Uwagi o zmianach znaczenia strukturalnego formacji słowotwórczych w gwarach

• Authors: Jaros Irena

Title variants

EN

Remarks on changes of structural meaning of derivational forms in dialects

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Na podstawie przykładów formacji należących do dwu kategorii słowotwórczych – nazw osobowych wykonawców czynności oraz nazw środków czynności, pochodzących z terenu Polski centralnej, zostały zaprezentowane dwa procesy – leksykalizacji i wtórnego nabywania podzielności słowotwórczej przez wyrazy, w których doszło do zmian o charakterze słowotwórczym i semantycznym. Zerwanie związków motywacyjnych między derywatem a podstawą słowotwórczą zachodzi m.in. z powodu zaniku przestarzałych, archaicznych form, które były podstawą ich kreacji, funkcjonowania wyrazów o nieproduktywnych dzisiaj formantach lub pogłębiającego się rozziewu między znaczeniem podstawy a znaczeniem derywatu. Zjawisko nabywania znaczenia strukturalnego przez wyrazy zleksykalizowane lub genetycznie niepodzielne słowotwórczo spowodowana jest m.in. znanym z historii języka polskiego zjawiskiem ciążenia nazw o charakterze czynnościowym w kierunku motywacji czasownikowej.

EN

On the basis of examples of forms coming from central Poland and belonging to two derivational categories, personal names of action performers and names of manners of action, two processes have been presented namely lexicalization and the process of re-acquiring derivational divisibility by lexemes which were subjected to morphological and semantic changes. The break of motivational relations between a derivative and a root word happens i.a. due to the extinction of outdated archaic forms, which provided the basis for their creation, the functioning of words with presently unproductive formatives or the widening gap between the meaning of a root word and the meaning of a derivative. The phenomenon of gaining structural meaning by lexicalized words or words which are genetically simplex is caused i.a. by the inclination of personal names of action performers and names of manners of action towards verbal motivation as known from the history the Polish language.

Keywords

PL

słowotwórstwo; gwary Polski centralnej; leksykalizacja; wtórne znaczenie słowotwórcze

EN

word formation; central Poland dialects; lexicalization; delexicalization

• Publisher: Łódzkie Towarzystwo Naukowe
• Journal: Rozprawy Komisji Językowej ŁTN
• Year: 2015
• Volume: LXI
• Pages: 29-41

Dates

published

2015

Contributors

author

Jaros Irena

• Uniwersytet Łódzki, Wydział Filologiczny Katedra Dialektologii Polskiej i Logopedii

