Zarys dziejów kancelarii grodzkiej i ziemskiej czerskiej w dobie panowania Wazów (1587–1668)

• Authors: Dalecki Daniel

Title variants

EN

Outline of Czersk town and land chancellery under the Vasa rule

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Funkcjonowanie kancelarii czerskiej w dobie panowania Wazów jest zagadnieniem dotąd nie poruszanym w historiografii mimo, że stanowiła ona pierwszą ziemię województwa mazowieckiego. Tajniki dotyczące jej działania są sprawą złożoną ze względu na brak bezpośrednich źródeł odnoszących się do tematu, gdyż księgi grodzkie i ziemskie nie zachowały się do naszych czasów. Pośrednio możemy omówić jej działanie na podstawie instrukcji sejmikowych, które dla okresu panowania Wazów są materiałem niemal kompletnym. Artykuł ma na celu ukazanie zasad funkcjonowania kancelarii czerskiej oraz problematyki związanej z jej działaniem. Pełniła ona ważną rolę w życiu szlachty, która upominała się w instrukcjach sejmikowych o poprawienie jej funkcjonowania i zbudowania nowych pomieszczeń w zamku czerskim dla polepszenia działalności kancelarii. Jest to dowód na to, że szlachta czerska przywiązywała duże znaczenie do właściwego zachowania dokumentów i ich zabezpieczenia. Były one poświadczane i rejestrowane w miejscowym urzędzie, a dotyczyły spraw majątkowych. Zaufanie do urzędu przekładało się na powierzanie urzędnikom kancelarii funkcji społecznych i zaszczytów. Mowa tu o pełnieniu przez podstarościego czerskiego Kacpra Rykalskiego godności marszałka sejmiku w latach 1626, 1627 i 1635. Reprezentował on także dwukrotnie (w 1635 i 1638 r.) ziemię czerską na sejmie. Kacprowi Rykalskiemu powierzono obowiązki skarbowe w 1629 r. wybierając go jako poborcę podatku łanowego i czopowego. Z powierzonych funkcji wywiązał się właściwe skoro jeszcze w tym samym roku (1629) wyznaczono go do wybierania podatku podymnego. Wszedł także w skład delegacji odwożącej w 1640 r. pieniądze do Lwowa. Podstarości czerski stanowi jeden z licznych przykładów osób, które dzięki swej działalności administracyjnej awansowały w hierarchii urzędniczej i zyskały szacunek miejscowej szlachty.

EN

Operation of the Czersk chancellery during the reign of the Vasa dynasty is an issue which has not yet been discussed in historiography, despite the fact that it was the first land of the Mazovian voivodship. The details of its workings are difficult to ascertain due to absence of direct sources on the subject, as the court books for nobility (Acta Terrestria et Castrensia) have not survived to present day. We can discuss its activities indirectly, based on instructions for local Sejmik (dietine), which for the period of Vasa reign constitute a near-complete material. The purpose of this article is to show the principles of operation of the Czersk chancellery and the matters related to its work. It played an important role in the life of the nobility, who in the instructions of the Sejmik demanded that its functioning be improved and that new rooms be built in the Czersk castle to enhance the work of the chancellery. This proves that the nobility of Czersk attached great importance to proper preservation and security of documents, which were certified and registered in the local office and concerned mostly property matters. The trust in the office translated into entrusting social functions and honours to the chancellery officials. It is worth mentioning here that Kacper Rykalski, the deputy starost of Czersk, held the office of Speaker of the Sejmik in 1626, 1627 and 1635, and represented the Czersk Land at the Sejm twice (in 1635 and 1638). Kacper Rykalski was entrusted with treasury duties in 1629, when he was appointed as the collector of the land tax and alcohol excise tax. He must have fulfilled his duties well, as in the same year (1629) he was appointed to collect the hearth tax also. Rykalski was a member of the delegation transporting money to Lviv in 1640. The deputy starost of Czersk is one of many examples of persons who rose in the official hierarchy thanks to their administrative activity and gained the respect of the local nobility.

