Przydatność testamentów chłopskich w badaniach językoznawczych

• Authors: Rak Maciej

Title variants

EN

Usefulness of peasants’ testaments in ethnolinguistic research

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule omówiono testamenty polskich chłopów (Kazimierz Dobrowolski, Włościańskie rozporządze nie ostatniej woli na Podhalu w XVII i XVIII w., Kraków 1933; Janusz Łosowski, Testamenty chłopów polskich od drugiej połowy XVI do XVIII wieku, Lublin 2015) pod kątem ich przydatności w językoznawstwie. Wykazano, że teksty te mogą być wykorzystywane w badaniach antroponimii i mikrotoponimii, a także zmienności leksyki gwarowej i regionalnej. W pewnym zakresie omawiane dokumenty mogą być również przedmiotem badań etnolingwistycznych, gdyż ujawniają ludowe wierzenia, przesądy i zwyczaje.

EN

The article discusses the usefulness of testaments (published by Kazimierz Dobrowolski, Włościańskie rozporządzenie ostatniej woli na Podhalu w XVII i XVIII w., Kraków 1933 and Janusz Łosowski, Testamenty chłopów polskich od drugiej połowy XVI do XVIII wieku, Lublin 2015) in linguistic research. It is argued that last wills can be used in studies on anthroponymy and microtoponymy, as well as on the variability in dialectal and regional lexis. To some extent, the discussed documents can also be the subject of ethnolinguistic research, as they reveal folk beliefs, superstitions and customs.

Keywords

PL

testamenty chłopów polskich; dialektologia; etnolingwistyka; historia leksyki gwarowej

EN

Polish peasants’ testaments; dialectology; ethnolinguistics; history of dialectal lexis

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2018
• Volume: 74
• Pages: 117-128