References

• Dejna Karol, 1968, „Słownictwo gwarowe” i „słownictwo ludowe”, w: Stefan Hrabec i in., red., Symbolae Philologicae in Honorem Vitoldi Taszycki, Ossolineum, Kraków, s. 49–54.
• Długosz-Kurczabowa Krystyna, 1986, Funkcjonowanie zapożyczonego formantu -ulec w języku polskim, „Prace Filologiczne”, 20, s. 247–254.
• Dokulil Miloš, 1979, Teoria derywacji, Ossolineum, Wrocław.
• Doroszewski Witold, 1962, Kryteria słowotwórcze w etymologii, w: Studia i szkice językoznawcze, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 227–244.
• Doroszewski Witold, 1963, Podstawy gramatyki polskiej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Ejsmunt-Wieczorek Izabela, 2011, Derywaty czasownikowe w gwarach południowomazowieckich na tle odpowiedników innogwarowych, Primum Verbum, Łódź.
• Gala Sławomir, 2000a, Słowotwórstwo gwarowe a słowotwórstwo polszczyzny ogólnej, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, XLV, s. 28–36.
• Gala Sławomir, 2000b, O pewnych wyznacznikach słowotwórstwa gwarowego, „Prace Filologiczne”, XLV, s. 173–178.
• Gala Sławomir, 2002, O potrzebie badań słowotwórstwa gwarowego, w: Sławomir Gala, red., Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki, Łódzkie Towarzystwo Naukowe, Łódź, s. 147–154.
• Gala Sławomir, 2009, W sprawie paradygmatycznego wymiaru słowotwórstwa Gwarowego, „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, LIV, s. 47–55.
• Gala-Milczarek Beata, 2009, Budowa słowotwórcza rzeczowników w gwarach Piotrkowskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Honowska Maria, 1979, Ewolucja metod polskiego słowotwórstwa synchronicznego (w dziesięcioleciu 1967–1977), Ossolineum, Wrocław.
• Grzegorczykowa Renata, Puzynina Jadwiga, 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Jaros Irena, 2005, Mechanizmy przesunięć semantycznych w odniesieniu do kategorii nazw środków czynności, „Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Naukowych Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, LIX, s. 160–172.
• Jaros Irena, 2009, Nazwy środków czynności w gwarach łęczycko-sieradzkich. Studium słowotwórczo-leksykalne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Jaros Irena, 2011, Wpływ polszczyzny ogólnej na system słowotwórczy gwar (na przykładzie nazw środków czynności), „Rozprawy Komisji Językowej Łódzkiego Towarzystwa Naukowego”, LVII, s. 69–80.
• Jaros Irena, 2014, Udział leksyki zapożyczonej w procesie ustalania się ludowych nazw środków czynności, w: Elżbieta Rudnicka-Fira, Marzena Błasiak-Tytuła, red., Język w środowisku wiejskim. Gwara – społeczeństwo – kultura, t. II, Collegium Columbinum, Kraków, s. 205–216.
• Kleszczowa Krystyna, 1998, Staropolskie kategorie słowotwórcze i ich perspektywiczna ewolucja, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Kleszczowa Krystyna, 1999, W sprawie genezy formantów kategorii nazw środka Czynności, w: Barbara Greszczuk red., Język – teoria, dydaktyka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej, Rzeszów, s. 35–44.
• Kleszczowa Krystyna, 2005, Przemiany systemu słowotwórczego, w: Stanisław Borawski, red., Rozprawy o historii języka polskiego, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra, s. 253–290.
• Kreja Bogusław, 2002, Glosy do „Słowotwórstwa języka doby staropolskiej...” pod red. Krystyny Kleszczowej, w: Studia i szkice słowotwórcze, cz. 4, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk, s. 235–242.
• Marciniak-Firadza Renata, 2013, Nazwy osobowych wykonawców czynności w gwarach małopolsko-mazowieckiego pogranicza językowego, cz. 1. Studium słowotwórczo-leksykalne, cz. 2: Słownik, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Laskowski Roman, 1971, Derywacja rzeczownika w dialektach laskich, cz. 2, Rzeczowniki z formantem w funkcji podmiotowej, Ossolineum, Wrocław.
• Moszyński Leszek, 1954, Geografia niektórych zapożyczeń niemieckich w staropolszczyźnie, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Poznań.
• Nagórko Alicja, 1998, Zarys gramatyki polskiej (ze słowotwórstwem), Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• Pastuchowa Magdalena, 2008, Ukryte dziedzictwo. Ślady dawnej leksyki w słownictwie współczesnej polszczyzny, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
• Rozwadowski Jan, [1904], 1960, Słowotwórstwo i znaczenie wyrazów, w: Wybór pism, t. 3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 21–95.
• Rozwadowski Jan, 1921, O dwuczłonowości wyrazów, „Język Polski”, 6, s. 129–139.
• Skarżyński Mirosław, 1999, Powstanie i rozwój polskiego słowotwórstwa opisowego, Universitas, Kraków.
• Smoczyński Paweł, 1966, Sposoby przejmowania przez język polski compositów niemieckich, „Rozprawy Komisji Językowej Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego”, VI, s. 39–46.
• Szober Stanisław, 1957, Gramatyka języka polskiego, wyd. IV, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Świtała-Cheda Mirosława, 2012, Słowotwórstwo rzeczownika w gwarze Proboszczewic koło Płocka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
• Zaręba Alfred, 1957, Uwagi o geografii słowotwórczej, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego”, XVI, s. 165–174.

Identifiers

ISSN

0076-0390