Stosunki polsko-żydowskie we wschodniej części dystryktu krakowskiego2 w latach 1942–1944/1945. Kilka uwag o stanie badań i jego przyczynach

• Authors: Rączy Elżbieta

Title variants

EN

Polish-Jewish relationships in the Eastern part of the Kraków district in the years 1942–1944/1945. Some remarks on the state of research and its causes

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tematem artykułu jest obecny stan badań nad stosunkami polsko-żydowskimi w latach 1942–1944/1945 i podstawowe jego uwarunkowania polityczne i społeczne. Te ostatnie zostały w nim omówione szerzej. Zakres terytorialny rozważań obejmuje wschodnią część dystryktu krakowskiego, a więc siedem powiatów obecnego województwa podkarpackiego. Priorytetem władz po zakończeniu II wojny światowej było dokumentowanie zbrodni niemieckich i próby rozliczenia sprawców, ponieważ takie były oczekiwania polskiego społeczeństwa. Problematyka stosunków polsko-żydowskich w badaniach historycznych w zasadzie nie istniała aż do przełomu lat 60. i 70. XX w. Wówczas to podjęto szerszy namysł nad zagadnieniem pomocy udzielanej Żydom przez Polaków, a przede wszystkim związanych z tym niemieckich represji. Było to pokłosiem wydarzeń marcowych z 1968 r. Do końca ubiegłego wieku w rozważaniach historyków na temat stosunków polsko-żydowskich dominowała kwestia pomocy. Dopiero polskie wydanie książki J.T. Grossa (Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, 2001), a przede wszystkim dyskusja, jaką ona wywołała, zintensyfikowało badania nad stosunkami polsko- żydowskimi. Zainicjowało też wstępne badania nad negatywnymi zachowaniami Polaków wobec uciekinierów z gett m.in. we wschodniej części dystryktu krakowskiego.W porównaniu jednak z zagadnieniami pomocy nastąpił w nich tylko niewielki postęp. Do dziś, nie licząc artykułów naukowych i popularnonaukowych, ukazały się cztery monografie dotyczące ratowania Żydów na omawianym w artykule obszarze, natomiast nie ma ani jednej poświęconej stricte postawom negatywnym

EN

This article concerns the Eastern part of the Kraków district, that is, seven administrative units of what is currently the Podkarpackie Province. It focuses on the advancement of research on Polish-Jewish relationships in the years 1942–1944/1945 and the political and social reasons for this advancement, which are discussed in more detail. After World War II, it became priority number one for the state authorities to document the Nazi crimes and make the perpetrators of these crimes account for what had been done, since this was what society expected. Polish-Jewish relationships were almost non-existent in historians’ research until the turn of the 1970s. It was only at that time that the issue of aid provided to Jews by Poles and, most importantly, the consequential repressions from the Germans, were first tackled by historians. This was due to the outcome of the March 1968 unrest. Until the end of the previous century, historians analysing Polish-Jewish relationships focused mainly on the aid Poles had provided to Jews. It was not until the publication of “Neighbours: The Destruction of the Jewish Community in Jedwabne, Poland” by J.T. Gross, 2001, and, as a consequence, the beginning of a debate this publication ignited, that the research on Polish-Jewish relationships intensified. This intensification also initiated research on Poles’ hostility to ghetto runaways in, among other areas, the Eastern part of Kraków district. However, not much progress was made here in comparison with the research on Polish aid provided to Jews. In addition to academic and popular science articles, four monographs on rescuing Jews in this region have so far been published, while there have been no publications strictly concerning Poles’ hostile attitudes towards runaway Jews.

