„Ocalić od zapomnienia” – ochrona dziedzictwa bibliograficznego w okresie okupacji

• Authors: Matczuk Alicja

Title variants

EN

„Save from forgetting” – salvage of Polish bibliographic heritage in times of World War II

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Położenie polityczne, w jakim znalazł się naród polski w okresie okupacji hitlerowskiej, wyzwoliło w środowisku naukowym, bibliotekarskim i bibliograficznym dążność do ratowania dziedzictwa bibliograficznego. Pojedyncze jednostki, często z narażeniem życia, uratowały wiele materiałów bibliograficznych i działały w celu ich ocalenia. Szczególnej wagi nabrały sprawy rejestracji piśmiennictwa polskiego, jego ochrona przed zniszczeniem i zapomnieniem. W okresie okupacji hitlerowskiej, mimo ciężkich warunków wojennych i wrogich zarządzeń władz niemieckich, bibliografia polska pracowała tajnie, kontynuując dawne prace i podejmując nowe. W Instytucie Bibliograficznym Biblioteki Narodowej prowadzono bibliografię bieżącą ogólną i opracowano w postaci powielanej dalsze zeszyty „Urzędowego Wykazu Druków” (nr 35-52), gromadzono egzemplarz obowiązkowy druków wydanych w Generalnej Guberni oraz zbierano materiały bibliograficzne. Jan Muszkowski pracował nad Bibliografią polską 1901- 1925, a Wiktor Hahn nad bibliografią Józefa Ignacego Kraszewskiego. Na czoło prac bibliograficznych, zapoczątkowanych już przed wojną, kontynuowanych w czasie okupacji, a wydanych po wojnie, wysuwają się bibliografie Kazimierza Budzyka (Bibliografia konstytucji sejmowych), Waleriana Preisnera (Stosunki literackie polsko-włoskie w latach 1800-1939 w świetle bibliografii), Bronisława Edwarda Sydowa (Bibliografia F.F. Chopina), Zygmunta Klemensiewicza (Bibliografia ekslibrisu polskiego), Mariana Toporowskiego (Puszkin w Polsce. Zarys bibliograficzno-literacki). Do prac wykonanych niemal w całości w czasie wojny należy Polska bibliografia prawa kanonicznego od wynalazku druku do roku 1940 opracowana przez dwóch franciszkanów Joachima R. Bara i Wojciecha Zmarza. Szeroko zakrojone prace bibliograficzne podjął w czasie wojny również Adam Bar, kontynuując opracowanie retrospektywne bibliografii literackiej i filozoficznej.

EN

Notwithstanding harsh conditions and a number of hostile administrative orders during German occupation of Poland during World War II, Polish bibliographers continued their professional activities underground. Indeed, these conditions motivated scientists and bibliographers to individually or collectively rescue Polish cultural heritage, including the records of Polish literature. These activities often put their careers and lives at risk as the occupant fiercely pursued the policy of cultural genocide. Bibliographic Institute of National Library continued work on compiling general current bibliography, issuing Polish list of printed works (“Urzędowy Wykaz Druków”, No 35-52), collecting specimens of literature issued in General Government and collecting bibliographic material. Jan Muszkowski worked on Polish bibliography for 1901-1925, Wiktor Hahn – on bibliography of Józef Ignacy Kraszewski. Among prime examples of bibliographic works commenced before 1939, continued during the World War II and finalized afterwards, there were bibliographies compiled by Kazimierz Budzyk (Bibliography of Polish parliamentary legal acts), Walerian Preisner (Polish-Italian literary relations in light of bibliography in years 1800-1939), Bronisław Edward Sydow (Bibliography of F.F. Chopin), Zygmunt Klemensiewicz (Bibliography of Polish exlibris), Marian Toporowski (Pushkin in Poland, bibliographical and literary outline). Among works compiled almost entirely during the war one needs to mention Polish bibliography of canon law until 1940 Grey Friars Joachim R. Bar and Wojcich Zmarz. Also Adam Bar continued his extensive bibliographical work during the war, continuing his retrospective work on literary and philosophical bibliography.

Keywords

PL

ochrona dziedzictwa bibliograficznego; bibliografia; 1939-1945

EN

salvage of bibliographic heritage; bibliography; 1939-1945

• Publisher: Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach
• Journal: Bibliotheca Nostra. Śląski Kwartalnik Naukowy
• Year: 2018
• Issue: 1(51)
• Pages: 58-78

