Odrodzenie życia religijnego w Ukraińskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej w świetle artykułów zamieszczonych na łamach „Tygodnika Powszechnego” w latach 1988-1991

• Authors: Łukasz Joniec

Title variants

EN

The Rebirth of Religious Life in the Soviet Socialist Republic of Ukraine in the Light of the Articles Published in „Tygodnik Powszechny” in the Years 1988-1991

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Schyłek lat osiemdziesiątych i początek lat dziewięćdziesiątych XX wieku dla większości państw Europy Środkowo-Wschodniej był okresem przełomowym. Wydarzenia zapoczątkowane reformami M. Gorbaczowa nie ominęły także terytorium naszego wschodniego sąsiada – Ukrainy. Pozwoliły one państwu ukraińskiemu na wydostanie się spod hegemonii Moskwy, a następnie umożliwiły budowanie własnej podmiotowości na arenie międzynarodowej oraz ustroju opartego – przynajmniej w teorii – o zasady obowiązujące w demokratycznym państwie prawa. Reformy te zmieniły zasadniczo także pozycję funkcjonujących tam wspólnot religijnych, w tym Kościoła katolickiego. Zerwanie z obowiązującą od dziesięcioleci polityką ateizacji i sowietyzacji społeczeństwa zapoczątkowało spontaniczne odrodzenie religijne, co w konsekwencji doprowadziło do odbudowania struktur Kościoła katolickiego. Wieści o odradzającym się za wschodnią granicą życiu religijnym docierały do Polski między innymi. za sprawą artykułów publikowanych na łamach prasy, w tym „Tygodnika Powszechnego”. Analiza tekstów zamieszczonych na jego kartach w latach 1988-1991 pozwala na stwierdzenie, iż przekazywały one w miarę aktualny oraz pełny obraz zmian, jakie w tym czasie zachodziły na terytorium Ukrainy. Czytelnik informowany był zarówno o reformach obejmujących swym zasięgiem cały kraj, w tym obrazujących zmianę podejścia władz państwowych do kwestii związanych z religią, jak też o sukcesach lokalnych wspólnot katolickich, które dzięki nieprawdopodobnemu wręcz zaangażowaniu potrafiły, pomimo skromnych zazwyczaj możliwości, odzyskać szereg budynków kościelnych, a w dalszej kolejności odbudować struktury poszczególnych parafii. Niestety, pozytywny obraz zachodzących zmian psuły nasilające się od początku lat dziewięćdziesiątych konflikty z ukraińskimi władzami państwowymi, a co gorsza – także z przedstawicielami innych wyznań. Konflikty te, dotyczące głównie kwestii związanych ze zwrotem budynków sakralnych, również znalazły swe odzwierciedlenie na kartach „Tygodnika Powszechnego”. Dzięki temu czytelnik na bieżąco mógł śledzić wydarzenia związane z odrodzeniem życia religijnego na Ukrainie.

EN

The period between late 1980s and early 1990s was a turning point for the majority of Central and Eastern European countries. The events initiated by Gorbachev's reforms affected Ukraine. They allowed the Ukrainian state to leave the Moscow's area of influence, and build its own subjectivity on the international stage and a system based, at least theoretically, on the democratic rule of law. These reforms fundamentally changed the position of the religious communities functioning there, including the Catholic Church. Breaking with the policy of atheization and the sovietization of society that had been in force for decades has initiated a spontaneous religious revival, which in turn led to the rebuilding of the structures of the Catholic Church. The news of the reviving religious life coming from across the Eastern border was heard in Poland, among others due to press articles, including the articles published in “Tygodnik Powszechny.” An analysis of the texts published in “Tygodnik Powszechny” in 1988-1991 shows that they provided a complete and up-to-date description of the changes that occurred in Ukraine at that time. The reader was informed about reforms across the whole country, including the change in the attitude of state authorities to matters related to religion, as well as about the successes of local Catholic communities, which, due to their great commitment, managed to regain a number of church buildings and rebuild the structures of individual parishes, despite limitations in their functionality. Unfortunately, the positive picture of the ongoing changes was tarnished by the conflicts with the Ukrainian state authorities, which had been growing since the beginning of the 1990s, and, what was worse, with the representatives of other religions. These conflicts, mainly concerning issues related to the return of religious buildings, were reflected in the articles published in Tygodnik Powszechny. Due to this, the reader could follow events related to the revival of religious life in Ukraine on an ongoing basis.

