Nowy Świat w polskich dykcjonarzach od XVI do początku XIX wieku

• Authors: Elbanowski Adam

Title variants

EN

The New World in the Old Polish Dictionaries from the Sixteenth to Mid-Nineteenth Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The purpose of this article is to present an image of the New World in Old Polish dictionaries, from the sixteenth to mid-nineteenth century, that is, up to date of the publication of the second edition of the "Dictionary of the Polish language" by Samuel Linde. The first part of the article is devoted to the discussion of Latin, French, English, Italian, and Portuguese dictionaries, from the perspective of americanismos and the "American topics". Second, a substantial part of the text, is an analysis of Polish dictionaries, which reveals how the Polish lexicography adopted an image of nature and the inhabitants of the New World.

Keywords

PL

Nowy Świat; polskie dykcjonarze

• Publisher: Instytut Komunikacji Specjalistycznej i Interkulturowej
• Journal: Lingwistyka Stosowana / Applied Linguistics / Angewandte Linguistik
• Year: 2013
• Issue: 7
• Pages: 7-32

Dates

published

2013

Contributors

author

Elbanowski Adam

• Uniwersytet Warszawski

References

• AQUILON, P. (1978), Bibliographie du Dictionarium d’Ambrogio Calepino, (w:) Bibliothèque d’Humanisme et Renaissance, t. 40, No.1.
• BŁAŻEJEWICZ, O. (1975), Samuel Bogumił Linde – bibliotekarz i bibliograf. Wrocław.
• BURKE, P. (2009), Języki i społeczności w Europie wczesnonowożytnej. Kraków.
• CZERNY, F. (1886), O wpływie wielkich odkryć geograficznych na Polskę i jej oświatę w XVI wieku, (w:) Archiwum do Dziejów Literatury i Oświaty w Polsce, t. 5. 18–32.
• ELBANOWSKI, A. (2012), La imagen del Nuevo Mundo en el discurso enciclopédico antiguo, Warszawa.
• GRUSZCZYŃSKI, W./ L. POLKOWSKA (red.) (2011), Problemy leksykografii. Historia – metodologia – praktyka”. Warszawa. 11–85.
• JONES, W.J. (2000), German Lexicography in the European Context: A Descriptive Bibliography of Printed Dictionaries and Word Lists Containing German Language (1600–1700) (w:) Studia linguistica germanica 58.
• KLEMENSIEWICZ, Z. (1964), O Janie Mączyńskim, (w:) Język polski, z. 2, XLIV.
• LEWASZKIEWICZ, T. (1980), Panslawistyczne osobliwości leksykalne S. B. Lindego i jego projekt stworzenia wspólnego języka słowiańskiego, (w:) Monografie Slawistyczne 42.
• MAŃCZAK-WOHLFELD, E. (1987), Najstarsze zapożyczenia angielskie w polszczyźnie, (w:) Język Polski 1–2, 67; styczeń–kwiecień. 25–31.
• MORAWSKI, J. (1937a), Wyrazy hiszpańskie w języku polskim, (w:) Język Polski 5, XXII (wrzesień–październik). 129–134.
• MORAWSKI, J. (1937b), Wyrazy hiszpańskie w języku polskim, (w:) Język Polski 6 (listopad–gru- dzień). 172–177.
• MORÍNIGO, M.A. (1978), Diccionario de americanismos, Muchnik Editores. Barcelona.
• OLSZEWICZ, B. (1910), Pierwsze wiadomości o odkryciu Ameryki w literaturze polskiej, (w:) Ziemia 21. 321–323.
• OLSZEWICZ, B. (1957), Geografia polska w okresie Odrodzenia, (w:) Prace Geograficzne 12. 19–21.
• PEPŁOWSKI, F. (1977), Słownik języka polskiego Samuela Bogumiła Lindego, (w:) Samuel Bogumił Linde – twórca pierwszego słownika języka polskiego, Oficyna Drukarska Książnicy Miejskiej im. M. Kopernika. Toruń.
• SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO XVII I 1. POŁOWY XVIII WIEKU, Instytut Języka Polskiego
• PAN (http://sxvii.pl/index.php?strona=haslo&id_hasla=5069).
• TAZBIR, J. (2001), Sarmaci i świat, (w:) Janusz Tazbir, Prace wybrane, tom III. Kraków. WALCZAK, B. (1980), Wpływy francuskie w polszczyźnie epoki oświecenia, (w:) Sprawozdania Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, Wydz. Filolog.–Filozof., 96.
• Dykcjonarze
• L’ACADÉMIE, FRANÇAISE (1694), Dictionnaire de l’Académie française, Chez la Veuve de Jean Baptiste Coignard. Paris.
• L’ACADÉMIE, FRANÇAISE (1762), Dictionnaire de l’Académie française Quatrième édition, Chez la Vve B. Brunet. Paris.
• L’ACADÉMIE, FRANÇAISE (1798), Dictionnaire de l’Académie française Cinquième édition, Chez J. J. Smits et Ce., Imp.-Lib. Paris.
• L’ACADÉMIE, FRANÇAISE (1835), Dictionnaire de l’Académie française Sixième édition, Imprimerie et Libraire de Firmin Didot Frères, Paris.
• L’ACADÉMIE, FRANÇAISE (1932-1935), Dictionnaire de l’Académie française Huitième édition, Hachette. Paris.
• ARTOMIUSZ, PIOTR/ BIBER, JOHANN (1591), Nomenclator, selectissimas rerum appellationes tribus linguis, latina, germanica, polonica, explicatas indicans. In usum Scholarum Borussica- rum et Polonicarum. Cum Serenissimi Regis Poloniae gratia et privilegio ad decennium, Andrzej Koteniusz. Toruń.
• BARTŁOMIEJ Z BYDGOSZCZY (1999), Słownik Bartłomieja z Bydgoszczy, cz. I-V, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa.
• BIAŁOBRZESKI, MARCIN (1581), Postilla Orthodoxa to iest Wyklad Swientych Ewanieliy Niedzielnych y Swiąt uroczystych na cały rok […] z wielką pracą zebrana. Cz. 1, Od Adwentu do Wielkieynocy”, cz. I, Wyd. Jan Januszewski. Kraków.
• BIELSKI, MARCIN (1551), Kronika wszystkyego świata, M. Siebeneicher. Kraków.
• BIELSKI, MARCIN (1554), Kronika wszystkyego świata, M. Siebeneicher. Kraków.
• BLUTEAU, RAPHAEL (1728), Vocabulario Portuguez e Latino, Aulico, Anatomico, Architecto- nico, Bellico, Botanico, Brasilico, Comico, Critico, Dogmatico, etc. autorizado com exemplos dos melhores escriptores portuguezes e latinos, e oferecido a el-rey de Portugal D. João V, Casa impresora: No Collegio das Artes da Companhia de Jesus. Coimbra.
• BOTERO, GIOVANNI (1659), Theatrvm Swiata Wszytkiego; Na Ktorem Europa, Asia, Afryka y Ameryka: Takze Narodow, Kraiow, Miast, Naicy obyczaie, Bogactwa, y insze przymioty są wysta- wione./ Po Włosku naprzod przez Iana Botera [...] Opisane: A potym z Włoskiego na Polski ięzyk [...] Przez W. O. Lencicyvsa [...] przetlumaczone, y do Druku Podane, W Drukarni Dziedzicow Stanisława Lenczewskiego Bertvtowica. Kraków.
• CALAGIUS, ANDREAS (1579), Synonyma Latina Vocum Phrasiumq[ue] Orationis Tam Prosae Quam Ligatae Ex Classicis Selecta Autoribus [...], Scharffenberg, Johann. Vratislaviae.
• CALEPINUS, AMBROSIUS (1516), Ambrosii Calepini Dictionarium”, Argentorati, Ex aedibus Matthiae Schurerii Mense Decembri. Anno. M.D.XVI. Ductu Leonhardi & Lucae Alantseae fratrum.
• CALEPINUS, AMBROSIUS (1546), Pentaglottos, hoc est, quinque linguis, nempe Latina, Graeca,
• Germanica, Flandrica, & Gallica constans”, Typis Aegidii Copenii Diesth. Antverpiae.
• CALEPINUS, AMBROSIUS (1568), Dictionarium Hexaglottum, Ex Officina Henric Petrina. Basileae.
