Drewniany kościół pw. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie – badania i prace konserwatorskie jednej z najstarszych drewnianych świątyń w Polsce

• Authors: Barbara Bielinis-Kopeć

Title variants

EN

St. Apostles Simon and Jude Thaddeus wooden church in Kosieczyn – research and renovation of one of the oldest wooden churches in Poland

• Languages of publication: PL

Abstracts

EN

The village Kosieczyn near Zbąszynek (Lubusz voivodeship) features the Saint Apostles Simon and Jude Thaddeus wooden church that ranks among Poland’s oldest monuments of wooden sacred architecture. Dendrological analyses completed in 2006 enabled to certify that the church (preserved within its body, i.e. the body of nave and chancel) has a log structure based on pine beams, built in 1389; roof truss system over the nave and chancel made of timber cut sometime between 1407 and 1416, hence it is dated at 1417; the tower added in 1431. Research confirmed that the object was consecrated in 1408. In order to fully identify the initial period of the existence of the church, conservation efforts were launched to determine the scope and specific features of paintings discovered in its interiors. Traces of template ornaments originating from the late Middle Ages are preserved on the walls of chancel and nave (heavily damaged by the saturating of beams to improve the adherence of clay pugging, used to cover the walls from inside the church) and on boards from dismantled ceiling (again used in the church). These discoveries determined the continuation of renovation works in further years, performed simultaneously with operations aimed at improving the technical condition of the building. The past transformations of the building, among other the replacing of original ceilings above the chancel and nave with wooden pseudo-vault and newly structured windows larger than the original, located in the upper parts of walls also on the northern side, have destabilised the structure of the church and augmented the deviations of its walls from the perpendicular. The structural transformations and lack of current renovations are the causative factors of the serious weakening of the log structure. Extensive repairs and renovation operations were launched in 2006. Firstly, the structure of the building was stabilised using a system of supports consisting of steel cables suspended above the arched ceilings, to relieve the vertical pressure of the roof truss system on the walls. It enabled to remove the unaesthetic supports and safeguards (steel buttresses at southern side of church, placed in the 1950s). The virtue of the adopted solution rests in its technical efficiency, easy monitoring, full reversibility and absence of any direct modification of the historical substance of the church. In the next years the roof coverings were replaced with shingles, damaged structural elements were replaced as well, apart from filling and repairs. Also, external formworks were replaced with new, horizontally placed timber frames, reminiscent of the log structure of walls. Secondary wooden panellings, plasters and pugging were removed from the interiors, to expose the original wall structure with the relics of its painted ornaments (conservation works were carried out and the colour of interiors was unified). The floor level was lowered to its original usable level, finishing the floor in accordance with the design of discovered ceramic floor finish. Also, the original structure of windows and the entrance in the southern wall were restated. Non-original window openings on the northern side were closed, while on the southern side windows again appeared in their original spots. Additionally, the ceiling above the chancel was recreated together with the stenciled decoration, thus recreating the former appearance of church interiors. Works in the church were completed by renovating its movable elements, namely the main and side altars, pulpit, confessional, crucifix and statues of saints. The very early time of erecting, unique timber structure, as well as the preserved original body and architectural design, in addition to the decoration and fittings of the church, all determine its outstanding artistic, historical and scientific value. The works carried out in 2006-2012 restored the church to its almost completely original state. Also, its structure has been stabilised, in accordance with the original.