Contributors

author

Rak Maciej

• Uniwersytet Jagielloński w Krakowie

References

• BAZIŃSKA Barbara (1967): Wierzenia i praktyki magiczne pasterzy w Tatrach Polskich. – [w:] Włodzimierz ANTONIEWICZ (oprac.): Pasterstwo Tatr Polskich i Podhala, t. 7. – Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 65–229.
• BORKOWSKA Małgorzata (1984): Dekret w niebieskim ferowany parlamencie. Wybór testamentów XVII–XVIII wieku. – Kraków: Znak.
• DANOWSKA Ewa, oprac. (2011): Dług śmiertelności wypłacić potrzeba. Wybór testamentów mieszczan krakowskich XVII–XVIII wieku. – Kraków: Wydawnictwo PAU.
• DOBR – Kazimierz DOBROWOLSKI (1933): Włościańskie rozporządzenie ostatniej woli na Podhalu w XVII i XVIII wieku. Studia i materiały. – Kraków: Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności.
• DUNIN-DUDKOWSKA Anna (2013): Gatunki testamentowe jako zwierciadło kultur. Rozważania polsko-amerykańskie. – Acta Universitatis Lodziensis. Kształcenie polonistyczne cudzoziemów 20, 131– –140.
• DUNIN-DUDKOWSKA Anna (2014): Testament jako zwierciadło kultur. Polsko-amerykańskie studium komparatystyczne. – Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• DYMMEL Piotr, oprac. (1997): Testamenty mieszczan wojnickich 1599–1809. – Wojnicz: Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Wojnickiej.
• FISCHER Adam (1921): Zwyczaje pogrzebowe ludu polskiego. – Lwów: Wydawnictwo Biblioteki Zakładu Nar. im. Ossolińskich.
• FISCHER Adam (1927): Czarownice w dolinie nowotarskiej. – Lwów: Towarzystwo Ludoznawcze.
• FLIZAK Sebastian (1937): Moda w nadawaniu imion chrzestnych u górali pod Gorcami. – Lud XXXV, 55–59.
• GOSZCZYŃSKI Seweryn (1853): Dziennik podróży do Tatrów. – Petersburg: Nakładem B.M. Wolffa.
• HODOROWICZ Stanisław Andrzej (2013): Słownik dawnych i współczesnych wyrażeń górali Skalnego Podhala. – Nowy Targ: Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu.
• JUSTYNIARSKA-CHOJAK Katarzyna (2010): Testamenty i inwentarze pośmiertne z ksiąg miejskich województwa sandomierskiego (XVI–XVII wiek). – Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego.
• KARŁOWICZ Jan (1900–1911): Słownik gwar polskich, t. 1–6. – Kraków: Nakładem Akademii Umiejętności.
• KĄŚ Józef (2003): Słownik gwary orawskiej. – Kraków: Księgarnia Akademicka.
• KEMPF Zdzisław (1985): Wyrazy „gorsze” dotyczące zwierząt. – Język Polski LXV, 125–144.
• KLEMENSIEWICZ Zenon, LEHR-SPŁAWIŃSKI Tadeusz, URBAŃCZYK Stanisław (1965): Gramatyka historyczna języka polskiego. – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• KLINT Piotr, wyd. (2008): Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1631–1655, „Źródła Dziejowe”, t. 27, red. M. GÓRNY. – Poznań–Wrocław: Wydawnictwo Historyczne.
• KLINT Piotr, wyd. (2011): Testamenty szlacheckie z ksiąg grodzkich wielkopolskich z lat 1657–1680, „Źródła Dziejowe”, t. 28, red. M. GÓRNY. – Poznań–Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• KOŚĆ Józef (2001): Komentarz tekstologiczny do siedemnastowiecznego testamentu Jakuba Suszy – biskupa chełmskiego. – [w:] Czesław KOSYL (red.): Studia z historii języka polskiego i stylistyki historycznej ofiarowane profesor Halinie Wiśniewskiej na 50-lecie jej pracy naukowo-dydaktycznej. – Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 101–109.
• KOŚĆ Józef (2010): Konwencje tekstu testamentowego w średniowiecznych relacjach sądowych. – Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza XVI, 99–109.
• KOWALKOWSKI Jacek, NOWOSAD Wiesław, oprac. i wyd. (2013): Testamenty szlachty Prus Królewskich z XVII wieku. – Warszawa: Wydawnictwo DIG.
• KRAWCZYK-TYRPAAnna (2001): Tabu w dialektach polskich. – Bydgoszcz: Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego.
• KURZOWA Zofia (1973): Podhalańskie na kirkach nieść, na kirki wziąć. – Język Polski LIII, 369–371 [przedruk: Zofia KURZOWA (2007): Z przeszłości i teraźniejszości języka polskiego 4, wyb. i oprac. Monika SZPICZAKOWSKA, Mirosław SKARŻYŃSKI. – Kraków: Universitas, 389–392].
• LORENTZ Friedrich (1908–1912): Slovinzisches Wörterbuch, t. I–II. – St. Petersburg: Kaiserliche Akademieder Wissenschaften.
• LORENTZ Friedrich (1958): Pomoranisches Wörterbuch, t. I–IV. – Berlin: Akademie-Verlag.
• LUBCZYŃSKI Mariusz, PIELAS Jacek, SUCHOJAD Henryk, oprac. (2005): Cui contingit nasci, restat mori. Wybór testamentów staropolskich z województwa sandomierskiego. – Warszawa: Semper.
• ŁOS – Janusz ŁOSOWSKI, oprac. (2015): Testamenty chłopów polskich od drugiej połowy XVI do XVIII wieku. – Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej.
• MAYENOWA Maria Renata, PEPŁOWSKI Franciszek (od t. XVIII), red. (1966–): Słownik polszczyzny XVI wieku. – Wrocław–Warszawa–Kraków: Ossolineum (1966–1994), Instytut Badań Literackich PAN (1995–).
• MOSZYŃSKI Kazimierz (1967): Kultura ludowa Słowian, t. 2, cz. 1. – Warszawa: Książka i Wiedza.
• NITSCH Kazimierz, ZBOROWSKI Juliusz (1952), Kirkak ‘kark’. – Język Polski XXXII, 81–84 (Nitsch, 81–82, Zborowski, 82–84).
• POPIOŁEK Bożena (2009): „Woli mojej ostatniej testament ten…”. Testamenty staropolskie jako źródło do historii mentalności XVII i XVIII wieku. – Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego.
• RAK Maciej (2017): Życie religijne, wierzenia i zwyczaje Podhalan w świetle testamentów z XVII i XVIII wieku. – [w:] Iwona STECZKO, Renata DŹWIGOŁ (red.), Dialog z Tradycją, t. VI: Dawna i współczesna kultura funeralna. – Kraków: Collegium Columbinum, 245–257.
• RAK Maciej (2018a): Między historią języka a dialektologią – słownictwo testamentów góralskich z XVII i XVIII wieku. – [w:] Magdalena PASTUCHOWA, Mirosława SIUCIAK (red.), Historia języka w XXI wieku. Stan i perspektywy. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, 402–414.
• RAK Maciej (2018b): Niepile ręce i inne przykłady ludowego słownictwa prawniczego (na materiale chłopskich rozporządzeń ostatniej woli). – [w:] Renata PRZYBYLSKA, Maciej RAK, Agata KWAŚNICKA- -JANOWICZ (red.), Historia języka, dialektologia i onomastyka w nowych kontekstach interpretacyjnych. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 231–242.
• SIEKIERSKA Krystyna, red. (1999–): Słownik języka polskiego XVII i 1. połowy XVIII wieku. – Kraków: Lexis (wersja elektroniczna pod kier. Włodzimierza GRUSZCZYŃSKIEGO: http://xvii-wiek.ijp-pan.kra - kow.pl/pan_klient/index.php?wstep_zakl=biogr).
• SYCHTA Bernard (1967–1976): Słownik gwar kaszubskich na tle kultury ludowej, t. I–VII. – Wrocław–War szawa–Kraków–Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• SZYMCZAK Mieczysław (1966): Nazwy stopni pokrewieństwa i powinowactwa rodzinnego w historii i dialektach języka polskiego. – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• WITASZEK-SAMBORSKA Małgorzata (1985): Regionalizmy fonetyczne w mowie inteligencji poznańskiej. – Slavia Occidentalis 42, 91–104.
• WRZEŚNIOWSKI Augustyn (1885): Spis wyrazów podhalskich. – Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego X, 1–26 [przedruk: Joanna OKONIOWA, red. (2006): Studia dialektologiczne III. – Kraków: Lexis, 185– –232].
• ZAJDA Aleksander (2001a): Dwadzieścia dwa rzadkie wyrazy prawnicze z ksiąg sądowych wiejskich. – [w:] Zofia CYGAL-KRUPA (red.): Studia językoznawcze. Dar przyjaciół i uczniów dla Zofii Kurzowej. – Kraków: Universitas, 421–430.
• ZAJDA Aleksander (2001b): Studia z historii polskiego słownictwa prawniczego i frazeologii. – Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.
• ZAJDA Aleksander (2016): Testamenty jako źródło do dziejów słownictwa z dziedziny kultury materialnej. – [w:] Ewa MŁYNARCZYK, Ewa HORYŃ (red.): Dialog z Tradycją, t. V: Językowe dziedzictwo kultury materialnej. – Kraków: Collegium Columbinum, 203–227.
• ŻMIGRODZKA Bożena (1997): Testament jako gatunek tekstu. – Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.