Z dziejów parafii unickiej pw. Kuźmy i Damiana w Przeorsku do 1875 roku

• Authors: Frykowski Janusz Adam

Title variants

EN

The history of saints Cosmas and Damian Uniate parish in Przeorsk until 1875

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Przeorsk, siedziba parafii unickiej p.w. Kuźmy i Damiana, ma co najmniej XIV-wieczne korzenie. W okresie tym wieś znajdowała się w ziemi bełskiej, i wraz z nią po inkorporacji w 1462 roku znalazła się w Koronie. W wyniku I rozbioru miejscowość ta znalazły się w monarchii austriackiej, następnie w Księstwie Warszawskim, a po kongresie wiedeńskim w Cesarstwie Rosyjskim. Przeorsk położony był na obszarze, który pierwotnie podlegał strukturom Kościoła greckiego (prawosławnego), a po włączeniu Rusi Czerwonej do Korony do Kościoła łacińskiego. Z tego też względu miejscowość zamieszkiwali zarówno wyznawcy obrządku wschodniego (najpierw prawosławni, później unici), jak i łacińskiego. W związku z powyższym we wsi funkcjonowała parafia prawosławna, a po zawarciu unii greckokatolicka. Była to wspólnota jednowioskowa i dopiero pod koniec XVIII wieku jej struktura uległa zmianie. Wówczas to parafia Przeorsk znalazły się pod zaborem austriackim, gdzie w wyniku reformy józefińskiej, dołączono do niej jako cerkiew filialną, zlikwidowana parafię w Korhyniach. W takiej strukturze parafia ta przetrwała do likwidacji unii.

Przeorsk, the seat of Sts Cosmas and Damian Uniate parish, dates back to at least the fourteenth century. Originally, this tiny village belonged to the Duchy of Belz, which was incorporated into the administrative structure of Poland as the Belz Voivodeship in 1462. After the first partition of Polish-Lithuanian Commonwealth, the land was an-nexed by the Habsburg Empire, then it became part of the Duchy of Warsaw, and fol-lowing the joint resolutions of the Congress of Vienna it was given over to Russia. Przeorsk is situated in the land that originally came under the influence Eastern Orthodox Church and was incorporated into its structures. Following t he incorpor a- tion of Red Ruthenia into the Kingdom of Poland it started to belong to the Roman Cath o lic Church. Therefore, its dwellers were both Eastern Orthodox (then Uniates) and Roman Catholic. The parish established here was an Eastern Orthodox one. Ho w- ever, after the Union of Brest, it became a Uniate parish. The parish encompassed a one village community and its structure stayed the same until the end of the eigh t- eenth century, i.e. the first partition, when this land was annexed by the Habsburg Aust ria. Due to the Josephine administrative reform imposed by the Habsburg Austria, not only did the parish in Przeorsk survive, but it grew as both the parish and the church in Korhynie were incorporated in it. As regards the church in Korhynie, it was demo t ed to the rank of a branch church. The parish in Przeorsk functioned in this shape until the dissolution of the Union of Brest.

Keywords

PL

Przeorsk; Korhynie; parafia; cerkiew; uposażenie; unici

EN

Przeorsk; Korhynie; parish; Orthodox church; salary; Uniats

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2015
• Volume: 124
• Pages: 165- 209