Keywords

PL

sejmik czerski; kancelaria; urzędy ziemskie; XVII wiek; sejmik; szlachta; sejm

EN

Czersk Sejmik (dietine); chancellery; local government offices; 17th century; sejmik (dietine); nobility; Sejm

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2021
• Volume: 28
• Pages: 75-88

Dates

published

2022-12-22

Contributors

author

Dalecki Daniel

• Piastowskie Archiwum Miejskie w Piastowie

References

• Biblioteka PAN w Krakowie, Lauda czerskie, nr 8319.
• Czaradzki G., Proces sądowy ziemskiego prawa koronnego z formularzem łacińskim pozwów i kondemnat, Poznań 1640.
• Lustracja dóbr królewskich województwa mazowieckiego 1565, wyd. I. Gieysztorowa, A. Żaboklicka, Warszawa 1967.
• Lustracje województwa mazowieckiego XVII wieku, wyd. A. Wawrzyńczyk, cz. 2: 1660–1661, Warszawa 1989.
• Polskie ustawy i artykuły wojskowe od XV do XVIII wieku, wyd. S. Kutrzeba, Kraków 1937.
• Sarnicki S., Statuta i metryka przywilejów koronnych językiem polskim spisane i porządkiem prawnie przyrodzonym a bardzo snadnym nowo zebrane, Kraków 1594.
• Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów kanclerstwa Jana Zamojskiego z lat 1587–1595, red. W. Krawczuk, Kraków 2001.
• Sumariusz Metryki Koronnej. Księga wpisów podkanclerzego Wojciecha Baranowskiego z lat 1587–1588, red. W. Krawczuk, Kraków 2004.
• Volumina Constitutionum, t. 1–3, wyd. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak, Warszawa 1995–2010.
• Volumina Legum, wyd. J. Ohryzko, t. 1-4, Petersburg 1859.
• Balzer O., Kancelarie i akta grodzkie w wieku XVIII, „Przewodnik Naukowy i Literacki”, nr 9, 1881.
• Bielecka J., Organizacja i działalność kancelarii ziemskich i grodzkich wielkopolskich XIV–XVIII w., „Archeion”, t. 22, 1954.
• Boniecki A., Herbarz Polski, t. 2, 12, 14, Warszawa 1900–1911.
• Choińska-Mika J., Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów, Warszawa 1998.
• Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław–Warszawa–Kraków 1990.
• Dzięgielewski J., Parys Andrzej Hieronim [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980, s. 231.
• Gąsiorowski A., Tak zwane prawo wieczności w dawnej Polsce, „Czasopismo-Prawno-Historyczne”, t. 22, 1970, z. 2.
• Gieysztorowa I., Parys Stanisław [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1980, s. 233–234.
• Góralski Z., Urzędy i godności w dawnej Polsce, Warszawa 1998.
• Gruszecki S., Miński Stanisław [w:] Polski słownik biograficzny, t. 21, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1976, s. 320–323.
• Lepszy K., Gajewski Jan [w:] Polski słownik biograficzny, t. 7, Kraków 1948-1958, s. 215.
• Lipski A., Parys Adam Hieronim [w:] Polski słownik biograficzny, t. 25, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1980, s. 226–227.
• Łosowski J., Kancelaria grodzka chełmska od XV do XVIII wieku. Studium o urzędzie, dokumentacji, jej formach i roli w życiu społeczeństwa staropolskiego, Lublin 2004.
• A. Moniuszko, Mazowieckie sądy ziemskie (1588–1648). Organizacja – funkcjonowanie – postępowanie, Warszawa 2013.
• Niesiecki K., Herbarz Polski, t. 7–8, Lipsk 1841.
• Ostrowski T., Prawo cywilne albo szczególne narodu polskiego, t. 2, Warszawa 1784.
• Stebelski A., Dzieje zniszczenia Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie [w:] Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. 1: Archiwum Główne Akt Dawnych, Warszawa 1957, s. 15–28.
• Uruski S., Rodzina. Herbarz szlachty polskiej, t. 1–2, 13–14, Warszawa 1904–1917.
• Wróbel-Lipowa K., Zniszczenia i straty polskich archiwów państwowych podczas II wojny światowej i okupacji niemieckiej w Polsce, „Annales Universitatis Mariae Curie-Sklodowska, t. 46/47, 21, Sectio F, 1991/1992.

Identifiers

ISBN

978-83-959919-6-7