Keywords

PL

archidiecezja lwowska; ateizacja; katolicyzm; Kościół katolicki; odrodzenie religijne; parafia katolicka; Stolica Apostolska; „Tygodnik Powszechny”; Ukraina; Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich

EN

Archdiocese of Lviv; Atheisation; Catholicism; The Catholic Church; revival; Catholic parish; Holy See; “Tygodnik Powszechny”; Ukraine; Soviet Union

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Studia Polonijne
• Year: 2016
• Volume: 37
• Pages: 71-105

Contributors

author

Łukasz Joniec

• doktorant, Instytut Historii na Wydziale Socjologiczno-Historycznym Uniwersytetu Rzeszowskiego

References

• Dzwonkowski R., Leksykon duchowieństwa polskiego represjonowanego w ZSRR 1939-1988, Lublin: TN KUL 2003.
• Dzwonkowski R., Polacy w Kościele katolickim na wschodzie (1939-2011), Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2011.
• Dzwonkowski R., Polacy w Kościele katolickim w krajach byłego ZSRR, [w:] Polskie odrodzenie na Wschodzie. Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej nt. „Polacy w procesie transformacji systemowej i ustrojowej krajów byłego Związku Radzieckiego” zorganizowanej w Siedlcach 16 listopada 1998 roku, red. A Bobryk, J. Jaroń, Siedlce: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej 1999.
• Dzwonkowski R., Religia i Kościół katolicki w ZSRR oraz w krajach i na ziemiach okupowanych 1917-1991; kronika, Lublin: TN KUL 2010.
• Hlebowicz A., Katolicyzm w państwie sowieckim 1944-1992. Kościół odrodzony, Gdańsk: Wydawnictwo Stella Maris 1993.
• Joniec Ł., Powojenna sytuacja Kościoła katolickiego na terenach byłego województwa lwowskiego na przykładzie losów kolegiaty żółkiewskiej, „Studia Gdańskie” 35 (2014).
• Joniec Ł., Z działalności Towarzystwa Kultury Polskiej Ziemi Lwowskiej oddział w Żółkwi w latach 2003-2011, „HISTORIC@.” Czasopismo naukowe doktorantów Uniwersytetu Rzeszowskiego 2016, nr 18.
• Kiernicki R.W., Duszpasterz mimo woli, [w:] Wytrwać i przetrwać jak Bóg daje. Świadkowie Kościoła rzymskokatolickiego na Ukrainie Sowieckiej 1917-1991, red. J. Wołczański, Kraków: Wydawnictwo UNUM 2010.
• Krętosz J., Katedra obrządku łacińskiego we Lwowie i jej proboszcz o. Rafał Kiernicki OFM Conv w latach 1948-1991, Katowice: UŚ 2003.
• Osadczy W., Kościoła łacińskiego na Ukrainie dole i niedole. Doświadczenie, dzień dzisiejszy, problemy i perspektywy, [w:] Kościół katolicki na Wschodzie w warunkach totalitaryzmu i posttotalitaryzmu, red. A. Gil, W. Bobryk, Siedlce–Lublin: Wydawnictwo Akademii Podlaskiej 2010.
• Osadczy W., Władyka Markijan. O historii i dniu dzisiejszym Kościoła katolickiego na Ukrainie z księdzem biskupem Marcjanem Trofimiakiem rozmawia Włodzimierz Osadczy, Lublin–Łuck: Wydawnictwo KUL 2009.
• Polacy w Kościele Katolickim w ZSRR, red. ks. E. Walewander, Lublin: RW KUL 1991.
• Renik K., Podpolnicy. Rozmowy z ludźmi Kościoła na Litwie, Łotwie, Białorusi i Ukrainie 1990-1991, Warszawa: Oficyna Przeglądu Powszechnego 1991.
• Szymański J., Dwadcatki – organy wykonawcze organizacji religijnych w sowieckim systemie represji (Obwód Winnicki na Podolu, 1944-1964), „Roczniki Teologiczne” 50(2003), z. 4, s. 171-195.
• Szymański J., Kapłan katolicki jako inicjator i koordynator środowisk polskich na Ukrainie, [w:] Funkcje i zadania elit w środowiskach polonijnych, red. J. Knopek, Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek 2006.
• Trofimiak M., Świadectwo archidiecezji lwowskiej obrządku łacińskiego (Ukraina), [w:] Świadectwo Kościoła katolickiego w systemie totalitarnym Europy Środkowo-Wschodniej. Księga Kongresu Teologicznego Europy Środkowo-Wschodniej KUL, 11-15 sierpnia 1991, red. J. Nagórny [i in.], Lublin: RW KUL 1994.

Identifiers

DOI

10.18290/sp.2016.4