Kaplica św. Małgorzaty w Krakowie- stan badań

• Authors: Jasińska Dorota

Title variants

EN

St. Margaret's chapel in Cracow

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

Kaplica św. Małgorzaty na Zwierzyńcu jest jedną z nielicznych świątyń drewnianych zachowanych na terenie Krakowa, a ponadto wyróżnia się oktogonalnym kształtem, rzadko spotykanym w budowlach drewnianych. Mimo tego nie doczekała się dotąd wnikliwej monografii historycznej, uwzględniającej okoliczności jej budowy, późniejsze losy, a także wyjaśnienie kwestii jej funkcji i powiązanej z nią wymowy ideowej. Przynajmniej od końca XVI wieku była miejscem silnego kultu św. Małgorzaty, żyjącej na przełomie III i IV wieku w Antiochii Pizydyjskiej. Wierni nawiedzający ją w dniu patronalnym św. Małgorzaty mogli uzyskać odpust zupełny (nadany przez papieża Innocentego XIII, Benedykta XIV, Piusa VI). Kaplica jest jedynym przykładem świątyni pod tym wezwaniem, na terenie Małopolski, nawiązującej swym kształtem do katedry w Montefiascone, będącej już od wczesnego średniowiecza głównym miejscem kultu świętej Małgorzaty. Montefiascone była znana polskim pielgrzymom gdyż położona jest przy głównym szlaku podróżnym prowadzącym z Polski do Rzymu, ponadto w bliskim sąsiedztwie miejscowości Bolsena, powszechnie znanej i nawiedzanej przez pielgrzymów od XII wieku ze względu na cud Eucharystyczny który miał miejsce w 1263 roku, oraz przy Via Francigena, jednym z najdłuższych europejskich szlaków pielgrzymkowych prowadzącym z Canterbury w Anglii do grobu św. Piotra w Rzymie. Dodatkowo tradycja klasztorna wiąże kaplicę z pochówkami epidemicznymi. Z zachowanych zapisków wizytacyjnych biskupów krakowskich wynika, że już pod koniec XVI wieku stała pośrodku cmentarza. Odwołując się do Instructiones fabricae et supellectilos ecclesiasticae Karola Boromeusza oraz przedsięwzięć budowlanych tego hierarchy, jak i innych przykładów świątyń centralnych wznoszonych na cmentarzach Europy Środkowej w XVII, tak jak kaplica p.w. św. Archanioła Gabriela na cmentarzu św. Sebastiana w Salzburgu wzniesiona z fundacji tamtejszego arcybiskupa Wolfa Dietricha von Raitenaua, można również powiązać ją z pełnioną przez nią funkcją kaplicy cmentarnej. Usytuowanie na wzgórzu nad miastem a także na trasie procesji pasyjnych organi-zowanych przez Bractwo Męki Pańskiej czyni z niej swoisty odpowiednik Świątyni Grobu Bożego wznoszącej się nad Jerozolimą. Obecność w takiej przestrzeni sakralnej budowli przypominjącej Grób Boży była by wręcz naturalna a naśladowanie w kaplicy cmentarnej budynku oznaczającego miejsca zmartwychwstania Chrystusa niesie oczywiste i ważkie przesłanie.