Contributors

author

Frykowski Janusz Adam

References

• Źródła drukowane
• Janeczek A., Swieżawski A., Rejestr poboru łanowego województwa bełskiego z 1472 r., „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, nr 1/1991, s. 27-54.
• Kołłątaj H., Pamiętnik o stanie Kościoła polskiego katolickiego i o wszystkich innych wyznaniach w Polszcze, [w:] Stan oświecenia w Polsce w ostatnich latach panowania Augusta III (1750-1764), oprac. J. Hulewicz, Wrocław 1953, s. 209-210.
• Opracowania
• Bieńkowski L., Organizacja Kościoła Wschodniego w Polsce, [w:] Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. II, Kraków 1970, s. 781-1050.
• Bieńkowski L., Diecezja prawosławna, [w:] Encyklopedia katolicka, red. R. Łukaszyński, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz, Lublin 1988, t. III, kol. 132.
• Bieńkowski L., Kultura intelektualna w kręgu Kościoła Wschodniego w XVII-XVIII wieku, [w:] Dzieje Lubelszczyzny, t. 6, Między Wschodem a Zachodem, cz. 1, Warszawa 1989, s. 107-125.
• Bieńkowski L., Mozaika religijno-kulturalna Rzeczypospolitej w XVII i XVIII w., [w:] Uniwersalizm i swoistość kultury polskiej, red. J. Kłoczowski, t. 1, Lublin 1989, s. 241-270.
• Bieńkowski L., Oświecenie i katastrofa rozbiorów (II poł. XVIII wieku), [w:] Chrześcijaństwo w Polsce, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992, s. 275-373.
• Bobryk W., Duchowieństwo unickiej diecezji chełmskiej w XVIII wieku, Lu-blin 2005.
• Chruscewicz G., Istorija zamojskago sobora (1720 goda), Wilno 1880.
• Ciołko D., Latynizacja Kościoła unickiego w Rzeczypospolitej po synodzie zamojskim, Białystok 2014.
• Czterechsetlecie zawarcia Unii Brzeskiej 1596-1996: materiały sesji naukowej zorganizowanej w Toruniu w dniach 28-29 listopada 1996 r., red. S. Alexandrowicz i T. Kempa, Toruń 1998. 400-lecie unii brzeskiej, red. K. Soczyński, Warszawa 1996.
• Dubiel S., Subsidum charitativum, [w:] Encyklopedia katolicka, t. XVIII, red. E. Gigilewicz, Lublin 2013, kol. 1143.
• Dudziak J., Dziesięcina, [w:] Encyklopedia katolicka, t. IV, red. R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, E. Gryglewicz, Lublin 1985, kol. 600-601.
• Dylągowa H., Unia brzeska i unici w Królestwie Polskim, Warszawa 1989.
• Dylągowa H., Dzieje unii brzeskiej (1596-1918), Warszawa 1996.
• Dylągowa H., Unia brzeska. Geneza – dzieje – zagłada, [w:] Czterechsetlecie zawarcia unii brzeskiej 1596-1996, red. S. Alexandrowicz i T. Kempa, Toruń 1998, s. 11-24.
• Dylągowa H., Kościół unicki na ziemiach Rzeczypospolitej (1596-1918). Zarys problematyki, „Przegląd Wschodni”, 2 (1992/93), z. 2 (6), s. 257-287.
• Dziedzictwo Unii Brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin-Supraśl 2012.
• Frykowski J., Parafie prawosławne i unickie w Tyszowcach XVI-XVIII wieku, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, t. 10, 2012, s. 33-48.
• Frykowski J.A., Parafia unicka w Rachaniach do 1811 roku, „Annales UMCS”, vol. LXVII, nr 2 (2012), s. 7-24.
• Frykowski J.A., Z dziejów Diecezji Unickiej w Chełmie. Parafia unicka w Łaszczowie do 1863 r., „Rocznik Chełmski”, t. 17 (2013), s. 53-69.
• Frykowski J.A., Parafia unicka w Podlodowie w XVII-XVIII wieku, „Rocznik Tomaszowski”, nr 1(2), 2013, s. 33-43.