Keywords

PL

drewniany kościół w Kosieczynie; badania dendrochronologiczne; zabytki architektury sakralnej; najstarsze drewniane świątynie w Polsce; późnogotyckie stropy z dekoracją patronową w kościołach drewnianych; wzmocnienia konstrukcji świątyń zrębowych

• Publisher: Narodowy Instytut Dziedzictwa
• Journal: Ochrona Zabytków
• Year: 2012
• Issue: 3-4
• Pages: 5-25

Dates

published

2012

Contributors

author

Barbara Bielinis-Kopeć

• absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie oraz studiów podyplomowych w zakresie urbanistyki i planowania przestrzennego na Politechnice Wrocławskiej, w 2011 roku uzyskała tytuł doktora nauk humanistycznych w zakresie nauk o sztuce na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu. Zawodowo związana z Zieloną Górą, od 2005 roku pełni funkcję Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Jest autorką książki Zabytki Zielonej Góry oraz artykułu w publikacji polsko-niemieckiej Henry van de Velde w Polsce. Pod jej redakcją ukazują się od 2005 roku „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, które prezentują lubuskie zabytki oraz problematykę ich ochrony, a także została wydana książka Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego. Autorka licznych artykułów publikowanych w „Lubuskich Materiałach Konserwatorskich”, „Ochronie Zabytków”, „Spotkaniach z Zabytkami”, „Zabytkach” oraz lokalnych czasopismach społeczno- -kulturalnych. Członek PKN ICOMOS.

