Norma językowa w polszczyźnie historycznej

• Authors: Luto-Kamińska Anetta

Title variants

EN

Linguistic norm in the historical Polish

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono dwa podejścia do normy językowej – w odniesieniu do polszczyzny nam współczesnej oraz do języka doby renesansu. Wiedzę poprawnościową dotyczącą języka, którym się na co dzień posługujemy, czerpiemy z licznych prac o charakterze normatywnym oraz własnego wyczucia językowego. W odniesieniu do polszczyzny historycznej brakuje nam takiej właśnie intuicji, nie dysponujemy też odpowiednimi poradnikami poprawnościowymi dotyczącymi języka okresu nas interesującego. Wśród tekstów z XVI wieku znajdziemy jednak nieliczne sądy na temat ówczesnej poprawności językowej. Pewne wnioski okazują się zaskakująco bliskie tym nam współczesnym.

EN

The paper presents two approaches to language norm with reference to contemporary Polish and the Polish of the Renaissance era. As for the language we use every day, we draw our knowledge of language correctness from plentiful normative works and from our own linguistic intuition. But as far as historical Polish is concerned, we do not have such linguistic intuition, and no proper language correctness handbooks concerning the language that was spoken in the period under discussion are available. Nevertheless, a few judgements on language correctness in 16th-century texts can be found. Some conclusions turn out to be surprisingly similar to those that can be drawn with respect to the language of our time.

Keywords

PL

norma językowa; publikacje poprawnościowe; zapożyczenia; archaizmy; neologizmy; polszczyzna XVI wieku

EN

language norm; publications on language; correctness; loanwords; archaisms; neologisms; 16th-century Polish

• Publisher: Polskie Towarzystwo Językoznawcze; UNIVERSITAS Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych; Wydawnictwo LEXIS
• Journal: Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego
• Year: 2017
• Volume: 73
• Pages: 143-160