• Frykowski J.A., Parafia unicka w Korhyniach w XVIII wieku, „Rocznik To-maszowski”, 3 (2014), s. 45-64.
• Frykowski J.A., Dzieje parafii unickiej w Pienianach, „Radzyński Rocznik Humanistyczny”, nr 12 (2014), s. 23-49.
• Frykowski J.A., Dzieje parafii unickiej w Jarczowie w XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, nr 122, 2014, s. 67-85.
• Frykowski J.A., Duchowni unickiego dekanatu tomaszowskiego w latach 1810-1875. Charakterystyka grupy. [mps złożony w Redakcji „Przeglądu Wschodnioeuropejskiego”].
• Gil A., Prawosławna Eparchia Chełmska do 1596 r., Lublin-Chełm, 1999.
• Gil A., Chełmska diecezja unicka 1596-1810. Dzieje i organizacja. Studia i mate-riały z dziejów chrześcijaństwa wschodniego w Rzeczpospolitej, Lublin 2005.
• Gil A., Chełmskie diecezje obrządku wschodniego. Zagadnienia organizacji terytorialnej w XVII i XVIII wieku, [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedz-twa, t. 5, red. S. Stępień, Przemyśl 2000, s. 29-61.
• Gil A., Chełmska Diecezja Unicka w okresie rządów biskupa Jakuba Suszy (1649-1687), [w:] Sztuka sakralna i duchowość pogranicza polsko-ukraińskiego na Lubelszczyźnie (Materiały z Międzynarodowej Konferen-cji „Sztuka Sakralna Pogranicza”, Lublin 13-15.10.2005 r.), red. S. Ba-truch, R. Zilionko, Lublin 2005.
• Gil A., Skoczylas I., Kościoły wschodnie w państwie polsko-litewskim w proce-sie przemian i adaptacji: Metropolia kijowska w latach 1458-1795, Lublin-Lwów 2014.
• Ihnatowicz I., Vademecum do badań nad historią XIX i XX wieku, cz. I, War-szawa 1967.
• Kania J., Unickie Seminarium Diecezjalne w Chełmie w latach 1759-1833, Lublin 1993.
• Karbownik M., Ofiary iura stolae na ziemiach polskich w latach 1285-1918, Lublin 1995.
• Karbownik M., Opodatkowanie duchowieństwa i dóbr kościelnych na ziemiach polskich w okresie zaborów 1772-1918, Lublin 1998.
• Karbownik M., Ciężary stanu duchownego na rzecz państwa od roku 1381 do połowy XVII wieku, Lublin 1980.
• Kołbuk W., Duchowieństwo unickie w Królestwie Polskim 1835-1875, Lu-blin 1992.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie w Rzeczypospolitej około 1772 roku, Lublin 1998.
• Kołbuk W., Kościoły wschodnie na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej 1772-1914, Lublin 1992.
• Kołbuk W., Ustawy i statuty unickich bractw cerkiewnych, [w:] Unia brze-ska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R. Dłużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Kraków 1994, s. 329-336.
• Kość J., Słownictwo regionalne w XVII-XVIII-wiecznych księgach miejskich wschodniej Lubelszczyzny, [w:] Studia językoznawcze. Streszczenia prac doktorskich, red. W. Boryś, t. 13, Wrocław 1988, s. 57-102.
• Kossowski A., Blaski i cienie unii kościelnej w Polsce w XVII-XVIII w. w świetle źródeł archiwalnych, [w:] Księga Pamiątkowa ku czci Jego Eks-celencji x. biskupa Mariana Leona Fulmana, Część III, Wydział Nauk Humanistycznych, Lublin 1939, s. 62-132.
• Koziej J., Parafia, [w:] Encyklopedia katolicka, red. E. Gigilewicz, Lublin 2010, kol. 1324-1326.
• Kuklo C., Demografia Rzeczypospolitej przedrozbiorowej, Warszawa 2009.
• Lewandowski J., Na pograniczu. Polityka władz państwowych wobec unitów Podlasia i Chełmszczyzny 1772-1875, Lublin 1996.
• Lewandowski J., Z dziejów unickiej diecezji chełmskiej w latach 1790-1804, „Rocznik Chełmski”, t. 1 (1995), s. 51-63.
