Na manowcach przygody. Esej filmowy i polskie kino lat 70.

• Authors: Stelmach Miłosz

Title variants

EN

On the Backroads of Adventure. Film Essay and Polish Cinema of the 1970s

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem artykułu jest nakreślenie specyfiki eseju filmowego jako gatunku charakterystycznego dla powojennego kina modernistycznego, rozwijającego się szczególnie w Europie w latach 50., 60. oraz 70. Jego hybrydyczność, idiosynkrazje formalne oraz niejednoznaczność treściowa jawią się w tym ujęciu jako konsekwencja właściwego dla nowoczesności zwątpienia w poznawcze możliwości i estetyczną koherencję tradycyjnych form, a także jako dowód wyeksponowania autorskiego głosu i dyskursywnych form wyrazu. Na tym tle jako eseje filmowe można odczytywać także dość liczne przykłady polskiego kina późnomodernistycznego. Występują one w dwóch zasadniczych wariantach – punktem wyjścia pierwszego jest fikcyjna opowieść (a reprezentantami np. „Iluminacja” Krzysztofa Zanussiego czy „Jak daleko stąd, jak blisko” Tadeusza Konwickiego), drugi stanowi kreacyjną i dyskursywną odmianę dokumentu (jest reprezentowany przez tzw. dokumenty kreacyjne Wojciecha Wiszniewskiego, Bogdana Dziworskiego czy Grzegorza Królikiewicza).

EN

The aim of the article is to outline the characteristics of the film essay as a genre typical of post-war modernist cinema, developed especially in Europe in the 1950s, 1960s and 1970s. Its hybridity, formal idiosyncrasies and content ambiguity appear in this approach as a consequence of the doubts, that are typical for modernity, in the cognitive possibilities and aesthetic coherence of traditional forms, as well as proof of displaying the author’s voice and discursive forms of expression. In the context of this background one can also consider quite numerous examples of late-modernist Polish cinema as film essays. They occur in two basic variants – the first one is a fictional story (represented for example by Krzysztof Zanussi’s “Illumination” or Tadeusz Konwicki’s “How Far, How Near”), the second is a creative and discursive version of the document (represented by so-called creative documents of Wojciech Wiszniewski, Bogdan Dziworski or Grzegorz Królikiewicz).

Keywords

PL

esej filmowy;; powojenne kino modernistyczne;; estetyczna koherencja tradycyjnych form;; „Iluminacja” Krzysztofa Zanussiego;; „Jak daleko stąd, jak blisko” Tadeusza Konwickiego;; dokumenty kreacyjne;; Wojciecha Wiszniewski;; Bogdan Dziworski;; Grzegorz Królikiewicza.

EN

Wojciecha Wiszniewski;; Bogdan Dziworski;; Grzegorz Królikiewicza;; film essay;; post-war modernist cinema;; coherence of traditional forms;; Krzysztof Zanussi’s “Illumination”;; Tadeusz Konwicki’s “How Far, How Near”;; creative documents;

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2018
• Issue: 104 Esej, found footage, film montażowy
• Pages: 95-105

Contributors

author

Stelmach Miłosz

• Instytut Sztuk Audiowizualnych, Wydział Zarządzania i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Jagielloński

References

• Astruc, Alexandre, Narodziny nowej awangardy: kamera-pióro [w:] A. Gwóźdź (red.), Europejskie manifesty kina. Od Matuszewskiego do Dogmy. Antologia, Wiedza Powszechna, Warszawa 2002, s. 62-68.
• Astruc, Alexandre, The Future of Cinema, tłum. S. Rebate [w:] N. M. Alter, T. Corrigan (red.), Essays on the Essay Film, Columbia University Press, New York 2017, s. 93-101.
• Bazin, Andre, Bazin on Marker, tłum. D. Kehr [w:] N. M. Alter, T. Corrigan (red.), Essays on the Essay Film, Columbia University Press, New York 2017, s. 102-105.
• Bereś, Stanisław, Pół wieku czyśćca. Rozmowy z Tadeuszem Konwickim, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2003.
• Bobowski, Sławomir, O eseju filmowym. Na przykładzie Iluminacji Krzysztofa Zanussiego [w:] J. Trzynadlowski (red.), Film – krytyka i estetyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 1991, s. 167-183.
• Corrigan, Timothy, The Essay Film: From Montaigne, After Marker, Oxford University Press, Oxford-New York 2011
• Czyżewski, Stefan, Dokument kreacyjny – gatunek paradoksalny [w:] Ł. Ronduda, B. Piwowarska (red.), Polska nowa fala. Historia zjawiska, którego nie było, Instytut Adama Mickiewicza, CSW Zamek Ujazdowski, Warszawa 2008, s. 196-206.
• Kovács, Andras Balint, Screening Modernism. European Art Cinema 1950-1980, Chicago University Press, Chicago and London 2007.
• Liguziński, Stanisław, Wideoesej. Zapiski na marginesach, „Ekrany” 2012, nr 6, s. 76-82.
• Lubelski, Tadeusz, Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Videograf II, Katowice 2009.
• Lubelski, Tadeusz, W cieniu Nouvelle Vague. Kino francuskie 1959-1968 [w:] T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska (red.), Historia kina. Tom 3. Kino epoki nowofalowej, Universitas, Kraków 2015, s. 65-143.
• Montero, David, Thinking Images: The Essay Film as a Dialogic Form in European Cinema, Peter Lang, Oxford-New York 2012
• Morstin-Popławska, Agnieszka, Dokumentalny film [w:] R. Syska (red.), Słownik filmu, Krakowskie Wydawnictwo Naukowe, Kraków 2010, s. 45-46.
• Musil, Robert, Człowiek bez właściwości. Tom I, przeł. K. Radziwiłł, K. Truchanowski, J. Zeltzer, PIW, Warszawa 1971.
• Rascaroli, Laura, How the Essay Film Thinks, Oxford University Press, Oxford-New York 2017.
• Richter, Hans, The Film Essay. A New Type of Documentary Film, tłum. M. P. Alter [w:] N. M. Alter, T. Corrigan, Essays on Essay Film, Columbia University Press, New York 2017, s. 89-92.
• Stelmach, Miłosz, Późny styl, czyli jak filmowy modernizm przeżywał swój własny koniec, „Pleograf” 2017, nr 4, http://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/pleograf/nowy-kanon/10/pozny-styl-czyli-jak-filmowy-modernizm-przezywal-swoj-wlasny-koniec/619
• Wach, Margarete, Esej jako gatunek filmowy Nowych Fal: Kluge – Zanussi – Makavejev, tłum. M. Kryś [w:] M. Wach, A. Gwóźdź (red.), W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, Universitas, Kraków 2018, s. 255-279.
• Wach, Margarete, Słowo wstępne, tłum. M. Kryś [w:] M. Wach, A. Gwóźdź (red.), W poszukiwaniu polskiej Nowej Fali, Universitas, Kraków 2018, s. 5-12.
• Zając, Bartosz, Między słowem a obrazem. Dyskurs eseju filmowego, „Kwartalnik Filmowy” 2010, nr 71-72, s. 75-96.
• Zając, Bartosz, Esej audiowizualny – w stronę historii, Muzeum Sztuki w Łodzi, [w:] R. W. Kluszczyński, T. Kłys, N. Korczarowska-Różycka (red.), Paradygmaty współczesnego kina, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2015, s. 99-112.