Działalność bazylianów w Brześciu Litewskim w XVII-XIX wieku

• Authors: Dorota Wereda

Title variants

EN

Activities of the Basilian Fathers in Brest-Litovsk between the 17th and the 19th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Artykuł przedstawia dzieje klasztoru Bazylianów w Brześciu i jego rolę w życiu religijnym i społecznym miasta w XVII-XVIII wieku. Klasztor został ufundowany w 1638 r. i stanowił zaplecze dla działalności hierarchów Cerkwi unickiej. Zakonnicy z brzeskiej placówki bazylianów wspomagali biskupów w pracach organizacyjno-administracyjnych diecezji włodzimiersko-brzeskiej. Bazylianie w Brześciu nie prowadzili parafii. Wydarzeniami gromadzącymi wiernych były obchody odpustowe. W cerkwi bazyliańskiej kultem otaczani byli święci związani z duchowością Cerkwi unickiej oraz wizerunek Chrystusa Ukrzyżowanego. Przy cerkwi funkcjonowało bractwo św. Piotra i Pawła. Zakonnicy prowadzili szkołę dla dzieci mieszczan i szlachty, w utrzymaniu której partycypowało miasto. Pod koniec XVIII stulecia bazylianom powierzono prowadzoną przez jezuitów szkołę wydziałową. Bazyliańska szkoła uzyskała status powiatowej szkoły szlacheckiej. Przy klasztorze znajdowała się biblioteka, w zasobach której znajdowały się książki zakupione i podarowane przez bazylianów oraz przejęte po skasowanym klasztorze Jezuitów w Brześciu. Klasztor był traktowany jako miejsce zapewniające zakwaterowanie i wyżywienie przez okoliczną szlachtę.

EN

The article presents the history of the Basilian monastery in Brest and its role in the religious and social life of the city in the 17th and 18th centuries. The monastery was founded in 1638 and provided the basis for the activi-ties of the hierarchs of the Uniate Church. The monks from the Brest post of the Basilian Order assisted the bishops in the organizational and administrative work of the Diocese of Volodymyr and Brest. The Basilians in Brest did not run the parish. The event that brought the faithful together were the celebrations of church fete. The Basilian church was devoted to the saints associated with the spirituality of the Uniate Church and the im-age of the crucified Christ. The brotherhood of St. Peter and Paul was also associated with the church. The monks ran a school for children of townsmen and gentry, the school was also financed by the city. At the end of the 18th century, the Basilians took care of the Jesuit faculty school. The Basilian school obtained the status of a poviat gentry school. At the monastery there was a library, which housed books purchased and donated by the Basilians and taken over from the dissolved Jesuit monastery in Brest. The monastery was treated as a place providing accommodation and meals by the local nobility.

Keywords

PL

klasztor Bazylianów w Brześciu; bazylianie; szkoły bazyliańskie; klasztor w mieście; biblioteki zakonne

EN

Basilian monastery in Brest; the Basilian Order; Brest; Basilian schools; monastery in the city; monastery libraries

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2018
• Volume: 66
• Issue: 2: Historia
• Pages: 113-140

