Z warsztatu okręgowych konserwatorów. O metodach pracy w krakowskim urzędzie konserwatorskim w dwudziestoleciu międzywojennym

• Authors: Dettloff Paweł

Title variants

EN

The atelier of district monument protection officers. About the methods of work in the Krakow Monument Protection Office in the interwar period

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W Polsce w dwudziestoleciu międzywojennym funkcjonowała służba konserwatorska w ramach administracji państwowej. Sprawowała ona nadzór nad zabytkami i ich konserwacją, prowadziła rejestr, dokumentację i inwentaryzację zabytków, udzielała fachowych opinii, uzgadniała projekty i programy robót, wydawała decyzje. Okręgowymi konserwatorami zabytków byli z reguły architekci i historycy sztuki. Posiadali oni niezbędną wiedzę merytoryczną, często także wykazywali się wielkim zaangażowaniem i pasją. Podstawową metodą i narzędziem konserwatorów były oględziny i opis zabytków, analiza wartości i ocena stanu zachowania oraz koniecznych prac. Niejednokrotnie, wobec braku publikacji i opracowań naukowych, notatki i zdjęcia sporządzane przez konserwatorów były pierwszą formą rozpoznania i dokumentacji tych obiektów. Materiały te miały służyć pomocą konserwatorom, a także naukowcom. Przy ważniejszych zadaniach konserwatorskich zwoływano komisje. Urząd konserwatora interweniował w koniecznych przypadkach. Niekiedy wskazywał konkretne rozwiązania. Efekty działań konserwatorów z okresu dwudziestolecia międzywojennego znacząco przyczyniły się do ochrony i uratowania wielu cennych obiektów zabytkowych. Na więcej nie pozwalał niski budżet urzędu oraz niskie dotacje, jakimi dysponowano. Utrudnieniem był także zbyt mały personel (zwykle 2-3 osoby na okręg – województwo). Zadania oraz metody działania okręgowych konserwatorów były niemal takie same, jak obecnie. To wówczas wypracowano podstawowe narzędzia i system pracy przy zabytkach – aktualne i niezawodne także dziś.

EN

In Poland in the interwar period there was a monument protection service within the state administration. It supervised the monuments and their conservation, kept a register, documentation and inventory of monuments, gave expert opinions, agreed on projects and work programmes and issued decisions. District monument protection officers were usually architects and art historians. They had the necessary knowledge and often showed great commitment and passion. The basic methods and tools of monument protection officers included visual inspections and description of monuments, analysis of their value and evaluation of the state of preservation and necessary works. Often, in the absence of publications and scientific studies, notes and photographs taken by monument protection officers were the first form of recognition and documentation of these objects. These materials were to help preservation officers, but also scientists. For more im¬portant conservation tasks, special committees were convened. The Monument Protection Office intervened where necessary. Sometimes it indicated specific solutions. The effects of monument protection officers’ activities in the interwar period significantly contributed to the protection and saving of many valuable historic buildings. The low budget of the Office and the low subsidies at its disposal did not allow for more. Insufficient staff (usually 2-3 people per district – voivodeship) was also a problem. The tasks and methods of work of district monument protection officers were similar to those applied nowadays. It was then that the basic tools and a system of work on monuments were developed – up-to-date and reliable even today.

Keywords

PL

ochrona zabytków; dwudziestolecie międzywojenne; służby konserwatorskie; dokumentacja; inwentaryzacja; konserwacja; działania administracyjne; narzędzia i metody

EN

preservation of historical monuments; the interwar; period; monuments protection services; documentation; inventory; conservation; administrative activities; tools and methods

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2020
• Issue: 1
• Pages: 131-176

Dates

published

2020

Contributors

author

Dettloff Paweł

• historyk sztuki, Instytut Sztuki, Polska Akademia Nauk
• Art Historian, Institute of Art, Polish Academy of Sciences

References

• II-gi Ogólno-polski Zjazd Konserwatorów w Warszawie w 1927 r. (Uchwały i rezultaty), „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, nr 1-4, cz. 2.
• Białkiewicz A., Przyczynek do biografii Bogdana Tretera, „Ochrona Zabytków” 1985, nr 1.
• Dettloff P., Odbudowa i restauracja zabytków architektury w Polsce w latach 1918-1939. Teoria i praktyka, Kraków 2006.
• Dobosz P., Prawne i organizacyjne aspekty działalności służby konserwatorskiej w 80-leciu, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1994, nr 1.
• Dobosz P., Orzecznictwo administracyjne konserwatorów krakowskich w sprawach uznania za zabytek w okresie II Rzeczypospolitej Polskiej, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1996, nr 4.
• Dyba O., Jasińska M.D. (oprac.), Dzienniki konserwatorskie Andrzeja Olesia 1928-1929, 1935-1936, 1941-1945, „Teki Krakowskie” 2007, t. XIV.
• Dyba O., Kornecki M., Marcinek R. (oprac.), Dzienniki konserwatorskie Bogdana Tretera 1931-1944, „Teki Krakowskie” 2000, t. XI.
• Gaczoł A., Poczet konserwatorów krakowskich, „Wiadomości Konserwatorskie Województwa Krakowskiego” 1994, nr 1.
• Gadomski J., Tadeusz Szydłowski, [w:] Stulecie Katedry Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego (1882-1982). Materiały sesji naukowej z 27 maja 1983, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z historii sztuki”, Kraków 1990, z. 19.
• Kronika konserwatorska, „Rocznik Krakowski” 1933, t. XXIV.
• Pruszyński J.P., Dziedzictwo kultury Polski. Jego straty i ochrona prawna, t. I, Kraków 2001.
• Pruszyński J.P., Organizacja ochrony zabytków w dwudziestoleciu międzywojennym, „Ochrona Zabytków” 1986, nr 2.
• Remer J., Kronika konserwatorska, „Rocznik Krakowski” 1938, t. XXX.
• Remer J., Program inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, nr 1-4, cz. 2.
• Rymaszewski B., Polska ochrona zabytków, Warszawa 2007.
• Służby konserwatorskie w dwudziestoleciu międzywojennym. Narodziny, organizacja, działalność. W 100-lecie odzyskania niepodległości. Warszawska Konferencja Konserwatorska, 22 listopada 2018 r., Warszawa 2018.
• Szablowski J., Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce, „Biuletyn Historii Sztuki i Kultury” 1946, nr 1-2.
• Szydłowski T., Kronika, „Rocznik Krakowski” 1926, t. XX.
• Szydłowski T., Sprawozdanie z inwentaryzacji. Powiat nowotarski, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, nr 1-4, cz. 2.
• Szydłowski T. (oprac.), Zabytki sztuki w Polsce. Inwentarz topograficzny, cz. III, t. I, z. 1, Powiat nowotarski, Warszawa 1938.
• „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, t. I, Kraków 1900, t. II, Kraków 1906, t. III, Kraków 1909.
• Terlecki W., Kronika konserwatorska, „Rocznik Krakowski” 1932, t. XXIII.
• Wojciechowski J., Co zrobiono w zakresie ochrony i konserwacji zabytków w Polsce w latach 1919-1930, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, nr 1-4, cz. 2.
• Wojciechowski J., Historia powstania i rozwoju organizacji opieki państwowej nad zabytkami sztuki w Polsce, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, nr 1-4, cz. 1.
• Wojciechowski J., Kronika konserwatorska 1930-1931, „Ochrona Zabytków Sztuki” 1930-1931, nr 1-4, cz. 2.

Identifiers

ISSN

0029-8247