• CALEPINUS, AMBROSIUS (1627), Dictionarium undecim linguarum, Apud Henricpetrinos. Basileae.
• COLES, ELISHA (1679), A Dictionary, English-Latin, and Latin-English, Printed by John Richardson. London.
• COMENIUS, JOHANN AMOS (1770), Joh. Amos Comenii Orbis sensualium pictus quadrilinguis emendatus… pictura et nomenclatura Latina, Polonica, Gallica et Germanica”/ „Jana Amos Komeniusza Świat rzeczy pod zmysły podpadających, U Michała Grülla. Warszawa.
• COMENIUS, JOHANN AMOS (1777), Orbis Sensualium Pictus [...] Joh. Amos Comenius’s Visible World, S. Leacroft, London.
• COMENIUS, JOHANN AMOS (KOMENSKY, JAN AMOS) (1667), Joh. Amos Comenii, Orbis Sensualium Pictus, Hoc est, omnium fundamentalium in mundo rerum, & in vita actionum, Pic- tura & Nomenclatura/ Latino-Gallico-Germanico-Polonice/ Orbis Sensualium Pictus, Hoc est, omnium fundamentalium in mundo rerum, & in vita actionum, Pictura & Nomenclatura, Müller. Bregae Silesiorum.
• COVARRUBIAS, SEBASTIÁN DE (1611), Tesoro de la lengua castellana, o española, Luis Sánchez Impresor. Madrid.
• DECIMATOR, HEINRICH (1595), Secunda pars Sylvae vocabulorum et phrasium, Apud ioann Wechelum, Francofurdi.
• DICCIONARO (1726), Diccionario de la lengua castellana en que se explica el verdadero de las voces, Tomo I, Real Academia Española, En la Imprenta de Francisco del Hierro. Madrid.
• DICTIONNAIRE UNIVERSEL (1721), Dictionnaire universel François et Latin, contenant la signification et la definition[...], Nouvelle Edition revué, Imprimé à Trevoux, Chez Florentin Delaulne et al. Paris.
• ECHARD, LAURENCE; LADVOCAT JEAN BAPTISTE (1782), Dykcyonarzyk geograficzny czyli Opisanie krolestw, prowincyi, miast, biskupstw, xięstw, hrabstw, margrabstw, portow, fortec y innych mieysc znacznieyszych w czterech częściach świata[...] po angielsku napisany przez Pana Echarda, Tom I, II i III (1783), W Drukarni Piotra Dufour. Warszawa.
• ESTIENNE, ROBERT (1531), Dictionarium, seu Latinae linguae thesaurus, Ex Officina Roberti Stephani, Lutetiae.
• ESTIENNE, ROBERT (1538), Dictionarium Latinogallicum: thesauro nostro ita ex adverso respon- dens, ut extra pauca ousedam aut obsoleta, aut minus in usu necessaria vocabula …, Ex Officina Roberti Stephani. Parisiis.
• ESTIENNE, ROBERT (1544), Dictionarium latinogallicum, Thesauro nostro ita ex adverso respon- dens, ut extra pauca quaedam aut obsoleta, aut minus in usu necessaria vocabula et quas consulto praetermisimus authorum appellationes, in hoc eadem sint omnia, eodem ordine, sermone patrio explicata, Ex Officina Rob. Stephani, Lutetiae.
• FRANCIOSINI, LORENZO (1620), Vocabolario español e italiano, Segunda Parte, (sin editor). Roma.
• FURETIÈRE, ANTOINE (1690), Dictionnaire universel, contenant généralement tous les mots francois [...], A. et R. Leers. La Haye.
• FURETIÈRE, ANTOINE (1708), Dictionnaire universel, contenant généralement tous les mots francois [...], A. et R. Leers. La Haye.
• GOULDMAN, FRANCIS (1664), A copious Dictionary in three Parts, Printed by John Field. London.
• HEXAGLOSSON DICTIONARIUM (1646), Hexaglosson Dictionarivm : Cum multis colloquijs Pro diuersitate status hominum quotidie occurrentibus [...] Dykcyonarz sześci ięzyków z wielą rozmow codźiennemu używániu służących [...] Rozmowy idą w tym porządku: po łacinie, włosku, polsku, francuzku, hiszpańsku i niemiecku [...], Drukarnia Piotra Elerta. Warszawa.