EN

St. Margaret’s Chapel in Zwierzyniec is one of the few wooden churches remaining in Cracow. It is characterised by an octagonal shape, rarely seen in church buildings. In spite of these facts there is no detailed historical monograph taking into consideration the circumstances of the chapel’s construction, its further history and the explanation of its function and ideological significance connected with it. At least since the end of the 16th century the chapel was a place of an active cult of St. Margaret, who lived at the turn of the 3rd and 4th century in Pisidian Antioch. Worshippers visiting on patron day of St. Margaret could obtain full pardon (granted by pope Innocent XIII, Benedict XIV, Pius VI). The chapel is the only example of a church under this patronage in the Little Poland region architecturally based upon the Montefiascone Cathedral, which had been the central place of St. Margaret’s cult since early Middle Ages. Montefiascone was known to Polish pilgrims as it lies next to the main traveling route from Poland to Rome and neighbours Bolsena, a town commonly known and visited by pilgrims since the 13th century, because of an Eucharistic miracle, which had taken place in 1263. It also lies by Via Francigena, one of the longest European pilgrim routes from Canterbury in England to the grave of St. Peter in Rome. Additionally, the monastic tradition connects the chapel with epidemic burials. The remaining visitation records of Cracow bishops prove that already at the end of the 16th century, the chapel stood in the centre of a cemetery. Its function of a cemetery chapel can be determined by reference to Instructiones fabricae et supellectilos ecclesiasticae of Charles Borromeo and his building initiatives, as well as other examples of central churches built at the cemeteries of Middle Europe in the 17th century, such as St. Archangel Gabriel’s Chapel at St. Sebastian’s Cemetery in Salzburg, founded by Archbishop Wolf Dietrich von Raitenau. The chapel’s location on a hill above the town and on the route of Passion processions organised by The Brotherhood of the Passion makes it a counterpart of the Basilica of the Holy Sepulcher above Jerusalem. Presence of a building resembling the Holy Sepul-cher in sacral space would be natural and the cemetery chapel’s resemblance to the place of Christ’s Resurrection carries a self-evident and important message.

Keywords

PL

architektura nowożytna; Kraków; kościoły; architektura drewniana; Polska; programy ideowe; sztuka kontreformacji; Norbertanki; sztuka

EN

modern architecture; Cracow; churches; chapels; Norbertines; art; wooden architecture; Poland; ideological programmes; the Couter Reformation

• Publisher: Instytut Wydawniczy Księży Misjonarzy
• Journal: Nasza Przeszłość. Studia z dziejów Kościoła i kultury katolickiej w Polsce
• Year: 2017
• Volume: 128
• Pages: 155-185

