Wolność religijna w pierwszych polskich konstytucjach do poł. XIX w.

• Authors: Zdzisław Zarzycki

Title variants

EN

Religious freedom in Polish Constitutions until the Mid-19th Century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W literaturze przedmiotu uważa się, że w Polsce przedrozbiorowej do XVIII w. z reguły nie godzono się na indywidualne jednostkowe wybory religijne. Religia była uważana za część porządku ideologicznego państwa. Ze względów natury politycznej zapewniano mniejszościom religijnym pewien stopień swobody religijnej w życiu prywatnym, rzadziej publicznym. Przejawy tolerowania innowierczych kultów religijnych sięgają czasów panowania króla Kazimierza III Wielkiego. Sprawa wolności religijnej i tym samym tolerancji religijnej była mocno i z sukcesami propagowana przez prądy liberalne XVIII-wiecznego Oświecenia, przynależność religijna z reguły nie była już wtedy kryterium decydującym o prawach publicznych. Na tym tle Konstytucję 3 Maja 1791 r. ocenić można jako umiarkowanie postępową. Zapewniła pierwszeństwo, czyli prawne uprzywilejowanie religii katolickiej, jednocześnie przewidując swobodę wyznań religijnych. Rozwiązania przyjęte w Konstytucji Księstwa Warszawskiego z 1807 r. były krokiem naprzód w budowaniu państwa o równouprawnionych wyznaniach. Z kolei Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 r. była bardziej liberalna i narodowa, lecz zarazem mniej demokratyczna. Na gruncie Statutu Organicznego dla Królestwa Polskiego z 1832 r. status prawny religii i Kościoła katolickiego niewiele się zmienił.

EN

The literature on the subject claims that in pre-partition Poland until the 18th century individual choices of denomination were disapproved of. Religion was considered a component of the ideological state order. For political reasons, religious minorities were to some extent autonomous in their private religious expression, which was not the case in the public domain. Toleration of infidel cults goes back to Casimir the Great. The issue of religious freedom and, what follows, religious toleration was strongly and successfully promoted by the liberal trends of the 18th century Enlightenment. Religious belonging was to a lesser extent decisive in the sphere of public rights. In this context, the Constitution of 3rd May 1791 may be assessed as moderately progressive. The constitution safeguarded the precedence, i.e. legal privilege, of the Roman Catholic religion, at the same time allowing for freedom of denomination. The solutions adopted in the Constitution of the Duchy of Warsaw of 1807 went a step forward and fostered equal rights for denominations. On the other hand, the Constitution of the Kingdom of Poland of 1815 was more liberal and national, however less democratic. Under the Organic Statute of the Kingdom of Poland of 1832, the legal status of religion and Roman Catholic Church was hardly altered.

Keywords

PL

państwo wyznaniowe; relacje państwo-kościół; prawo wyznaniowe; wolność sumienia i religii; historia Polski; Konstytucja 3 Maja; kościoły i inne związki wyznaniowe; stosunki państwo–kościół; wolność religijna; związki wyznaniowe; religious freedom; State-Church relations; freedom of conscience and religion; churches and other religious denominations

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
• Journal: Studia z Prawa Wyznaniowego
• Year: 2010
• Volume: 13
• Pages: 25-44

Contributors

author

Zdzisław Zarzycki

• Uniwersytet Jagielloński, Wydział Prawa i Administracji, Zakład Prawa Kościelnego i Wyznaniowego, ul. Gołębia 9, 31-007 Kraków

References

• Abraham W., Konstytucja a stosunki wyznaniowe i Kościół, w: Nasza Konstytucja, Kraków 1922.
• Ajnenkiel A., Konstytucje Polski 1791-1997, Warszawa 2001.
• Chrześcijaństwo w Polsce. Zarys przemian 966-1979, red. J. Kłoczowski, Lublin 1992.
• Davies N., Boże igrzysko. Historia Polski, t. 2, Kraków 1992.
• Goclon J., Konstytucje Wolnego Miasta Krakowa z 1815, 1818 i 1833 r., w: Konstytucje Polski, red. M. Kallas, t. 1,Warszawa 1990.
• Górski G., Salmonowicz S., Historia ustrojów państw, Warszawa 2001.
• Grodziski S., Wielka historia Polski, t. 6: Polska w czasach przełomu (1764–1815), Kraków 1999.
• Grzybowski K., Uwagi o stosunku państwa do kościoła, „Państwo i Prawo” 1952, z. 4.
• Handelsman M., Konstytucje polskie 1791-1921, wyd. 3, Warszawa 1922.
• Izdebski H., Ustawa Konstytucyjna Królestwa Polskiego z 1815 r., w: Konstytucje Polski, red. M. Kallas, t. 1,Warszawa 1990.
• Kallas M., Konstytucja Księstwa Warszawskiego, Toruń 1970.
• Kallas M., Ustawa Konstytucyjna Księstwa Warszawskiego z 1807 r., w: Konstytucje Polski, t. 1, red. M. Kallas, Warszawa 1990.
• Konstytucje w Polsce 1791-1990, opr. T. Kołodziejczyk, M. Pomianowska, Warszawa 1990.
• Krukowski J., Kościół i państwo. Podstawy relacji prawnych, Lublin 2000.
• Misztal H., Polskie prawo wyznaniowe, Lublin 1996.
• Prawo wyznaniowe. Zbiór przepisów, oprac. W. Uruszczak, Z. Zarzycki, Kraków 2003.
• Sobociński W., Rozwój ustawodawstwa cywilnego w Królestwie Polskim i w Rosji do rosyjskiej reformy sądowej. Zarys historyczno-prawny, Lublin, 1965.
• Szcząska Z., Ustawa Rządowa z 1791 r., w: Konstytucje Polski, red. M. Kallas, t. 1,Warszawa 1990.
• Szczucki L., Tazbir J., Literatura ariańska w Polsce XVI wieku. Antologia, Warszawa 1959.
• Tylbor S., Próby reformy Kodeksu Cywilnego Polskiego (1834-1854), Warszawa 1927.
• Włodarczyk T., Konkordaty. Zarys historii ze szczególnym uwzględnieniem XX wieku, t. I, Warszawa 1986.
• Zgórniak M., Wielka historia Polski, t. 7: Polska w czasach walk o niepodległość (1815–1864), Kraków 2001.