Contributors

author

Matczuk Alicja

• Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa

References

• Bajor, A. (2002). Prace bibliograficzne Kazimierza Budzyka. Studia Bibliologiczne, 14, 54-70.
• Bar, J., Zmarz, W. (1947). Polska bibliografia prawa kanonicznego od wynalezienia druku do 1940 roku. T. 1 za lata 1800-1940. Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL.
• Bilikiewicz-Blanc, D. (2003). Bibliografia i zawód bibliografa w ujęciu Heleny Hleb-Koszańskiej. W: Helena Hleb-Koszańska bibliotekarz i bibliograf. Materiały z Sesji Jubileuszowej w 100 rocznicę urodzin. Warszawa, 10 czerwca 2003 (s. 19-33). Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Borowski, A. (1991). Karol Estreicher młodszy i Bibliografia polska. W: J. Cygańska [et. al.] (red.). Z warsztatu bibliografa. (s. 37-49). Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Budzyk, K. (1952). Bibliografia konstytucji sejmowych XVII wieku w Polsce. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Burdziej, B. (2011). Walerian Preisner i jego Italia. Litteraria Copernicana, 1(7), 206- 212.
• Chwalewik, E. (1952). Przedmowa. W: Z. Klemensiewicz. Bibliografia ekslibrisu polskiego. (s. V-VI). Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Czachowska, J. (2003). Helena Hleb-Koszańska we wspomnieniach. W: Helena Hleb-Koszańska bibliotekarz i bibliograf. Materiały z Sesji Jubileuszowej w 100 rocznicę urodzin. Warszawa, 10 czerwca 2003 (s. 46-53). Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Czachowska, J. (1979). Rozwój bibliografii literackiej w Polsce. Wrocław [et.al]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Czerniatowicz, J. (1991). W centrum działalności bibliograficznej – Helena Hleb-Koszańska. W: J. Cygańska [et. al.] (red.). Z warsztatu bibliografa. (s. 50-59). Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Dusińska, H. (1988). Stanisław Konopka jako twórca polskiej bibliografii lekarskiej. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej, 34(341/342), 10-14.
• Estreicher, S. (1939). Bibliografia polska. T. 33. Kraków: Polska Akademia Umiejętności.
• Feliksiakowa, J. (1967). Stan bibliografii biologicznych w Polsce w latach 1945-1965. W: Druga Ogólnokrajowa Narada Bibliografów. Warszawa 20 czerwca 1966. Referaty i dyskusja (s. 127-142). Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Gomulicki, J. W. (1972). Marian Jerzy Toporowski (1901-1971). Wspomnienie pośmiertne. Twórczość, 4, 142-145.
• Grzegorczyk, P. (1950). [Rec.] M. Toporowski. Puszkin w Polsce. Zarys bibliograficzno-literacki. Pamiętnik Literacki, 2, 421- 429.
• Grzybowska, K. (1999). Estreicherowie. Kronika rodzinna. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Hahn W. (1946). O potrzebach bibliografii polskiej. Życie Nauki, 1, 431-438.
• Hleb-Koszańska, H., Kotwiczówna, M. (1952). Bibliografia utworów Joachima Lelewela. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Idzikowski, M. (1963). Bronisław Edward Sydow (1886-1952). Ruch Muzyczny, 7, 12-15.
• Jankowerny, W., Jasińska, M. (1991). Bibliotekarz, bibliograf, pedagog – Michał Ambros. W: Janina Cygańska (red.) et al. Z warsztatu bibliografa (s. 9-15). Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Jastrzębowski, L. (1986). Preisner Walerian. W: I. Treichel (red.). Słownik pracowników książki polskiej. Suplement (s. 176-177). Warszawa, Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Kapuścik, J. (1988). Stanisław Konopka twórca Głównej Biblioteki Lekarskiej. Biuletyn Głównej Biblioteki Lekarskiej, 34(341/342), 3-9.
• Kawecka-Gryczowa, A. (1965). Kazimierz Budzyk bibliograf i księgoznawca. Przegląd Biblioteczny, 33(1), 20-26.
• Kieniewicz, S. (1954). Przedmowa. W: H. Bachulska [et. al.] (oprac.). Bibliografia historii Polski 1815-1914. Tom wstępny (s. III-VII). Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Koranyi, K., Koranyiowa, J. (1953). Bibliografia historyczno-prawna za lata 1937-1947. T. 1. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• Koraszewski, J. (1956). Głos w dyskusji. W: A. Knot (red.). Pierwsza Konferencja Naukowa Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Wrocław 20-21 XI 1953. Referaty i dyskusja (s. 23-24). Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Korpała, J. (1952). Dzieje Bibliografii polskiej Karola Estreichera. Przegląd Biblioteczny, 20(1), 54-75.
• Korpała, J. (1953). Zarys dziejów bibliografii w Polsce. Wrocław: Zakład im. Ossolińskich.
• Korpała, J. (1955). Adam Bar jako bibliograf. Biuletyn Miesięczny Biblioteki Jagiellońskiej, 5, 29-40.
• Korpała, J. (1969). Dzieje bibliografii w Polsce. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Kurek, B. (2014). Jan Muszkowski kontynuatorem prac Karola Estreichera czyli historia pewnej bibliografii. W: G. Czapnik, Z. Gruszka, J. Ladorucki (red.). Jan Muszkowski. Ludzie, epoka, książki. Tradycje i kontynuacje (s. 123-136). Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego.
