Senat w czasie panowania Wazów – jego miejsce w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej

• Authors: Korytko Andrzej

Title variants

EN

The Senate during the Reign of the Vasa Dynasty – Its Place in the Parliamentary System of the Commonwealth

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The article analyses selected problems pertaining to the Senate – the upper chamber in the Parliament of the Commonwealth of Two Nations during the reign of the Vasa dynasty (1587–1668). The author characterises the Senate by discussing nominations, numbers, and precedence of the senators. Moreover, he presents certain aspects associated with the role and activity of the senators in the course of the pre-Sejm campaign and during Sejm debates. While describing the work carried out by the Polish-Lithuanian Parliament the author draws attention to the less than imposing attendance, the significance of senatorial wota (opinions and commentaries of senators), and the positive impact exerted by the Senate in the final phase of the Sejm – the conclusion. Upon the basis of the conducted analyses it becomes obvious that the Senate performed, not only in the course of the debates held by the Sejm, several roles – that of a parliamentary estate, an ‘intermediary estate’, and a guardian of law.

Keywords

EN

Senate; senators; Chamber of Deputies; parliamentarianism; members of the Vasa dynasty

• Publisher: Kancelaria Sejmu / Chancellery of the Sejm
• Journal: Przegląd Sejmowy
• Year: 2021
• Issue: 6(167)
• Pages: 115–140

Contributors

author

Korytko Andrzej

• Dr hab. Andrzej Korytko, prof. UWM University of Warmia and Mazury in Olsztyn, Faculty of Humanities, Poland [e-mail], https://orcid.org/0000-0003-3602-7494