Contributors

author

Dorota Wereda

• Wydział Humanistyczny, Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach

References

• Almes I., „Ex Libris Patrum Basilianorum”: z historii prywatnych księgozbiorów bazylianów prowincji ruskiej w drugiej połowie XVIII w., w: Książka dawna i jej właściciele = Early printed books and their owners: zbiór studiów, t. II, red. D. Sidorowicz-Mulak, A. Franczyk-Cegła, Wrocław: Ossolineum 2017, s. 63-80.
• Beauvois D., Szkolnictwo polskie na ziemiach litewsko-ruskich 1803-1831, t. II, Szkoły podstawowe i średnie, tłum. I. Kania, Rzym–Lublin: Fundacja Jana Pawła II – RW KUL 1991.
• Blažejowskyj D., De potestate metropolitarum kioviensium in clerum regularem (1595-1805), Romae 1973.
• Cubrzyńska-Leonarczyk M., Oficyna supraska 1695-1803. Dzieje i publikacje unickiej drukarni ojców bazylianów, Warszawa: Biblioteka UMCS 1993.
• Dobrowolski R., Bazyliańska Szkoła Powiatowa w Brześciu Litewskim, w: Śladami unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin–Supraśl: Wydawnictwo KUL 2010, s. 299-357.
• Dobrowolski R., Szkoły parafialne bazylianów w guberni grodzieńskiej, w: Dziedzictwo unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin–Supraśl: Wydawnictwo KUL 2012, s. 114-146.
• Duch O., Przywileje królewskie dla prawosławnych i unickich monasterów żeńskich w eparchiach lwowskiej i przemyskiej w XVII i XVIII wieku, w: Klasztor w państwie średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Warszawa–Wrocław: DiG 2005, s. 149-161.
• Getka J., U progu modernizacji. Ruskojęzyczne drukarstwo bazyliańskie XVIII wieku, Warszawa: UW 2017.
• Giżycki M.J., Bazylianie we Włodzimierzu i Tryhorach, Kraków 1912.
• Guttmejer K., Nieznane kościoły Brześcia nad Bugiem, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki” 26(1981).
• Jop R., Mieszczanie chełmscy wobec miejscowych bazylianów i pijarów w XVII i XVIII wieku, w: Klasztor w mieście średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Wrocław–Opole: DiG – Wydawnictwo UWr 2000, s. 341-346.
• Katalog Tek Glinki, cz. 1, Katalog osobowy, oprac. T. Zielińska, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Sztuki 1969.
• Konieczna D., Ustrój i funkcjonowanie sejmiku brzeskolitewskiego w latach 1565-1763, Warszawa: DiG 2013.
• Kumor B., Brześć w: Encyklopedia Katolicka, t. II, Lublin: TN KUL 1985, szp. 1130-1131.
• Laurouskaja I., Spojrzenie na dziedzictwo unii poprzez dokumenty wizytacyjne ruin Twierdzy Brzeskiej, w: Dziedzictwo unii brzeskiej, red. R. Dobrowolski, M. Zemło, Lublin–Supraśl: Wydawnictwo KUL 2012, s. 217-241.
• Lorens B., Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743-1780, Rzeszów: Wydawnictwo URz 2014.
• Lorens B., Uniccy biskupi przemyscy a męskie klasztory bazyliańskie w latach 1691-1793, w: Klasztor w Kościele średniowiecznym i nowożytnym, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Warszawa: DiG 2010, s. 203-217
• Melnyk M., Zarys wybranych zagadnień soteriologii prawosławnej, „Studia Warmińskie” 37(2000), cz. 2, s. 495-522.
• Mironowicz A., Kościół prawosławny w dziejach dawnej Rzeczypospolitej, Białystok: Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku 2001.
• Mironowicz A., Prawosławie i unia za panowania Jana Kazimierza, Białystok: ORTHDRUK 1997.
• Moskałyk J., Rutskiego i Mohyły projekty zjednoczenia Kościoła kijowskiego, Poznań: UAM 2007.
• Niedziela Z., Szkoły bazyliańskie na Białorusi w świetle raportów Komisji Edukacji Narodowej, w: Unia brzeska. Geneza, dzieje i konsekwencje w kulturze narodów słowiańskich, red. R. Łużny, F. Ziejka, A. Kępiński, Kraków: Universitas 1994.
• Nowicka-Jeżowa A., Udział bazylianów w kształtowaniu kultury chrześcijańskiej na wschodnich Kresach Rzeczypospolitej, „Warszawskie Zeszyty Ukrainoznawcze” 4-5(1997), s. 240-251.
• Ostatnie Ks. Stebelskiego prace, wyd. W. Seredyński, (Scriptores Rerum Polonicarum, t. IV), Kraków 1878.
• Paszkiewicz U., Cathalogus cathalogorum. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku, t. I, Warszawa: Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego 2015.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Bazylianie w Koronie i na Litwie. Szkoły i książki w działalności zakonu, Wrocław: PWN 1986.
• Pidłypczak-Majerowicz M., Biblioteki i bibliotekarstwo zakonne na wschodnich ziemiach Rzeczypospolitej w XVII-XVIII wieku, Wrocław: Wydawnictwo UWr 1996.
• Pohoska H., Wizytatorowie Generalni Komisji Edukacji Narodowej. Monografia z dziejów administracji szkolnej Komisji Edukacji Narodowej, Lublin: TN KUL 1957.
• Radwan M., Bazylianie w zaborze rosyjskim, „Nasza Przeszłość” 93(2000), s. 153-225.
• Stanula E., Erem z Amidy, w: Encyklopedia katolicka, t. IV, Lublin: TN KUL 1985, szp. 684-685.
• Szegda M., Bazylianie, w: Encyklopedia katolicka, t. II, Lublin: TN KUL 1985, szp. 140-141.
• Szegda M., Działalność prawno organizacyjna metropolity Józefa IV Welamina Rutskiego: 1613-1637, Warszawa: ATK 1967.
• Szybiak I., Szkolnictwo Komisji Edukacji Narodowej w Wielkim Księstwie Litewskim, Wrocław 1973.
• Trajdos T., Dobra i dochody klasztoru augustianów w Brześciu Litewskim w świetle archiwaliów konwentualnych (do końca XVII w.), w: Klasztor w gospodarce średniowiecznej i nowożytnej, red. M. Derwich, Wrocław: WT MH 2013, s. 387-411.
• Wierzbowski T., Szkoły parafialne w Polsce i na Litwie za czasów Komisji Edukacji Narodowej 1773-1794, Kraków: Książnica Polska 1921.
• Wodzianowska I., Monaster bazyliański w Barze w świetle wizytacji z lat 1820-1823, „Hereditas Monasteriorum” 6(2015), s. 291-316.
• Wolff A., Zniszczone dokumenty Biblioteki Ordynacji Krasińskich, w: Straty bibliotek i archiwów warszawskich w zakresie rękopiśmiennych źródeł historycznych, t. III: Biblioteki, [red. P. Bańkowski], Warszawa: PWN 1955.
• Zasztowt L., Kresy 1832-1864. Szkolnictwo na ziemiach litewskich i ruskich dawnej Rzeczypospolitej, Warszawa: PWN 1997.

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2018.66.2-6