• Kurek-Kokocińska, S. (2013). Rozwój bibliografii chopinowskiej w Polsce. Zagadnienia Informacji Naukowej, (1), 73-174.
• Matczuk, A. (1994). Rozwój metodyczny polskich bibliografii historycznych regionalnych. Lublin: Wydawnictwo Antoni Dudek.
• Matczuk, A. (2001). Jak powstawała „Bibliografia pomorska 1918-1932”. W: K. Skupieński, P. Dymmel, B. Trelińska (red.), Drogą historii. Studia ofiarowane profesorowi Szymańskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin (s. 403-417). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Matczuk, A. (2017). Działalność Samuela Dicksteina w zakresie polskiej retrospektywnej bibliografii matematycznej. Wiadomości Matematyczne, 53(2), 331-351.
• Orłowski, J. (1991). Zapomniane polskie przekłady z Puszkina. Studia Rossica Posnaniensia, 21, 145-157.
• Płoski, S. (1958). Przedmowa. W: S. Płoski (red.), Bibliografia historii Polski XIX wieku. T. 1. 1815-1831 (s. XV-XVIII). Wrocław, Warszawa: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Poznański, M. (1955). Adam Bar. Przegląd Biblioteczny, 23(3/4), 261-269.
• Preisner, W. (1949). Stosunki literackie polsko-włoskie w latach 1800-1939 w świetle bibliografii. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu.
• Rzepa, Z. (1972). Bolesław Olszewicz bibliotekarz, bibliograf, bibliofil (1893-1972). Roczniki Biblioteczne, 16(3/4), 771-782.
• Sadowska, J. (2003). Helena Hleb-Koszańska – bibliotekarz, bibliograf, dyrektor Instytutu Bibliograficznego. W: Helena Hleb-Koszańska bibliotekarz i bibliograf. Materiały z Sesji Jubileuszowej w 100 rocznicę urodzin. Warszawa, 10 czerwca 2003 (s. 7-18). Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Sadowska, J. (2007). Profesor Maria Dembowska w służbie bibliografii, bibliotekarstwa i informacji Naukowej. W: J. Sadowska (red.), Maria Dembowska. W kręgu bibliografii, bibliotekarstwa i informacji naukowej. Księga jubileuszowa w 70-lecie pracy zawodowej (s. 15-32). Warszawa: Biblioteka Narodowa.
• Sandecki, J. (2007). Stefan Vrtel-Wierczyński. W kręgu bibliografii i bibliotekarstwa. Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Słodkowska, E. (1964). Instytut Bibliograficzny w Polsce. Biuletyn Instytutu Bibliograficznego, 7(4), 257-324.
• Starnawski, J. (1972) Hahn Wiktor. W: I. Treichel (red.), Słownik pracowników książki polskiej (s. 310). Warszawa, Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Stępniewska, D. (2002). Dąbrowska Jadwiga. W: H. Tadeusiewicz (red.), Słownik pracowników książki polskiej. Suplement II (s. 37). Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Suma, T. (2016). Klemensiewicz Zygmunt (1874-1948). W: M. Rzadkowolska (red.), Słownik pracowników książki polskiej. Suplement IV (s. 111-112). Warszawa: Stowarzyszenie Bibliotekarzy Polskich.
• Szczawińska, E. (1972). Sydow Bronisław. W: I. Treichel (red.), Słownik pracowników książki polskiej (s. 868). Warszawa, Łódź: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Szymiczek, F. (1956). Stan i potrzeby bibliografii śląskiej. W: A. Knot (red.), Pierwsza Konferencja Naukowa Komisji Bibliografii i Bibliotekoznawstwa Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Wrocław 20-21 Xi 1953. Referaty i dyskusja (s. 9-27). Wrocław: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• Sydow, A.S. (2012). Bronisław Edward Sydow (1886-1952). Wspomnienie. De Musica, 16(1-14). Pobrane 10 kwietnia 2018, z http://www.demusica.pl/cmsimple/images/file/sydow_de_musica_XIII_2012(2).pdf
• Sydow, B.F. (1949). Bibliografia F.F. Chopina. Warszawa: nakład Towarzystwo Naukowe Warszawskie.
• Uniejewska, H. (1960). Andrzej Grodek jako bibliotekarz i bibliograf. Przegląd Biblioteczny, 27,(2), 160-166.
• Śreniowska, K. (1994). Piwarski Kazimierz. W: Słownik historyków polskich (s. 409-410). Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Toporowski, M. (1950). Puszkin w Polsce. Zarys bibliograficzno-literacki. Kraków: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Vrtel-Wierczyński, S. (1947). Wznowienie bibliografii. Książka i Kultura, 3(3), 1-2.
• Vrtel-Wierczyński, S. (1951). Teoria bibliografii w zarysie. Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wierzbicka, M. (1994). Lepszy Kazimierz. W: Słownik historyków polskich (s. 295). Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Wilgat, J. (1986). Szkic o historii i metodzie Bibliografii Polskiej 1901-1925. W: J. Wilgat (red.), Bibliografia polska 1901-1939. T. 1. A – Bars. (s. X-XIX). Wrocław [et. al.]: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wodzinowska, M. (1946). [Rec.] Katalog Biblioteki. Szkoła Głowna w Warszawie. T. 1: Nauki ekonomiczne i handlowe. Przegląd Biblioteczny, 14(1/2), 44-48.