References

• Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie (Central Archives of Historical Records in Warsaw).
• Archiwum Radziwiłłów (Radziwiłł Archive), V, ref. no. 18517.
• Biblioteka Książąt Czartoryskich w Krakowie (Princes Czartoryski Library in Cracow), ref. no. 132, call no. 139.
• Biblioteka Naukowa PAU i PAN w Krakowie (Scientific Library of the PAAS and the PAS in Cracow), ref. no. 367.
• Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu (Wrocław University Library), accession, ref. no. 1949/440.
• Akta grodzkie i ziemskie z czasów Rzeczypospolitej Polskiej, vol. 20: Lauda sejmikowe, vol. 1: Lauda wiszeńskie 1572–1648, ed. A. Prochaska (Galicyjski Wydział Krajowy, Lwów, 1909).
• Akta sejmikowe województwa krakowskiego, vol. 2: 1621–1648, ed. A. Przyboś (Polska Akademia Umiejętności, Kraków, 1953).
• Januszowski J., Statuta prawa y constitucie koronne łacinskie y polskie... (Drukarnia Łazarzowa [Jan Januszowski], Kraków, 1600).
• Radziwiłł A.S., Pamiętnik o dziejach w Polsce, ed. J. Przyboś and R. Żelewski, vols 2–3 (Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, 1980).
• Sejm walny koronny ... Roku Bożego 1555, Dzienniki sejmów walnych koronnych za panowania Zygmunta Augusta Króla polskiego, W. X. Litewskiego 1555 i 1558 r. w Piotrkowie złożonych, ed. T.J. Lubomirski (Uniwersytet Jagielloński, Kraków, 1869).
• Sobieski J., Diariusz sejmu koronacyjnego w Krakowie w 1633 roku, ed. W. Kaczorowski, J. Dorobisz, and Z. Szczerbik (Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2008).
• Volumina Constitutionum, vol. 1: 1493–1549, part 1: 1493–1526, ed. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1996).
• Volumina Constitutionum, vol. 2: 1550–1609, part 1: 1550–1585, ed. S. Grodziski, I. Dwornicka, W. Uruszczak (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2005).
• Volumina Constitutionum, vol. 2: 1550–1609, part 2: 1587–1609, ed. S. Grodziski (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2008).
• Volumina Constitutionum, vol. 3: 1611–1640, part 2: 1627–1640, ed. S. Grodziski, M. Kwiecień, A. Karabowicz (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2013).
• Volumina Constitutionum, vol. 4: 1641–1668, part 1: 1641–1658, ed. S. Grodziski, M. Kwiecień, K. Fokt (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2015).
• Władysława IV króla polskiego Wielkiego Xiążęcia Litewskiego etc. listy i inne pisma urzędowe..., ed. A. Grabowski, S. Cieszkowski (Kraków, 1845).
• Anusik Z., ‘Kariery faworytów królewskich a kariery opozycjonistów w dobie panowania Zygmunta III (1587–1632)’, Przegląd Nauk Historycznych, vol. 3, no. 2(6), (2004).
• Augustyniak U., Informacja i propaganda w Polsce za Zygmunta III (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1981).
• Augustyniak U., Wazowie i „królowie rodacy”. Studium władzy królewskiej w Rzeczypospolitej XVII wieku (Semper, Warszawa, 1999).
• Broniarczyk M., ‘O senatorach koronnych za Władysława IV’, Kwartalnik Historyczny, vol. 125, no. 1 (2018).
• Brzeziński S., ‘Kultura polityczna w świetle języka. O senacie i senatorach na sejmach Zygmunta Augusta’, in K. Łopatecki, W. Walczak (eds), Nad społeczeństwem staropolskim, vol. 1: Kultura – instytucje – gospodarka w XVI–XVIII stuleciu (Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Ośrodek Badań Europy Środkowo-Wschodniej, Zakład Historii Nowożytnej. Instytut Historii Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok, 2007).
• Brzozowski J., ‘Zygmunt I Stary a senat koronny w latach 1506–1535’, Białostockie Teki Historyczne, vol. 9 (2011).
• Chłapowski K., Elita senatorsko-dygnitarska Korony za czasów Zygmunta III i Władysława IV (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1996).
• Choińska-Mika J., Między społeczeństwem szlacheckim a władzą. Problemy komunikacji społeczności lokalne – władza w epoce Jana Kazimierza (Wydawnictwo Neriton, Warszawa, 2002).
• Choińska-Mika J., ‘Obywatele u władzy: narodziny, rozkwit i zmierzch szlacheckiej republiki’, Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym, vol. 26, no. 3 (2013).
• Choińska-Mika J., ‘Od zgody wszystkich ku jednomyślności – modus concludendi sejmów polskich za ostatnich Wazów’, in S. Grodziski, D. Malec, A. Karabowicz, M. Stus (eds), Vetera novis augere. Studia i prace dedykowane Profesorowi Wacławowi Uruszczakowi, vol. 1 (Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, 2010).