Contributors

author

Luto-Kamińska Anetta

• Instytut Badań Literackich PAN. Toruń

References

• BARTWICKA Halina (2007): Porady językowe czy emocje? (Przyczynek do historii kultury języka polskiego). – Język Polski LXXXVII, z. 4–5, 352–360.
• BUGAJSKI Marian (1993): Językoznawstwo normatywne. –Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• BUTTLER Danuta (1982): Z zagadnień kodyfikacji współczesnej polszczyzny. – Poradnik Językowy, z. 6, 359–367.
• DOROSZEWSKI Witold (1950): Kryteria poprawności językowej. – Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
• FRYCIE Stanisław, JURKOWSKI Marian, SICIŃSKA Katarzyna (2005): Kultura języka polskiego. – Warszawa: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.
• KLEBANOWSKA Barbara, KOCHAŃSKI Witold, MARKOWSKI Andrzej (1985): O dobrej i złej polszczyźnie. – Warszawa: Wiedza Powszechna.
• KRASNOWOLSKI Antoni (1919): Najpospolitsze błędy językowe zdarzające się w mowie i piśmie polskiem. –Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta. (wyd. 3)
• ŁĘTOWSKI Aleksander (1915): Błędy nasze. Rzecz o czystości języka polskiego na Litwie. –Wilno: Nakładem Księgarni J. Zawadzkiego.
• MARKOWSKI Andrzej (2012): Kultura języka polskiego. Teoria. Zagadnienia leksykalne. –Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• MIODEK Jan (1983): Kultura języka w teorii i praktyce. –Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego.
• NIEDŹWIEDZKI Władysław (ca 1917), Wyrazy cudzoziemskie zbyteczne w polszczyźnie. – Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
• PASSENDORFER Artur (1902): Błędy językowe młodzieży szkolnej. – Lwów: Nakładem autora, Związkowa Drukarnia we Lwowie.
• PASSENDORFER Artur (1904): Błędy językowe. – Lwów: Nakładem Księgarni Polskiej. (wyd. 2 – poszerzona wersja Passendorfer (1902))
• POLLAK Roman (1928): Uwagi o języku polskim w «Dworzaninie» Górnickiego. – [w:] Studja staropolskie. Księga ku czci Aleksandra Brücknera. – Kraków: Krakowska Spółka Wydawnicza, 252–262.
• POLLAK Roman (1932): Dookoła pierwszej polskiej „nauki o języku”. – Pamiętnik Literacki XXIX, z. 3/4, 302–318.
• RZEPKAWojciech R., WALCZAK Bogdan (1993): Łukasza Górnickiego teoria kultury języka. – [w:] Barbara NOWOROLSKA, Wiesław STEC (red.): Łukasz Górnicki i jego czasy, Białystok: Dział Wydawnictw Filii UW, 211-243.
• SKOBEL Fryderyk Kazimierz (1874): O skażeniu języka polskiego w dziennikach i w innych pismach, osobliwie w Galicyi. Spostrzeżenia i uwagi. – Kraków: Drukarnia Uniwersytecka, Nakładem księgarni D.E. Friedleina. (wyd. 2.)
• SKOBEL Fryderyk Kazimierz (1877): j.w. – wyd. 3, pośmiertne, znacznie zmienione.
• SŁOŃSKI Stanisław (1947): Słownik polskich błędów językowych. – Warszawa: Czytelnik. Spółdzielnia Wydawnicza.
• SZCZERBOWICZ-WIECZÓR Ludomir (1881): O skażeniu obecném języka polskiego w prasie. – Płock: Nakładem Izydora Wassermana księgarza.
• SZOBER Stanisław (1913): O poprawności języka. –Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
• TUTAK Kinga (2014): Raczył Łukasza Górnickiego w świetle teorii kultury języka autora Dworzanina polskiego. – LingVaria IX, nr 2 (18), 123–136.
• WALCZAK Bogdan (1987): Między snobizmem i modą a potrzebami języka, czyli o wyrazach obcego pochodzenia w polszczyźnie. – Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• WALCZAK Bogdan (1995): Przegląd kryteriów poprawności językowej. – Poradnik Językowy, z. 9/10, 1–16.
• WALICKI Aleksander (1879): Błędy nasze w mowie i piśmie, ku szkodzie języka polskiego popełniane, oraz prowincyonalizmy. –Warszawa: Drukarnia J. Sikorskiego, Nakładem autora. (wyd. 2)
• WRÓBLEWSKI Jan Tadeusz (1926): 2000 błędów językowych, barbaryzmów, dziwolągów i nowotworów, ze wszystkich dzielnic Polski zebranych, wraz ze słowniczkiem, jako też wzorki stylu urzędowego. – Warszawa: Drukarnia L. Wolnickiego.
• ZAWILIŃSKI Roman (1922): Dykcjonarz polski. Zbiór alfabetyczny zwrotów i wyrażeń niepewnych lub niejasnych. – Kraków: Nakładem Księgarnii S.A. Krzyżanowskiego.
• ZBRÓG Piotr (2016): Ciągłość i zmiana w skodyfikowanej normie językowej w minionym stuleciu. – Poradnik Językowy, z. 6, 7–19.
• Skróty (słowniki i źródła)
• SPP – DOROSZEWSKI Witold, KURKOWSKA Halina, red. (1980): Słownik poprawnej polszczyzny PWN. – Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• SPXVI – MAYENOWA Maria Renata, red. (1992, 1995): Słownik polszczyzny XVI wieku, t. 21. –Wrocław–Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN, t. 23. – Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich.
• SSO – SZOBER Stanisław (1937): Słownik ortoepiczny. Jak mówić i pisać po polsku. – Warszawa: Wydawnictwo M. Arcta.
• SSPP – SZOBER Stanisław (1968): Słownik poprawnej polszczyzny. –Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy. (wyd. 6)
• SStp – URBAŃCZYK Stanisław, red. (1968): Słownik staropolski, t. 5, z. 7(31). – Wrocław– Warszawa–Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo PAN.
• WSPP – MARKOWSKI Andrzej, red. (2012): Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN. –Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• BudBib – BUDNY Szymon (1572): Biblija, to jest księgi Starego i Nowego Przymierza [...]. – Nieśwież: Druk. Maciej Kawieczyńskiego, Daniel z Łęczycy.
• ErazmJęzyk – ERAZM z Rotterdamu (1542): Księgi, które zową język [...], przekł. anonimowy. – Kraków: Druk. H.Wietora.
• GórnDworz – GÓRNICKI Łukasz (1566): Dworzanin. – Kraków: M. Wirzbięta.
• GórnRaczył – GÓRNICKI Łukasz (1598): Raczył. – Kraków: Drukarnia Łazarzowa.
• GórnRozm – GÓRNICKI Łukasz (ca. 1587): Rozmowa Polaka z Włochem o wolnościach i prawach polskich. – [Kraków, s.off.].
• GórnTroas – GÓRNICKI Łukasz (1589): Troas. – Kraków: Druk. Łazarzowa, Jan Januszowski.
• HerbOdpow – HERBEST Benedykt (1567): Chrześcijańska porządna odpowiedź na tę Konfessyją [...]. – Kraków: Mateusz Siebeneicher.
• WujNT – WUJEK Jakub (1593): Nowy Testament Pana naszego Jezusa Chrystusa [...]. – Kraków: A. Piotrkowczyk