Uniewinniająca zwyczajność. O „wiejskich” eufemizmach w dialektach polskich

• Authors: Krawczyk-Tyrpa Anna

Title variants

EN

VINDICATING NORMALITY. ON ‘COUNTRY’ EUPHEMISMS IN POLISH DIALECTS

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Pewien typ eufemizmów występujących w polskich dialektach polega na używaniu nazw elementów codziennego życia na wsi, domu i jego wnętrza, ogrodu, pól i lasu do kamuflowania treści budzących strach, wstyd lub odrazę. Aby mówić w sposób oględny o życiu seksualnym, ciąży, porodzie, wydalaniu, wymiotach i wszach, a także o śmierci i diable – stosuje się słowa i frazeologizmy nazywające zabudowania gospodarskie (stodoła się rozwaliła ‘nastąpił poród’), podwórze, płot. Do „wiejskich” eufemizmów należą nazwy zwierząt domowych (koń, baran, koza, pies i kot) i dzikich (zając, kret, mysz). Często używane są nazwy ptaków (kogut i kura, a także sowa, bocian, wrona, mewa). Również leksyka roślinna służy eufemizacji (kwiat ‘miesiączka’, cebula, groch, oset, pokrzywa). Niektóre eufemizmy nawiązują do pracy rolnika (orać na cudzym polu ‘cudzołożyć’). Wybór pewnych leksemów do pełnienia roli eufemizmów zdeterminowany jest podobieństwem brzmienia formy zastępowanej i zastępującej: jezioro – Jezus, grable – diable, gronki – gromy.

EN

In Polish dialects, there exist a certain type of euphemisms which consists in making references to elements of everyday life in the country, of the home, the interior of the house, garden, fields and the woods in order to camouflage frightening, shameful or repulsive ideas. In order to talk in a gentle manner about sexual life, pregnancy, delivery, excretion, vomiting, lice, death and the devil, references are made to farm buildings (stodoła się rozwaliła, lit. ‘the barn has collapsed’, meaning ‘the woman had a delivery’), to the backyard or a fence. The category of ‘country’ euphemisms contains also the names of domesticated animals and livestock (a horse, ram, goat, dog and cat) or wild animals (a hare, mole, mice). Bird names are also frequent (a cock and a hen, an owl, stork, crow or gull). Another group is that of plant names (kwiat ‘a flower’ for menstruation, an onion, peas, thistle or nestle). Some euphemisms refer to the work of the farmer {orać na cudzym polu, lit’ ‘to plough someone else’s field’, meaning ‘to commit adultery’). The choice of certain lexemes to function as euphemisms is dictated by the similarity of form of the euphemism and the word to be replaced: jezoro ‘lake’ — Jezus ‘Jesus’, grabie ‘rake’ — diable ‘devil’, etc.

Keywords

PL

eufemizmy; „wiejskich” eufemizmów; nazwy zwierząt; nazwy ptaków; leksyka roślinna; polskie dialekty

EN

euphemism; 'country' euphemisms; the names of animals; the names of birds; the names of plants; Polish dialects

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2001
• Volume: 13
• Pages: 63–75

Contributors

author

Krawczyk-Tyrpa Anna

References

• Bartmiński Jerzy, 1974, „Jaś koniki poił” (uwagi o stylu erotyku ludowego), „Teksty” 2, s. 11-24.
• Crnek Franjo, 1927, Ze studiów nad eufemizmami w językach słowiańskich, Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie, s. 15-21.
• Czirjewa Jelena S., 1997, Piec i ognisko w słowiańskich obrzędach weselnych, [w:] Dom…, s. 181-186.
• Długosz Kazimierz, 1997, DOM w zaświatach i DOM wiecznej nocy, [w:] Dom…, s. 263- 271.
• Dom — Dom w języku i kulturze. Materiały z konferencji DOM w języku i kulturze, zorganizowanej w Uniwersytecie Szczecińskim przez Zakład Etnolingwistyki w dniach 22-24 marca 1995 roku, red. Grażyna Sawicka, Szczecin 1997.
• Góra Aleksander W., 1995, Bocian w słowiańskich wyobrażeniach ludowych, „Etnolingwistyka” 7, red. Jerzy Bartmiński, Lublin, s. 33-46.
• Hockett Charles Francis, 1968, Kurs językoznawstwa współczesnego, przekład Zuzanna Topolińska i Marian Jurkowski, Warszawa.
• Jakobson Roman, 1934, Slezsko-polská cantilena inhonesta ze začátku XV. stoleti, zvlaštní otisk z Národopisného Vêstníku Českoslovanského, t. XXVII-XXVIII 1-2, Praha.
• Lewandowski Andrzej, Radkiewicz Józef, 1991, Bocian w mowie i folklorze, Zielona Góra.
• Nevskaja Lidija G., 1981, Semantika doma i smežnych predstavlenij v pogrebal’nom fol’klore, [v:] Balto-slavjanskie issledovanija, Moskva, s. 106-121.
• SSiSL — Słownik stereotypów i symboli ludowych, koncepcja całości i redakcja Jerzy Bartmiński, zastępca redaktora Stanisława Niebrzegowska, t. I, Kosmos, Lublin, cz. 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie 1996, cz. 2: Ziemia, woda, podziemie 1999.
• Szczypka Józef, 1979, Kalendarz polski, Warszawa.
• Twardzik Wacław, 1999, Staropolskie pudenda, referat wygłoszony 28 IX 1999 r. w Kołobrzegu na IX kolokwium „Synchroniczne i diachroniczne aspekty badania polszczyzny”.
• Walencowa Maryna M., 1997, Dach DOMU w słowiańskich obrzędach magicznych, [w:] Dom…, s. 193-199.