• Choińska-Mika J., ‘Parlament miejscem politycznej integracji i społecznej edukacji’, Teki Sejmowe, no. 1 (2010).
• Choińska-Mika J., Sejmiki mazowieckie w dobie Wazów (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1998).
• Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wiek (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków, 1990).
• Czapliński W., ‘Rola sejmów XVII wieku w kształtowaniu się kultury politycznej w Polsce’, in J.A. Gierowski (ed.), Dzieje kultury politycznej w Polsce (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1977).
• Czapliński W., ‘Sejm w latach 1587–1696’, in J. Michalski (ed.), Historia sejmu polskiego, vol. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1984).
• Czapliński W., ‘Wybór posła w dawnej Polsce’, in id. (ed.), Dawne czasy. Opowiadania i szkice historyczne z XVII w. (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1957).
• Czapliński W., ‘Z problematyki sejmu polskiego w pierwszej połowie XVII wieku’, Kwartalnik Historyczny, vol. 57, no. 1 (1970).
• Częścik Ł., Sejm warszawski w 1649/50 rok (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk, 1978).
• Dąbrowski J.S., Senat koronny. Stan sejmujący w czasach Jana Kazimierza (Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagiellonica”, Kraków, 2000).
• Dorobisz J., Filipczak-Kocur A., ‘Senat za Zygmunta III i Władysława IV’, in K. Matwijowski and J. Pietrzak (eds), Senat w Polsce. Dzieje i teraźniejszość. Sesja naukowa, Kraków 25 i 26 maja 1993 (Kancelaria Senatu RP, Biuro Informacyjne, Warszawa, 1993), 74–103.
• Dzięgielewski J., Izba poselska w systemie władzy Rzeczypospolitej w czasach Władysława IV (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1992).
• Filipczak-Kocur A., Czapliński W., ‘Udział senatorów w pracach sejmowych za Zygmunta III i Władysława IV’, Przegląd Historyczny, vol. 69, no. 4 (1978).
• Golubovič V., Polatskaya šliakhta i dinastiya Vazau (Wydawca A.M. Januszkewicz, Minsk, 2016).
• Hołdys S., Praktyka parlamentarna za panowania Władysława IV Wazy (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 1991).
• Hołdys S., ‘„Sposoby do prędszej konkluzji sejmu” (proponowane na sejmikach za panowania Władysława IV)’, in K. Matwijowski and Z. Wójcik (eds), Studia z dziejów Rzeczypospolitej szlacheckiej (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 1988).
• Jarowiecki J., Przyboś A., ‘Kossakowski Mikołaj na Kossakach h. Ślepowron (zm. 1639)’, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 14 (1969).
• Kaczorowski W., ‘Biskupi, wojewodowie i kasztelanowie wileńscy na sejmach za panowania Zygmunta III Wazy’, in E. Feliksiak (ed.), Wilno – Wileńszczyzna jako krajobraz i środowisko wielu kultur, vol. 2 (Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. Oddział Białostocki, Białystok, 1992).
• Kaczorowski W., ‘Senatorowie na sejmach z lat 1587/88–1609’, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, Historia, vol. 27 (1990).
• Kołodziej R., ‘Uwagi o procedurze parlamentarnej na przykładzie sejmu z 1638 r.’, in K. Matwijowski (ed.), Czasy nowożytne. Studia poświęcone pamięci prof. Władysława Eugeniusza Czaplińskiego w 100 rocznicę urodzin (Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego i Wrocławskie Towarzystwo Historii, Wrocław, 2005).
• Korytko A., „Na których opiera się Rzeczpospolita”. Senatorowie koronni za Władysława IV Wazy (Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn, 2015).
• Korytko A., ‘„Pobieżę do Warszawy, gdy tego będzie trzeba”. Kwestia motywacji senatorów do uczestnictwa w obradach sejmowych za Władysława IV Wazy’, Echa Przeszłości, vol. 19, no. 1 (2018).
• Korytko A., ‘Sejm 1646 roku jako przykład sprzeciwu wobec polityki królewskiej’, in M. Durbas (ed.), Najjaśniejsza Rzeczypospolita. Studia ofiarowane Profesorowi Andrzejowi Stroynowskiemu (Wydawnictwo Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego w Częstochowie, Częstochowa, 2019).
• Krakowiak P., Dwa sejmy w 1666 roku (Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2010).
• Kriegseisen W., Sejm Rzeczypospolitej szlacheckiej (do 1763 roku). Geneza i kryzys władzy ustawodawczej (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1995).
• Kwak J., Sejm warszawski 1626 roku (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, Opole, 1985).
