Etymologia a konotacja wybranych nazw kamieni

• Authors: Brzozowska Małgorzata

Title variants

EN

ETYMOLOGY AND CONNOTATION OF CERTAIN TERMS REFERRING TO STONES

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorka artykułu poszukuje odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie etymologia słowa znajduje swoje odbicie w jego współczesnej (szeroko rozumianej) konotacji. Analizie zostały poddane wybrane nazwy kamieni (kamień, skała, głaz). Zestawienie ich etymologii i konotacji doprowadziło do następujących wniosków: (1) Konotacja może kontynuować cechy wyodrębnione w toku analizy etymologicznej (tak jest np. z cechami: trwałość, twardość i ciężar kamienia). (2) Niektóre cechy przyjmowane przez etymologów jako pierwotne mają tylko śladowe i cząstkowe potwierdzenia (np. związek kamienia z życiem i wiecznym trwaniem). (3) Pozaetymologiczna dokumentacja pozwala stwierdzić pojawienie się nowych cech konotacyjnych. (4) Pewne cechy semantyczne mogą w znaczeniu jednego leksemu zanikać, zaś zachowywać się w znaczeniu innego (np. znikająca cecha ostrości kamienia i ta sam cecha dominująca w konotacji skały). Referowane w artykule badania pozwalają na sformułowanie tezy, że badanie etymologii słowa w powiązaniu z jego współczesną konotacją może służyć jako sposób weryfikacji tej etymologii, choć nie jest odwrotnie: faktu, że dobrze umotywowana cecha ustalona w toku analizy etymologicznej słowa nie jest potwierdzona w aktualnej konotacji, nie można uznać za falsyfikujący tę etymologię

EN

A question is posed whether and to what extent the etymology of a word is reflected in its contemporary connotation. An analysis is presented of a few terms referring to Stones (kamień ‘stone’, skała ‘rock’, głaz ‘boulder’). A juxtaposition of their etymology and connotation has led to the conclusions sketched below. (1) Connotation may constitute a continuation of features distinguished in etymological analysis (such is the case with the features of durability, hardness and the weight of a stone). (2) Certain features accepted by etymologists as primary are linguistically attested only in a rudimentary or partial way (e.g. the connection between a stone and life or eternity). (3) Extra-etymological documentation leads one to acknowledge the existence of new connotative features. (4) Particular semantic features may disappear in the meaning of a term but be preserved in that of another (e.g. the feature of sharpness, which disappears in the semantics of kamień ‘stone’ but dominates in the connotation of skała ‘rock’). A hypothesis can be formulated that inquiries into the etymology of a word coupled with its contemporary connotations may serve as a verification of the former. The reverse, however, is not true: if a well-motivated feature established in etymological analysis lacks contemporary attestation, the fact does not disprove the etymology.

Keywords

PL

etymologia; konotacja; kamienie

EN

etymology; connotation; stones

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 2000
• Volume: 12
• Pages: 265–278