Keywords

PL

dokumentacja sądowa; negatywne postawy wobec uciekinierów z gett; Polacy; Żydzi; ratowanie ludności żydowskiej

EN

court documentation; hostile attitudes towards runaways from ghettos; Poles; Jew; rescuing the Jewish population

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: UR Journal of Humanities and Social Sciences
• Year: 2020
• Issue: 1(14)
• Pages: 117-127

Contributors

author

Rączy Elżbieta

• Instytut Historii, Uniwersytet Rzeszowski

References

• Bonusiak W., 1991, Podczas II wojny światowej [w:] Ropczyce. Zarys dziejów, red. W. Bonusiak, F. Kiryk, Krajowa Agencja Wydawnicza, Rzeszów.
• Borkowski R., 2016, Głogów Małopolski w czasie II wojny światowej, Wydawnictwo Podkarpackiego Instytutu Książki i Marketingu, Rzeszów.
• Buryła S., Krawczyńska D., 2016, Proza [w:] Literatura polska wobec Zagłady (1939–1968), red. S. Buryła, D. Krawczyńska, J. Leociak, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa.
• Chmielowiec P., 2011–2012, Sprawa Józefa Laska. Z dziejów ludności żydowskiej w Gniewczynie Łańcuckiej w okresie okupacji niemieckiej, „Glaukopis”, nr 23–24.
• Frydel T., 2018, Powiat dębicki [w:] Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, red. B. Engelking, J. Grabowski, Wydawnictwo Stowarzyszenia Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa.
• Grądzka-Rejak M., Namysło A., 2019, Represje za pomoc Żydom na okupowanych ziemiach polskich w czasie II wojny światowej, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa, t. 1.
• Gross J.T., 2001, Sąsiedzi. Historia zagłady żydowskiego miasteczka, Wydawnictwo Fundacji Pogranicze, Sejny.
• Hartman J.J., 2001, Stosunki polsko-żydowskie a Holocaust. Spojrzenie psychologiczno--historyczne [w:] Pamiętam każdy dzień… Losy Żydów przemyskich podczas II wojny światowej, red. J.J. Hartman, J. Krochmal, Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Przemyśl.
• Isakiewicz E., 2000, Ustna harmonijka. Relacje Żydów, których uratowali od Zagłady Polacy, Niezależne Wydawnictwo Polskie, Warszawa.
• Jasiński Ł., 2017, Główna Komisja Badania Zbrodni Niemieckich/Hitlerowskich w Polsce: narzędzie rozliczeń i propagandy [w:] Rozliczanie totalitarnej przeszłości: instytucje i ulice, red. A. Paczkowski, Warszawa.
• Kalisz M., 2009, Katarzyna i Sebastian Kazakowie – cisi bohaterowie z Brzózy Królewskiej [w:] „Kto w takich czasach Żydów przechowuje?...” . Polacy niosący pomoc ludności żydowskiej w okresie okupacji niemieckiej, red. A. Namysło, Instytut Pamięci Narodowej, Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa.
• Kowalski T., 1973, Obozy hitlerowskie w Polsce południowo-wschodniej 1939–1945, Książka i Wiedza, Warszawa.
• Kowalski T., 1987, Eksterminacja ludności na Rzeszowszczyźnie w okresie II wojny światowej (1939–1945), Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego w Rzeszowie, Rzeszów.
• Krempa A., 2013, Zagłada Żydów mieleckich, wyd. II uzup., Wydawnictwo Muzeum Regionalne w Mielcu, Mielec.
• Lubecka J., 2012, Rozliczenie zbrodni niemieckich w Polsce, ze szczególnym uwzględnieniem Małopolski. Stan badań, perspektywy badawcze, „Zeszyty Historyczne WiN”, nr 35.
• Markiel T., 2008, Zagłada domu Trynczerów, „Znak”, nr 4.
• Markiel T., Skibińska A., 2011, „Jakie to ma znaczenie, czy zrobili to z chciwości?”. Zagłada domu Trynczerów, Wydawnictwo Stowarzyszenia Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa.
• Pamiętam każdy dzień… Losy Żydów przemyskich podczas II wojny światowej, red. J.J. Hartman, J. Krochmal, Wydawnictwo Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Przemyślu, Przemyśl.
• Polacy – Żydzi 1939–1945, oprac. S. Wroński i M. Zwolakowa, 1971, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa.
