Wokół staropolskich fundacji i benefaktorów Szkół Nowodworskich w Krakowie

• Authors: Graff Tomasz

Title variants

EN

The foundations and the benefactors of Nowodworski Schools in Cracow

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Szkoły Nowodworskie, których kontynuatorką jest dzisiejsze I LO im. B. Nowodworskiego, mają kilkusetletnią historię. Idea założenia szkół narodziła się w gronie profesorów Akademii Krakowskiej w 1586 roku, ale do właściwego otwarcia placówki doszło 2 lata później, dzięki inicjatywie profesora Stanisława Pika Zawadzkiego. W pierwszych dziesięcioleciach istnienia instytucja musiała zmierzyć się z licznymi trudnościami, takimi jak epidemie czy też naciski konserwatywnych profesorów, chcących zamknąć szkoły. W tych trudnych początkach szczególnie pomógł placówce biskup krakowski Piotr Tylicki. Jako benefaktor przeznaczył szkołom 10 tys. zł. Kolejnym ważnym dobrodziejem był kawaler maltański Bartłomiej Nowodworski, który w 3 fundacjach w latach 1612, 1617 i 1619 ofiarował w sumie 15 tys. zł. Darowizna ta pomogła instytucji przetrwać. Szkoły Nowodworskie miały w dalszych dziesięcioleciach wielu benefaktorów. Najważniejszym z nich był Gabriel Prewancjusz Władysławski, który darował 50 tys. zł. Dzięki temu, przy wydatnej pomocy króla Władysława IV Wazy, mógł powstać nowy budynek szkół zbudowany w 1643 roku. Dynamika fundacji w następnych dziesięcioleciach znacznie jednak spadła, co było efektem postępującego zubożenia kraju. Ostatnim odnotowanym darczyńcą był w 1745 roku sekretarz królewski Tomasz Szreniawski.

EN

Nowodworski Schools, whose current institutionalized continuator is Bartłomiej Nowodworski High School, have a legacy of a long history. The idea to found private schools was initially brought forward by the authorities and professors of the Cracovian University in 1586. The project was finally launched in 1588 mainly due to energetic steps taken by the subsequent chancellor of the Cracovian University doctor of medicine – Stanisław Pik Zawadzki. Over the first decades of its existence the schools faced numerous hardship. The institution was underfunded and both professors and students were exposed to epidemics so frequent in those times, such as for instance the plague in September 1588. Some conservative professors of the University also called for closing the academic colonies. Despite all the predicaments, the institution managed to survive. The most important benefactor for private schools in those difficult years was a Cracovian bishop Piotr Tylicki (in office: 1607–1616), who with the consent of the local chapter, donated PLN 10 000 to fund a separate professor department where the professors were obliged to give a one hour daily lecture in The Upper College as well as 2 hour classes in pronunciation and stylistic in private schools. The situation, however, did not improved significantly. In those times of crisis of private schooling there appeared the foundations of the Knight of the Maltese Order – Barłomiej Nowodworski. Nowodworski was a benefactor for numerous institutions, however, his most famous charity was his foundations for Nowodworski Schools. He donated PLN 8000 in 1612, 1617 and PLN 7000 in 1619 making it possible for those private schools to survive the difficult times. Nowodworski Schools had many benefactors, however, besides the foundation of B. Nowodworski the most prominent benefactors were Gabriel Prewancjusz Władysławski. He donated PLN 50 000. Thanks to his efforts and with the contribution from the King new premises for the private schools were built in 1643.

Keywords

PL

Szkoły Nowodworskie; Kraków; fundacje; benefaktorzy

EN

Nowodworski Schools; Cracow; foundations; benefactors

• Publisher: Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie
• Journal: Folia Historica Cracoviensia
• Year: 2013
• Volume: 19
• Pages: 159–176

Dates

published

2013-12-31

Contributors

author

Graff Tomasz

• Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie

References

• H. Barycz, Historia Szkół Nowodworskich. Od założenia do reformy H. Kołłątaja, Kraków 1988.
• J. Leniek, Książka Pamiątkowa ku uczczeniu trzechsetnej rocznicy założenia Gimnazjum Św. Anny w Krakowie, Kraków 1888
• J. Bąk, Semper in altum. Z Dziejów Szkół Nowodworskich, Kraków 1976.
• H. Sędziwy – J. Bąk, Historia Szkół Nowodworskich w latach 1945–1988, Kraków 1988.
• M. Ferenc, Collegium Nowodworskiego, Kraków 2012.
• T. Graff, Szkoły Nowodworskie w Rzeczypospolitej Obojga Narodów – do reformy kołłątajowskiej w 1777 roku , [w:] 420 lat Szkół Nowodworskich. Wydanie Jubileuszowe I Liceum Ogólnokształcącego im. Bartłomieja Nowodworskiego w Krakowie, red. T. Graff, G. Urbanek, Kraków 2008.
• Polski Słownik Biograficzny, Kraków-Wrocław 1935-2008.
• Z. Pietrzyk, Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400–2000, Kraków 2000
• Z. Pietrzyk, Wykształceni synowie chłopscy w Małopolsce w epoce późnego Odrodzenia, Kraków 1993.
• B. Natoński, Jezuici a Uniwersytet Krakowski w XVI wieku, Kraków 2002.
• W. Urban, Akademia Krakowska w dobie reformacji i wczesnej kontrreformacji (1549-1632), [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiego w latach 1364-1764, t. I, red. K. Lepszy, Kraków 1964.
• S. Załęski, Jezuici w Polsce, t.2, Lwów 1901.
• J. Michalewicz, M. Michalewiczowa, Liber beneficiorum et benefactorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XV–XVIII, t. 1, Kraków 1999.
• M. Barłowska, Jakub Sobieski pamięci wielkiego kawalera Bartłomieja Nowodworskiego: wraz z tekstem mowy Rzecz J. M. Pana Jakuba Sobieskiego [...] na pogrzebie sławnej pamięci Wielkiego Kawalera..., Szczecin 2006.
• Dwie fundacje Jego Mci P. Bartłomieia Nowodworskiego w sławney Akad Krakowskiey, y w Tucholskiey szkole / z lácińskiego ná Polskie przetłumáczone przez M. Wawrzyńca Smieszkowica, oprac. J. Andrzejewski, Tuchola 1987.
• Garvasciana. Abo Fundacya na trzydziestu studentów szlacheckiej krwie, Kraków 1637.
• P. Biliński, Studium z dziejów Liceum i Gimnazjum św. Anny w Krakowie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 54, nr 1 (2009).
• M. Chamcówna, Epoka wielkiej reformy, [w:] Dzieje Uniwersytetu Jagiellońskiegow latach 1765–1850, t. II, cz. 1, ed. K. Opałek, Kraków 1965.
• P. Biliński, Studium z dziejów Liceum i Gimnazjum św. Anny w Krakowie, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki, R. 54, nr 1 (2009). - Kwartalnik Historii Nauki i Techniki

Identifiers

ISSN

0867-8294

DOI

10.15633/fhc.236

URI

http://czasopisma.upjp2.edu.pl/foliahistoricacracoviensia/article/view/236/164