Contributors

author

Jasińska Dorota

References

• Opracowania
• Bania Zbigniew, Święte miary Jerozolimskie, Grób Pański, Anastasis, Kalwaria, Warszawa 1997.
• Bologna Giulia, Il civico tempio di S. Sebastiano, Milano 1988.
• Borromeus Carlo, Instructiones fabricae et supellectilis ecclesiasticae, 1577.
• Brykowski Ryszard, Kornecki Marian, Drewniane kościoły w Małopolsce Południo-wej, Wrocław 1984. Denti Giovanni, Architettura a Milano tra controriforma e barocco, Firenze 1988.
• Długosz Jan, Liber Beneficiorum dioecesis Cracoviensis, Kraków 1894, T. III.
• Filipowicz Mirosław, Studium Urbanistyczno-konserwatorskie Zwierzyńca, Miejskie Biuro Projektów w Krakowie z zespołem, Kraków 1982.
• Fuhrmann Franz, Salzburger Landesausltellung, Fursterzbischof Wolf Dietrich von Taitenau, Salzburg 1987. Göttler Christine, Die Kunst des Fegefeuers nach der Reformation. Kirchliche Schenkungen, Ablass und Almosen in Antwerpen und Bologna um 1600, Mainz 1996.
• Katalog zabytków sztuki w Polsce, T. IV, Miasto Kraków, cz. VII Zwierzyniec, Nowy Świat, Półwsie Zwierzynieckie, red. J. Daranowska-Łukaszewska, R. Henoch-Marendziuk, Warszawa 1995, s. 65-66. Kornecki Marian, Kościoły Drewniane w Małopolsce, Kraków 1999.
• Kornecki Marian, Kościoły drewniane, Informator, z. 47, kaplica św. Małgorzaty i Judyty na wzgórzu salwatorskim w Krakowie, Kraków 1993-2002.
• Kościołów krakowskich opisanie: wydane w Krakowie r. 1603, teraz powtórnie prze-drukowane, Kraków 1860.
• Kramarska-Anyszek Krystyna, Dzieje Klasztoru PP. Norbertanek w Krakowie na Zwierzyńcu do r. 1840, „Nasza Przeszłość”, t. 47, Kraków 1982, s. 5-170.
• Krasny Piotr, Kurzej Michał, Święty Karol Boromeusz a sztuka w Kościele powszechnym w Polsce w Niepołomicach, Kraków 2013.
• Krassowski Witold, Architektura drewniana w Polsce, Warszawa 1961.
• Latuada Serviliano, Descrizione di Milano, t. III, 1738.
• Laskowski Andrzej, Sacrum wobec ciemnych indywiduów, czyli zapomniana karta z historii krakowskiej kaplicy świętej Małgorzaty. Przyczynek do dziejów środowiska konserwatorskiego w okresie międzywojennym, Rocznik Krakowski, T. LXX, 2009, s. 163-183.
• Lenczowski Janusz, Zwierzynieckie sacrum Kościół Najświętszego Salwatora kaplica śś. Małgorzaty i Judyty, Kraków 2010.
• Łoziński Jerzy Zygmunt, Grobowe kaplice kopułowe w Polsce 1520-1620, Warszawa 1973.
• Mróz Franciszek, Sanktuaria i kaplice Bożego Grobu w Polsce, Kraków 2000.
• Müller Jacob, Ornatus Ecclesiasticus Hoc est: Compendium Praecipuarum rerum / Kirchengeschmuck, 1591.
• Nakielski Samuel, Miechovia, sive promptuarium antiquitatum Monasterij Miechov-iensis, Kraków 1634. Ost Hans, Santa Marherita in Monefiascone: A Centralized Plan of the Roman Quattrocento, The Art Bulletin, t. 52, Nr. 4, 1970, s. 373-389.
• Pellegrino Tibaldi, Nuove proposte di tudio, Arte Lombarda, 1990, s. 105-111.
• Pruszcz Piotr Jacek (Hiacynt), Klejnoty Stołecznego Miasta Krakowa albo kościoły i co w nich jest widzenia godnego i znacznego, Kraków 1861.
• Radzikowski Eliasz, Kraków dawny i dzisiejszy, Kraków 1902.
• Roeck Bernd, Elias Holl, Architekteiner europischen Stadt, Regensburg 1985.
• Rocznik Kapituły Krakowskiej, [w:] Monumenta Polonia Historica, wyd. A. Bielowski, t. II, Lwów 1872.
• Rożek Michał, Salwator zabytki i tradycje Zwierzyńca, Kraków 1988.
• Rożek Michał, Przewodnik po zabytkach Krakowa, Kraków 2008.
• Rożek Michał, Zwiedzamy Kraków w trzy dni, Kraków 2008. Schlimme Hermann, Santa Margherita at Montefiascone and Carlo Fontana’s Knowledge on Dome Construction, Proceedings of the Third International Congress on Construction History, Cottbus 2009
• Schönborn Bronisław Waldemar, Zwierzyniec: historia, zabytki, tradycje, legendy, Kraków 1953.
• Skowron Czesław, Akta wizytacji dekanatu krakowskiego 1599 roku, wyd. Materiały do dziejów kościoła w Polsce, Lublin 1965, t. II, s. 109-110.
• Strecker Freya, Augsburger Altäre zwischen Reformation (1537) und 1635: Bildkritik, Reprasentation und Konfessionalisierung, Münster 1998.
• Śledzikowski Tadeusz, Drewniane kościoły, kaplice i dzwonnice w Krakowie, Rocznik Krakowski, t. LXXIII, 2007, s. 73-93.
• Tomkiewicz Stanisław, Inwentarz zabytków, Powiat Krakowski, Teka Grona Kon-serwatorów Galicji zach., t. II, 1906.
• Voelker Evelyn Carol, Charles Borromeo's, Instructiones fabricae et supellectilis ecclesiasicae 1577, a translation with commentary and analysis, Book I, 1981.