References

• Basiul E., Dokumentacja badań konserwatorskich malowideł ściennych w kościele parafialnym w Kosieczynie, 2007, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Bielinis-Kopeć B., Rozpoznanie drewnianego kościoła w Kosieczynie, [w:] Biliński T. (red.), Renowacja budynków i modernizacja obszarów zabudowanych, t. 3, Zielona Góra 2007, s. 33-36.
• Błażejewska M., Kosieczyn, [w:] Bielinis-Kopeć B. (red.), Zamki, dwory i pałace województwa lubuskiego, Zielona Góra 2008, s. 171-174.
• Brosig A., Materiały do historii sztuki wielkopolskiej, Poznań 1934, s. 82.
• Chmarzyński G., Sztuka ziemi lubuskiej, [w:] Szczaniecki M., Zajchowska S. (red.), Ziemia lubuska, Poznań 1950, s. 200.
• Faryna-Paszkiewicz H., Omilanowska M., Pasieczny R., Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 2001.
• Gawęcka B.M., Żankowski R., Dokumentacja prac konserwatorskich i restauratorskich przy 33 deskach ze ścian tarczowych sklepień, w tym 19 polichromowanych deskach, pochodzących prawdopodobnie z pierwotnego stropu w kościele pw. ŚŚ. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, 2012, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Gorek P., Sprawozdanie z prac konserwatorskich prowadzonych w prezbiterium kościoła parafialnego pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie (w datowaniach dendrochronologicznych 1389 r.) – odsłonięcie XIV-wiecznej konstrukcji zrębowej, prace ratunkowe przy reliktach najstarszej polichromii, 2009, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Gorek P., Program prac dotyczących wschodniej i północnej ściany prezbiterium, [w:] Oferta na wykonanie prac polegających na pełnej konserwacji ściany północnej i wschodniej konstrukcji zrębowej prezbiterium kościoła parafialnego w Kosieczynie, 2009, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Gorek P., Osowicki G., Konieczne prace interwencyjne w kościele par. pw. śś. Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie. Projekt wzmocnienia konstrukcji oraz wytyczne konserwatorskie związane z konserwacją południowej ściany kościoła, 2010, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Gorek P., Uzupełnienie programu prac konserwatorskich w kościele parafialnym pw. ŚŚ. Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, gmina Zbąszynek, powiat świebodziński, województwo lubuskie, III etap; konserwacja i prace ratunkowe przy wieży kościoła, 2011, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, Dritter Band: Die Landkreis des Regirungsbezirks Posen, Berlin 1895, s. 109.
• Korytkowski J., Brevis descriptio historico-geographica ecclesiorum archidioecesis Gnesnensic et Posnaniensis, Gnesen 1888, s. 267.
• Kowalski S., Zabytki województwa zielonogórskiego, Zielona Góra 1987, s. 106.
• Kozarzewski M., Dokumentacja prac badawczo-konserwatorskich. Badania i prace konserwatorskie w kościele parafialnym pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, 2008, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Kozarzewski M., Projekt rekonstrukcji pierwotnych przeszkleń w prezbiterium kościoła pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, 2009, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Kozarzewski M., Program prac konserwatorskich w kościele parafialnym pw. świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, I etap; odsłonięcie i konserwacja XIV-wiecznej konstrukcji zrębowej i prace ratunkowe przy reliktach polichromii w prezbiterium oraz odsłonięcie i uporządkowanie tynków w nawie, 2009, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Kozarzewski M., Gorek P., Program prac konserwatorskich w kościele parafialnym pw. ŚŚ. Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, gmina Zbąszynek, powiat świebodziński, województwo lubuskie, II etap; konserwacja i prace ratunkowe przy XIV-wiecznej konstrukcji zrębowej, odsłonięcie i uporządkowanie oryginalnej polepy na południowej ścianie nawy kościoła oraz konserwacja ołtarza głównego i ambony, 2010, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Kozarzewski M., Gorek P., Program prac konserwatorskich w kościele parafialnym pw. świętych Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, gmina Zbąszynek, powiat świebodziński, województwo lubuskie, III etap; konserwacja i prace ratunkowe przy XIV-wiecznej konstrukcji kościoła, odsłonięcie oraz konserwacja wyposażenia nawy świątyni, zakończenie prac wewnątrz kościoła, 2011, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Lewczuk J., Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego prac związanych z rekonstrukcją pierwotnej posadzki w kościele pw. św. Apostołów Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, gm. Zbąszynek, pow. świebodziński, woj. lubuskie, 2010, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Łapaciński H., Projekt zabezpieczenia kościoła we wsi Kosieczyn, pow. Międzyrzecz, 1954, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Łuszczkiewicz J., Krótki opis historyczny kościołów parochialnych, kościółków, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów dobroczynnych w dawnej Dyecezyi Poznańskiej, Poznań 1859, s. 388-389.
• Nowacki J., Archidiecezja poznańska w granicach historycznych i jej ustrój, Poznań 1964.
• Nowakowski C., Witek W., Katalog architektury sakralnej, gm. Zbąszynek, woj. lubuskie, t. XXVI/1, 1999, s. 3-4, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Osowicki G., Prace interwencyjne w kościele par. pw. śś. Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, 2009, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Plebański R., Gorek P., Kozarzewski M., Kwiecień D., Żankowski R., Żurek A., Średniowieczny kościół w Kosieczynie. Historia zapisana w drewnie, Warszawa 2012.
• Polak S., Technologia zabezpieczenia drewnianego kościoła w Kosieczynie przed korozją biologiczną i ogniem, 2006, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Rakowski A., Projekt budowlany kościoła parafialnego pw. Św. Szymona i Judy Tadeusza w Kosieczynie, 2006, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Szymańska-Dereń M., Kościoły zrębowe i szkieletowe województwa lubuskiego, Zielona Góra 2009, s. 51.
• Ważny T., Kłoda P., Historia konstrukcji drewnianego kościoła w Tarnowie Pałuckim (pow. wągrowiecki) na podstawie badań dendrochronologicznych i konstrukcyjno-architektonicznych, [w:] Stanecka E. (red.), II Polsko-Niemiecka Konferencja pt. Architektura ryglowa – wspólne dziedzictwo. Materiały konferencyjne, Szczecin 2001, s. 219-224.
• Ważny T., Analiza dendrochronologiczna kościoła w Klępsku, „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, t. 4, 2007, s. 34-38.
• Ważny T., Analiza dendrochronologiczna kościoła w Kosieczynie, woj. lubuskie, pow. świebodziński – badania uzupełniające, 2011, mpis w archiwum Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Zielonej Górze.
• Wrzesińska A., Antropologiczne opracowanie szczątków ludzkich z krypty kościoła parafialnego w Kosieczynie. Sprawozdanie z przeprowadzonych prac porządkowych, „Lubuskie Materiały Konserwatorskie”, t. 6, 2009, s. 74-77.

Identifiers

ISSN

0029-8247