• Lengnich G., Prawo pospolite Królestwa Polskiego (nakładem Redakcyi Kwartalnika Naukowego, Kraków, 1836).
• Lewandowska-Malec I., Sejm walny koronny Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jego dorobek ustawodawczy (1587–1632) (Księgarnia Akademicka, Kraków, 2009).
• Lewandowska-Malec I., ‘Sejmy nadzwyczajne w dziejach polskiego parlamentaryzmu’, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, vol. 10 (2007).
• Maroń G., ‘Ślubowanie senatorskie w polskim porządku prawnym’, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Rzeszowskiego. Seria Prawnicza, no. 74 (2012).
• Nowak T., ‘Jan Albert (Olbracht, Wojciech) Waza (1612–1634)’, in Polski Słownik Biograficzny, vol. 10 (1964).
• Ochmann S., ‘Frekwencja senatorów na sejmach za panowania Jana Kazimierza Wazy (1649–1668)’, Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Opolu, Historia, vol. 26 (1988).
• Ochmann S., Sejmy z lat 1615–1616 (Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1970).
• Ochmann-Staniszewska S., Dynastia Wazów w Polsce (Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, 2006).
• Ochmann-Staniszewska S., Staniszewski Z., Sejm Rzeczypospolitej za panowania Jana Kazimierza Wazy. Prawo – doktryna – praktyka, vols 1–2 (Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław, 2000).
• Olszewski H., Sejm w dawnej Rzeczypospolitej. Ustrój i idee, vol. 1: Sejm Rzeczypospolitej epoki oligarchii (1652–1763). Prawo – praktyka – teoria – program (Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań, 2002).
• Opaliński E., Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652. System parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 1995).
• Opaliński E., Sejm srebrnego wieku 1587–1652. Między głosowaniem większościowym a liberum veto (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2001).
• Paradowski P., W obliczu „nagłych potrzeb” Rzeczypospolitej. Sejmy ekstraordynaryjne za panowania Władysława IV Wazy (Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń, 2005).
• Pawłowska A., ‘Program wzmocnienia władzy w kręgach stronnictwa prokrólewskiego w czasie rokoszu sandomierskiego 1605–1609’, Klio. Czasopismo poświęcone dziejom Polski i powszechnym, vol. 22, no. 3 (2012).
• Pietrzak J., Senat Rzeczypospolitej Polskiej. Tradycja i współczesność XV–XXI w. (2nd rev. edn, Kancelaria Senatu, Warszawa, 2010).
• Płaza S., Sejmiki i zjazdy szlacheckie województw poznańskiego i kaliskiego. Ustrój i funkcjonowanie (1572–1632) (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, nakładem Uniwersytetu Jagiellońskiego, Warszawa–Kraków, 1984).
• Polechow S., ‘Przywileje dzielnicowe Wielkiego Księstwa Litewskiego. Stan i perspektywy badań’, Czasopismo Prawno-Historyczne, vol. 66, no. 2 (2014).
• Rachuba A., Wielkie Księstwo Litewskie w systemie parlamentarnym Rzeczypospolitej w latach 1569–1763 (Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa, 2002).
• Saviščevas E., ‘Początki parlamentaryzmu na Żmudzi w XVI wieku’, Studia Historyczne, vol. 59, no. 2(234) (2016).
• Seredyka J., Rzeczpospolita w ostatnich latach panowania Zygmunta III (1629–1632). Zarys wewnętrznych dziejów politycznych (Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Opolu, Opole, 1978).
• Strzelecki A., Sejm z r. 1605 (nakładem Polskiej Akademii Umiejętności, Kraków, 1921).
• Szady B., Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych. Podstawy i struktury (Wydawnictwo-Drukarnia Liber, Lublin, 2003).
• Uruszczak W., ‘Sejm w latach 1506–1540’, in J. Michalski (ed.), Historia sejmu polskiego, vol. 1: Do schyłku szlacheckiej Rzeczypospolitej (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1984).
• Uruszczak W., Sejm walny koronny 1506–1540 (Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, 1980).
• Zakrzewski A.B., ‘Kierowanie obradami sejmików Wielkiego Księstwa Litewskiego (XVI–XVIII w.)’, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego, vol. 5 (2000).
• Zakrzewski A.B., ‘Marszałek powiatowy Wielkiego Księstwa Litewskiego marszałkiem sejmikowym (XVI–XVIII w.)’, in K. Iwanicka, M. Skowronek, K. Stembrowicz (eds), Parlament, prawo, ludzie. Studia ofiarowane Profesorowi Juliuszowi Bardachowi w sześćdziesięciolecie pracy twórczej (Wydawnictwo Sejmowe, Kancelaria Sejmu, Warszawa, 1996).

Identifiers

DOI

10.31268/PS.2021.76