• JUNIUS, HADRIANUS (1591), Nomenclator, omnium rerum propria nomina septem diversis lin- guis explicata indicans, Apud Ioannem Saurium, impensis haeredum Petri Fischeri. Francofurti.
• KITOWICZ, JĘDRZEJ (1840–1841), Opis obyczajów za panowania Augusta III (wersja elektroniczna: http://literat.ug.edu.pl/kitowic/.
• KLUK, JAN KRZYSZTOF (1779), Zwierząt domowych i dzikich osobliwie kraiowych historyi naturalney początki i gospodarstwo, Tom 1, W Drukarni JKM, U XX. Scholarum Pijarum. Warszawa.
• KLUK, JAN KRZYSZTOF (1786–1788), Dykcyonarz roślinny : w którym podług układu Linneusza są opisane rośliny nietylko kraiowe dzikie, pozyteczne albo szkodliwe [...] ale oraz y cudzoziemskie, ktoreby w kraiu pożyteczne być mogły [...], Tom I–III, W Warszawie: W Drukarni J.K.Mci y Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Piarum.
• KNAPSKI, GRZEGORZ (1626), Thesauri polonolatinograeci Gregorii Cnapiii[...], tomus secundus latinopolonicus, Sumptu & Typis Francisci Cesarij. Cracoviae.
• KNAPSKI, GRZEGORZ (1643), Thesaurus Polono-Latino-Graecus, Tom I, Sumptu & Typis Francisci Cesarij. Cracoviae.
• KNAPSKI, GRZEGORZ (1649), Synonyma sev dictionarivm Polono Latinvm jn gratiam et vsum studiosae iuuentutis Polonae ex thesauro Gregorii Cnapii Soc. Jezu collectum Cracoviae: in offi- cina Francisci Caesarij.
• KNAPSKI, GRZEGORZ (1780), Thesauri polono-latino-graeci.. tomus secundus, latino-polono-germanicus, T. II, Michaellis Gröll, Varsaviae. Leopoli et Dresdae.
• KNAPSKI, GRZEGORZ (1787), Słownik polsko-łaciński ze skarbu księdza Knapiusza [...] Wybrany [...] przez Benedykta Woronowskiego”, Tom I, Drukarnia Prymasa[...] Arcy- Biskupa Gnieźnieńskiego. Kalisz.
• LINDE, SAMUEL BOGUMIŁ (1807-1814), Słownik języka polskiego, T. 1–6, Drukarnia XX. Piiarów. Warszawa.
• LINDE, SAMUEL BOGUMIŁ (1854-1860), Słownik języka polskiego przez M. Samuela Bogumiła Linde. Wydanie drugie, poprawione i pomnożone, T. 1–6, Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Lwów.
• ŁUBIEŃSKI, WŁADYSŁAW ALEKSANDER (1740), Swiat we wszystkich swoich częsciach więk- szych y mnieyszych, to iest: w Europie, Azyi, Affryce y Ameryce, w monarchiach, krolestwach, xięstwach, prowincyach, wyspach y miastach, geograficznie, chronologicznie y historycznie okry- slony [...], T. 1, Wrocław.
• MĄCZYŃSKI, JAN (1564), Lexicon Latino Polonicum ex optimis Latinae linguae Scriptoribus concinnantum [...], Typographus Ioannes Daubmannus, Regiomonti Borussiae. Konigsberg.
• MARCIN Z URZĘDOWA (URZĘDÓW) (1595), Herbarz Polski to iest o przyrodzeniu zioł y drzew rozmaitych, y inszych rzeczy do lekarstw należących księgi dwoje”, W Krakowie, w Drukarni Lazarzowey.
• MIKUCKI, ANTONI (1776), Krotkie Zebranie Geografii Naturalney, Polityczney Y Historyczney: Ku Pożytkowi Młodzi Szlacheckiey Uczącey Się W Konwikcie XX. Szkoł Poboznych Wydane”, w Drukarni J. K. Mci y Rzeczypospolitey XX. Scholarum Piarum. Wilno.
• MORÉRI, LOUIS (1683), Le Grand dictionnaire historique, ou le Mélange curieux de l’histoire sacrée et profane... par le Sr Louys Moréri..., (Parayre ed.), J. Gyrin et B. Rivière, Lyon.
• MURMELLIUS, JOHANN (1528), Dictionarius variarum rerum, Per Hieronymum Vieto. Cracoviae.