• Lewandowski J., Greckokatolicka diecezja chełmska w realiach polityczno-ustrojowych Księstwa Warszawskiego, „Annales Universitatis Mariae Cu-rie-Skłodowska”, Sectio F, Historia, vol. LXII, Lublin 2007, s. 77-84.
• Librowski S., Wizytacje diecezji wrocławskiej, cz. 1, Wizytacje diecezji kujawsko-pomorskiej, t. 1, Opracowanie archiwalno-źródłoznawcze, z. 1, Wstęp ogólny „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 8 (1964), s. 5-186.
• Likowski E., Dzieje Kościoła unickiego na Litwie i Rusi w XVIII i XIX wieku uważane głównie ze względu na przyczyny jego upadku, t. 1, Warszawa 1906.
• Likowski E., Unia brzeska, Warszawa 1907.
• Litak S., Akta wizytacyjne parafii z XVI-XVIII wieku jako źródło historyczne, „Zeszyty Naukowe KUL”, V (1962), nr 3, s. 41-58.
• Markunas A., Uczitiel T., Popularny słownik sakaralizmów polskich i ukra-ińskich, Poznań 2001.
• Mazuryk J., Panyszko S., Ostapiuk O., Badania archeologiczne latopisiwego Uhrowieska, „Archiwum Polski Środkowowschodniej”, 3 (1998), s. 175-182.
• Mironowicz A., Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Biały-stok 1997.
• Mironowicz A, Struktura organizacyjna Kościoła prawosławnego w Polsce w X-XVIII wieku, [w:] Kościół prawosławny w Polsce dawniej i dziś, red. L. Adamczuk, A. Mironowicz, Warszawa 1993, s. 48-65.
• Narbutt O., Historia i typologia ksiąg liturgicznych bizantyńsko-słowiańskich. Zagadnienie identyfikacji według kryterium treściowego, Warszawa 1979.
• Niedźwiedź J., Leksykon historyczny miejscowości dawnego województwa zamojskiego, Zamość 2004.
• Nowodworski M., Parafia, [w:] Encyklopedia kościelna, red. M. Nowodwor-ski, Warszawa 1892, s. 200.
• Osadczy W., Kościół i Cerkiew na wspólnej drodze. Concordia 1863. Z dzie-jów porozumienia między obrządkiem greckokatolickim a łacińskim w Galicji Wschodniej, Lublin 1999.
• Pańczuk B., Księgi liturgiczne, [w:] Encyklopedia katolicka, red. A. Szostek, E. Ziemann, R. Sawa, K. Góźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, Lublin 2004, t. X, kol. 110.
• Poppe A., Kościół i państwo na Rusi w XI wieku, Warszawa 1968.
• Półćwiartek J., Z badań nad rolą gospodarczo-społeczną plebanii na wsi pańsz-czyźnianej ziemi przemyskiej i sanockiej w XVI-XIX wieku, Rzeszów 1974.
• Rachwał P., Epidemia cholery w województwie lubelskim w 1831 roku, [w:] Powstanie listopadowe na Lubelszczyźnie. Wydarzenia. Ludzie. Źródła, red. A. Barańska, J. Skarbek, Lublin-Oświęcim 2013, s. 153-175.
• Rechowicz M., Początki szkolnictwa teologicznego w Kościele unickim, [w:] Dzieje teologii katolickiej w Polsce, t. 2, Od Odrodzenia do Oświecenia, cz. 2, Teologia neoscholastyczna i jej rozwój w akademiach i szkołach za-konnych, red. M. Rechowicz, Lublin 1975, s. 579-589.
• Rechowicz M., Sprawa Wielkiego Seminarium Misyjnego dla unitów na ziemiach dawnej Polski (1595-1819), Kraków 1984.
• Russocki S., Podymne, [w:] Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 r., red. A. Mączak, t. II, Warszawa 1981, s. 94.
• Seniuk B.M., Osiemnastowieczna terminologia z zakresu architektury i sztuki cerkiewnej oraz organizacji Kościoła wschodniego. Materiały do słownika na podstawie protokołów wizytacyjnych Eparchii Włodzimierskiej, [w:] Polska-Ukraina. 1000 lat sąsiedztwa, red. S. Stępień, t. 5, Przemyśl 2000, s. 309-346.
