„Dusze rzewnie zapłakały”. Odmiany gatunkowe pieśni o wędrówce dusz szukających miejsca wiecznego spoczynku

• Authors: Bartmiński Jerzy

Title variants

EN

THE SOULS CRIED PLAINTIVELY. GENRE VARIATION OF THE SONG OF THE WANDERING SOULS SEARCHING FOR A PLACE OF ETERNAL REST

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pieśń o zatwardziałych duszach błąkających się po śmierci w poszukiwaniu miejsca wiecznego spoczynku, której 17 wariantów zapisano w latach 1843–1996, funkcjonowała w repertuarze dziadowskim, a po zaniku tego środowiska przeszła do obiegu ludowego, przybierając inną funkcję i inny charakter: stając się pieśnią zaduszkową lub – częściej – maryjną. Odpowiednio do charakteru gatunkowego, a więc wewnętrznej intencji wykonawczej oraz sytuacyjnej funkcji tekstu, różnie kształtowany jest w niej obraz zaświatów. Wykonując pieśń jako legendę religijną z wyraźnym celem wychowawczym, eksponowano karę za grzechy, niemożność znalezienia sobie po śmierci miejsca na świecie, zgodnie z prototypowym obrazem świata przywoływanym w archaicznych przysięgach na niebo i ziemię, ogień i wodę. Warianty zaduszkowe wprowadzają obraz zaświatów widzianych po chrześcijańsku z wyeksponowaniem motywu czyśćca. Jeśli natomiast pieśń przyjmuje nowe funkcje pieśni maryjnej, wędrówka duszy odbywa się przez bliższy człowiekowi świat przyrody formowany w konwencji „pejzażu maryjnego” (lasy, góry, zboża, łąki, kwiaty). Obraz świata pośmiertnego ma wyraźne piętno gatunkowe.

EN

The song of unrepentant souls wandering after death in search of a place of eternal rest, seventeen variants of which were written in the years 1843-1996, functioned in the oral repertoire of performing vagrants, and later in folk culture. When the vagrant tradition disappeared, the song's function and character changed: it became associated with Ali Souls' Day or, even more often, with the cult of the Virgin Mary. The picture of the nether world in the song is shaped differently, in accordance with its genre characteristics: situational function and the internal purpose for performing it. When it is conceived of as a religious legend with an explicit educational aim, the emphasis is laid on the punishment for sins and being unable to find a place for oneself in this world after death. It is consistent with the prototypical picture of the world present in archaic oaths taken on the earth and sky, fire and water. The variants associated with All Soul’s Day introduce a Christain picture of the nether world emphasizing the motif of the purgatory. If, on the other hand, the song is used in the cult of the Virgin Mary, the wandering of the soul takes place in the more familiar landscape conventionally associated with this cult: forests, hills, corn, meadows and flowers. The picture of the nether world markedly depends on the song's genre.

Keywords

PL

repertuar dziadowski; pieśń maryjna; pieśń zaduszkowa; intencja wykonawcza; funkcja tekstu; obraz zaświatów; motyw czyśćca; Pieśń o zatwardziałych duszach

EN

repertoire of performing vagrants; Hymns to [the Virgin] Mary; All Souls Day songs; the motivation of the performance; the image of the netherworld; the theme of Purgatory; Pieśń o zatwardziałych duszach [the Song of Unrepentant Souls]

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1997-1998
• Volume: 9-10
• Pages: 149–168

Contributors

author

Bartmiński Jerzy

References

• Adamowski J., O semantyce góry, „Akcent” 1986, nr 4 (26).
• Bartmiński J., 1990, Kolekcja w strukturze tematycznej tekstu ustnego, [w:] Tekst w kontekście. Zbiór studiów, pod red. T. Dobrzyńskiej, Wrocław.
• Bartmiński J., 1992, Tekst jako przedmiot folklorystyki, [w:] Nowe problem metodologiczne literaturoznawstwa, pod red. H. Markiewicza i J. Sławińskiego, Kraków.
• Bielawski L (red.), Kaszuby (maszynopis).
• Doda J., 1995, Narodziny i śmierć w wierzeniach, obrzędach i zwyczajach Polaków z okolic Woronowa (obwód grodzieński, Białoruś), Lublin.
• Eliade M., 1988, Historia wierzeń i idei religijnych, t. I: Od epoki kamiennej do materiałów eleuzyńskich, przeł. S. Tokarski, Warszawa, PAX.
• Goszczyński S., 1958, Dziennik podróży do Tatarów, Wrocław.
• Ivanov V. V., Toporov V., 1965, Slavjanskie jazykovye modelirujuščie semiotičeskie sistemy, Moskwa.
• Kotula F., 1976, Znaki przeszłości. Odchodzące ślady zachować w pamięci, Warszawa.
• Michałowska T., „Dusza z ciała wyleciała”. Próba interpretacji, „Pamiętnik Literacki” LXXX, 1989, z. 2.
• Mickiewicz H., 1995, Obrzędy i zwyczaje związane z narodzinami i śmiercią w środowisku Polaków okolic Grodna, Lublin.
• Niebrzegowska S., Pętla semantyczna w strukturze tekstu ustnego.
• Słownik stereotypów i symboli ludowych, t. 1, z. 1, pod red. J. Bartmińskiego, Lublin 1996.
• Sokolski J., Pielgrzymi do piekła i raju, t. 1, Wrocław1995.
• Tomiccy J. i R., Ludowa wizja świata i człowieka, Warszawa 1975.
• Vossler K., Geist und Kultur in der Sprache, Heidelberg 1925.
• Vrtel-Wierczyński S., Średniowieczna poezja polska świecka, Wrocław 1952.
• Wasilewski J, Po śmierci. Szkic z zakresu etnologii świata znaczeń, „Teksty” 1979, nr 3.
• Wyka K., Dusza z ciała uleciała, [w tegoż:] Wędrując po tematach, t. 2, Kraków 1971.