Contributors

author

Brzozowska Małgorzata

References

• Bartmiński Jerzy 1988 — Definicja kognitywna jako narzędzie opisu konotacji słowa, [w:] Konotacja, praca zbiorowa pod red. Jerzego Bartmińskiego, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, s. 169-183.
• Bartmiński Jerzy, 1990 — Punkt widzenia, perspektywa, językowy obraz świata, [w:] Językowy obraz świata, praca zbiorowa pod red. Jerzego Bartmińskiego, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej , s. 109-129.
• Bartmiński Jerzy, 1996 — O „Słowniku stereotypów i symboli ludowych”, [w:] SSiSL, s. 9-35.
• Brückner 1989 — Aleksander Brückner, Słownik etymologiczny języka polskiego, Warszawa: Wiedza Powszechna [przedruk z pierwszego wydania nakładem Krakowskiej Spółki Wydawniczej, Kraków 1927].
• Brzozowska Małgorzata, 1996a — Kamień, [w:] SSiSL 1996, 1/1, s. 349-373.
• Brzozowska Małgorzata, 1996b — Głaz, [w:] SSiSL 1996, 1/1, s. 401-404.
• Brzozowska Małgorzata, 1999 — Skała, [w:] SSiSL 1999, 1/2, s. 124-132.
• Brzozowska Małgorzata, w przygotowaniu — Etymologia a konotacja słowa (na materiale współczesnej polszczyzny literackiej i ludowej).
• CSWB — Witold Cienkowski, Praktyczny słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza BGW 1994.
• DSWJP — Słownik współczesnego języka polskiego, t. 1-2, red. Bogusław Dunaj, Warszawa: Reader’s Digest Przegląd Sp. z o.o. 1998 [poprawiona i uzupełniona wersja Słownika współczesnego języka polskiego z 1996 r., przygotowana dla Reader’s Digest Przegląd przez zespół redakcyjny Wydawnictwa WILGA].
• EJP 1991 — Encyklopedia języka polskiego, red. Stanisław Urbańczyk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk: Zakład Narodowy im. Ossolińskich. Wydawnictwo.
• Gamkrelidze T. V., Ivanov V. V., 1984 — Indoevropejskij jazyk i indoevropejcy. Rekonstrukcjia i istoriko-tipologičeskij analiz prajzyka protokultury, Tbilisi.
• Holub, Lyer 1978 — Josef Holub, Stanislav Lyer, Stručny etymologický slovník jazyka českého se zvlaštním zŕetelem k slovům kulturním a cizím, Praha: Státní Pedagogické Nakladatelství.
• KC — Księga cytatów z polskiej literatury pięknej, red. Paweł Hertz, Władysław Kopaliński, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1975.
• Krzeszowski Tomasz, 1994 — Konotacja i denotacja, [w:] Podstawy gramatyki kognitywnej, red. Henryk Kardela, Warszawa: Zakład Semiotyki Logicznej, Znak – Język – Rzeczywistość, Polskie Towarzystwo Semiotyczne.
• Lakoff George, 1987 — Women, Fire and Dangerous Things. What Categories Reveal about the Mind, Chicago: The Chicago University Press.
• Mazurkiewicz Małgorzata, 1990 — Dwa spojrzenia na pracę. Perspektywa interpretacyjna a znaczenie słowa, [w:] Językowy obraz świata, red. Jerzy Bartmiński, Lublin: Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, s. 129-146.
• Pokorny 1959 — Jules Pokorny, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, t. 1-2, Bern.
• Preobraženskij A. G., 1958 — Etimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, Moskva: Gosudarstvennoe Izdatelstvo Inostrannych i Nacjonalnych Slovarej [przedruk z pierwszego wydania, Moskva 1910-1914],
• SA — Andrzej Dąbrówka, Ewa Geller, Słownik antonimów, Warszawa: MCR Spółka cywilna 1995.
• SF — Stanisław Skorupka, Słownik frazeologiczny języka polskiego, t. 1-2, Warszawa: Wiedza Powszechna 1967-1968.
• Sławski 1952 — Franciszek Sławski, Słownik etymologiczny języka polskiego, Kraków, t. 1 — 1952-1956, t. 2 — 1958-1965, t. 3 — 1966-1969, t. 4 — 1981, t. 5 — 1984.
• SS — Henryk Markiewicz, Andrzej Romanowski, Skrzydlate słowa, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy 1990.
• SSiSL 1996- — Słownik stereotypów i symboli ludowych, red. Jerzy Bartmiński, zast. red. Stanisława Niebrzegowska, t. I: Kosmos [część] 1: Niebo, światła niebieskie, ogień, kamienie, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1996; [część] 2.: Ziemia, ukształtowanie powierzchni ziemi, woda, zbiorniki wodne, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej 1999.
• SSJP 1981 — Słownik języka polskiego, t. 1-3, pod red. Mieczysława Szymczaka, Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
• SSWB — Stanisław Skorupka, Słownik wyrazów bliskoznacznych, Warszawa: Wiedza Powszechna 1984.
• Vasmer 1986 — Max Vasmer, Etimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, t. 1-4, [tłum. i uzup. O. N. Trubačev z niem. wyd. Russisches etymologisches Wörterbuch, Heidelberg 1950-1958], Moskva 1986-1987.
• Wojty1a-Świerzowska Maria, 1998 — Kognitywizm w etymologii, „Rocznik Slawistyczny”, t. LI, s. 17-30.