, 2018.
• Śmierzchalski-Wachocz, Dariusz. Duchowieństwo rzymskokatolickie na Pomorzu Zachodnim, środkowym i ziemi lubuskiej w świetle dokumentów państwowych z lat 1945–1989. T. 1. Zielona Góra: Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu zielonogórskiego, 2014.
• Wąsowicz, Jarosław. „Styrna Stanisław”. W: Encyklopedia Solidarności, Opozycja w PRL 1976–1989. T. 2, red. Mirosława Łątkowska i in., 437–438. Warszawa–Katowice: Oficyna Wydawnicza Volumen, Stowarzyszenie Pokolenie, Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2012.
• Wąsowicz, Jarosław. Pilskie drogi do wolności: Kronika parafii Świętej Rodziny w Pile; 16 października 1978–18 czerwca 1989. Piła: Archiwum Salezjańskie Inspektorii Pilskiej, 2015.
• Wyrzykowski, Jerzy. Kapłan w środowisku lokalnym: Działalność Stowarzyszenia Caritas i Publicznego Szkolnego Schroniska Młodzieżowego przy parafii rzymsko-katolickiej pw. Matki Boskiej Częstochowskiej w Duninowie, publikacja oddana do druku.
• Żaryn, Jan. „Episkopat Polski wobec wprowadzenia stanu wojennego”. W: Kościół i społeczeństwo wobec stanu wojennego, red. Wiesław Jan Wysocki, 9–23. Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2004.