• MURMELLIUS, JOHANN (1533), Dictionarius [...] variarum rerum [...] cu[m] Germanica atque Polonica interpretatione, adiecto [...] indice [...]. Kraków.
• MURMELLIUS, JOHANN (1541), Dictionarius Iohannis Murmelli variaru[m] rerum [...] cum Germanica atque Polonica interpretatione, adiecto [...] indice [...]. Kraków.
• MYMER, FRANCISZEK (1550), Dictionarius trium linguarum: Latine: Theutonice et Polonice potiora vocabula continens. Nunc denuo pluribus in locis auctus in Titulis per seriem Alphabeti continuatus, tum tum peregrinantibus tum domi residentibus et quibuslibet tribus loqui lingui”. Kraków.
• NEBRIJA, ELIO ANTONIO DE (1560), Lexicon latino catalanum, seu Dictionarium Aelij Antonij Nebrissensis, Ex officina Claudij Bornatij, Barcinone.
• NICOT, JEAN (1606), Le Thresor de la langue francoyse, David Douceur, Paris.
• PEREIRA, BENTO (1697), Prosodia in vocabularium bilingue, Latinum, et Lusitanum digesta, in qua dictionum significatio, et syllabarum quantitas expenditur [...], Septima Editio, Ex Typographia Academiae. Eborae.
• POIARES, PEDRO (1667), Diccionario Lusitanico-Latino de Nomes Proprios de Regioens; Reinos; Prouincias; Cidades; Villas; Castellos; Lugares; Rios; Mares; Montes; Fontes; Ilhas; Penín- sulas; Isthmos; &c. Com o nome Latino, dando a esse nome Latino o vulgar que hoje tem, per a boa intelligencia de Liuros Sagrados, & Prophanos, Na Officina de João da Costa. Lisboa.
• RAE (1783), Diccionario de la lengua castellana compuesto por la Real Academia Española, segunda edición , Por Joaquín Ibarra. Madrid.
• SERENIUSZ (SYREŃSKI, SZYMON) (1613), Zielnik herbarzem z języka łacińskiego zowią, to iest opisanie własne imion, kształtu, przyrodzenia, skutków y mocy ziół wszelakich [...]. Kraków.
• SIARCZYŃSKI, FRANCISZEK (1790–1791), Geografia czyli opisanie naturalne, historyczne y polityczne kraiow y narodow We czterech częściach świata zawierających się, Tom I, W Drukarni J.K.Mci i Rzeczypospolitey u XX. Scholarum Piarum, Warszawa.
• ŠIRVYDAS, KONSTANTINAS (SZYRWID, KONSTANTY) (1713), Dictionarium trium lingu- arum in usum studiosae juventutis, Vilnae : Typis Academicis Societatis Jesu.
• SŁOWNIK JĘZYKA POLSKIEGO (1900–1927), Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. A. Kryński, W. Niedźwiedzki, T. I–VIII. Warszawa.
• TESORO DE LAS TRES LENGUAS (1609), GIROLAMO VITTORI, Tesoro de las tres lenguas: francesa, italiana, y española, Philippe Albert & Alexandre Pernet, Geneve.
• TROTZ, M.A. (MICHAŁ ABRAHAM TROC) (1744), Nouveau dictionnaire françois, allemand et polonois, Tome premier, Chez Jean Fredereic Gleditsch. Leipzig.
• TROTZ, MICHEL ABRAHAM (MICHAŁ ABRAHAM TROC) (1764), Nowy dykcyonarz to iest mownik polsko-niemiecko-francuski, Tom III. Nakładem Iana Fryderyka Gledycza. Lipsk.
• VOLCKMAR, NICOLAUS (1605), Dictionarium Trium Linguarum Latine, Germanice Et Polo- nice [...] Nunc denuo recusum lingua Graeca auctum et Quadrilingue factum [...], Typis Martini Rhodi, Dantisci.
• WYRWICZ, KAROL (1773), Geografia Powszechna Czasow Teraznieyszych Albo Opisanie krót- kie kraiów całego świata [...]: Z nayświeższych wiadomości, Kraiopisarzów, i Wędrowników Zebrana, Ku pożytkowi Młodzi Narodowey na szkoły publiczne Wydana, W Drukarni Collegio Soc. Jesu. Warszawa.

Identifiers

ISSN

2080-4814