• Smykowska E., Liturgia prawosławna. Mały słownik, Warszawa 2004.
• Snela B., Kolory liturgiczne, [w:] Encyklopedia katolicka, red. B. Migut, A. Szostek, R. Sawa, K. Gwóźdź, J. Herbut, S. Olczak, R. Popowski, Lublin 2002, t. 9, kol. 385-386.
• Sygowski P., Wizytacja cerkwi unickiej diecezji chełmskiej przeprowadzonej w latach 1720-1725 przez biskupa chełmskiego i bełskiego Józefa Lewic-kiego, [w:] Studia archiwalne, II, Lublin 2007, s. 199-232.
• Szymański J., Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2005.
• Turnau I., Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klej-noty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
• Unia brzeska 1596 r. Geneza i skutki. Katalog wystawy, Toruń 1997.
• Unia brzeska. Materiały z radomskiego sympozjum, red. A. Hejda, Radom 1998.
• Unia brzeska, geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiań-skich, red. R. Łużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Wrocław 1994.
• Winiarz A., Greckokatolickie gimnazjum bazylianów w Chełmie (1639-1769), „Rocznik Chełmski”, t. 1 (1995), s. 27-39.
• Wiśniowski E., Rozwój sieci parafialnej w prepozyturze wiślickiej w średniowieczu. Studium geograficzno-historyczne, Warszawa 1965.
• Wiśniowski E., Rozwój organizacji parafialnej w Polsce do czasów reformacji, [w:] Kościół w Polsce, red. J. Kłoczowski, t. I, Kraków 1966, s. 237-238.
• Wiśniowski E., Kościół parafialny i jego funkcje społeczne w średniowiecz-nej Polsce, „Studia Theologica Varsaviensia”, 7(1969), s. 187-238.
• Wójcik E., Fundacja, [w:] Encyklopedia katolicka, red. L. Bieńkowski, t. V, Lublin 1989, kol. 760-761.
• Wyczawski H.E., Wprowadzenie do studiów w archiwach kościelnych, Warszawa 1956.
• Zajda A, Nazwy staropolskich powinności feudalnych, danin i opłat (do 1600 roku), Warszawa 1979.
• Ziółek E.M., Między tronem a ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie War-szawskim, Lublin 2012.
• Бреcтская уния 1596 г. и общественно-политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI-первой половине XVII в., ч. 1, Бреcтская уния 1596 г. Исторические причины, отв. ред. Б. Флоря, Москва 1996.
• Бреcтская уния 1596 г. и общественно-политическая борьба на Украине и в Белоруссиив конце XVI-первой половине XVII в., ч. 2, Бреcтская уния 1596 г. Исторические последствия события, отв ред. Б. Флоря, Москва 1996.
• Дарье болезнь, [w:] Кpаткая медuцuнская энцuклопедя. Cоветская Енцuклопедя, т. 1, Москва 1989, с. 357.
• Дмитриев М., Брестская уния в исследованиях польских и российских историков, [w:] Российско-польские научные связи в XIX-XX вв., редкол. В. Волков, Л. Марней, Б. Носов, Москва 2003.
• Дмитриев М., Между Римом а Царьградом, Генезис бреcтской церковной унии 1595-1596 гг., Москва 2003 [(Труды Исторического Факультета МГУ, 22, ред. С. Карпов-Серия II, Исторические Исследования, 7].
• Турилов А., Флоря Б., К вопросу об исторической альтернативе Брестской унии, [w:] Брестская уния 1596 г. и общественно-политическая борьба на Украине и в Белоруссии в конце XVI-первой половине XVII в., ч. 2, Бреcтская уния 1596 г. Исторические последствия события, отв. ред. Б. Флоря, Москва 1996.
• Ϲлободян B., Церкви Холмскоі епархії, Львів 2005.