• Potocki A., 2004, Żydzi w Podkarpackiem, Wydawnictwo Libra, Rzeszów.
• Rączy E., 2006, Stosunki polsko-żydowskie w latach drugiej wojny światowej na Rzeszowszczyźnie [w:] Polacy i Żydzi pod okupacją niemiecką 1939–1945. Studia i materiały, red. A. Żbikowski, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa.
• Rączy E., 2008, Pomoc Polaków dla ludności żydowskiej na Rzeszowszczyźnie 1939–1945, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Rzeszów.
• Rączy E., 2009–2010, Negatywne postawy Polaków wobec Żydów w powiecie mieleckim w latach okupacji niemieckiej, „Rocznik Mielecki”, t. XII–XIII, Wydawnictwo Muzeum Regionalne w Mielcu, Mielec.
• Rączy E., 2010, Wydarzenia we wsi Markuszowa 1942–1943. Przyczynek do stosunków polsko-żydowskich w okresie okupacji niemieckiej [w:] Niepiękny wiek XX, red. B. Błażej, J. Eisler (przewodniczący), D. Jarosz, K. Kosiński, T. Wolsza, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa.
• Rączy E., 2011, Stosunki polsko-żydowskie w środkowej Małopolsce (1939–1944) w świetle dokumentów sądowych [w:] Wokół naruszeń praw człowieka, red. W. Stankowski, K. Żarna, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej im. rtm. Witolda Pileckiego, Oświęcim.
• Rączy E., 2017, Polacy represjonowani za pomoc Żydom na Podkarpaciu w świetle aktualnych badań naukowych. Weryfikacja informacji i problemy z tym związane [w:] Zagadnienia regionalne i narodowościowe we współczesnych badaniach polskich, słowackich i ukraińskich na terenie Euroregionu Karpackiego. Aspekt historyczny, socjologiczny i politologiczny, cz. II, red. K. Rejman, W. Wierzbieniec, Wydawnictwo Państwowej Wyższej Szkoły Techniczno-Ekonomicznej im. ks. Bronisława Markiewicza, Jarosław.
• Rączy E., Witowicz I., 2011, Polacy ratujący Żydów na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1945, (Poles Rescuing Jews in the Rzeszów Region in the Years 1939–1945), Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Rzeszów.
• Regev O., 2014, A rzeka nadal płynie, tłum. z hebrajskiego A. Shafir, Wydawnictwo Werset, Lublin.
• Rejestr faktów represji na obywatelach polskich za pomoc ludności żydowskiej w okresie II wojny światowej, 2014, red. A. Namysło, G. Berendt, Instytut Studiów Strategicznych, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
• Retman L., 2017, Perły albo życie, tłum. z hebrajskiego M. Sobelma, Wydawnictwo Bonus Liber, Rzeszów.
• Szpytma M., 2007, Sprawiedliwi i ich świat. Markowa w fotografii Józefa Ulmy, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa–Kraków.
• Szpytma M., 2009, The Risk of Survival. The Rescue of the Jews by the Poles and the Tragic Consequences fort the Ulma Family from Markowa, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa–Kraków.
• Szpytma M., 2014, Zbrodnie na ludności żydowskiej w Markowej w 1942 r. w kontekście postępowań karnych z lat 1949–1954, „Zeszyty Historyczne WiN”, nr 40.
• Szpytma M., Szarek J., 2004, Ofiara Sprawiedliwych. Rodzina Ulmów – oddali życie za ratowanie Żydów, Wydawnictwo Rafael, Kraków.
• Wallach J., 2012, Gorzka wolność. Wspomnienia ocalonej z Holocaustu, oprac. i red. wydania polskiego E. Rączy, Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Rzeszów.
• Wanatowicz S., 1994, Eksterminacja ludności żydowskiej [w:] Mielec. Studia z dziejów miasta i regionu, red. F. Kiryk, Krajowa Agencja Wydawnicza, Mielec.
• Wierzbieniec W., 2003, Z dziejów społeczności żydowskiej Dynowa, Wydawnictwo Mitel, Rzeszów–Dynów.
• Wójcik, Z.K. 1998, Rzeszów w latach drugiej wojny światowej. Okupacja i Konspiracja 1939–1944–1945, Wydawnictwo Instytutu Europejskich Studiów Społecznych, Rzeszów–Kraków.