Przestrzeń miejska Zbaraża w świetle akt podatkowych z lat 80. XVIII wieku

• Authors: Ślusarek Krzysztof

Title variants

EN

The city space of Zbaraż in the light of tax files from the 80s of the 18th century

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

W artykule przedstawiono kilka uwag na temat przestrzeni miejskiej Zbaraża w końcu XVIII w. Na podstawie zachowanych akt podatkowych, tj. metryki józefińskiej i opisań urbarialnych starano się odpowiedzieć na pytanie, jak wyglądał układ przestrzenny miasta (podział na śródmieście i przedmieścia oraz występowanie zwartych obszarów o jednolitym charakterze gospodarczym). Ponadto scharakteryzowano typ i rodzaje zabudowy mieszkalnej, występowanie obiektów gospodarczych i obiektów zaliczanych do infrastruktury technicznej. Osobne miejsce zajmuje omówienie przestrzeni publiczno-politycznej (ośrodki władzy, obiekty użyteczności publicznej) oraz przestrzeni społecznej (struktura ludności).

EN

The article presents a couple of remarks concerning the city space of Zbaraż at the end of the 18th century. Based on the preserved tax files, i.e. the Joseph’s cadastre and urban descriptions, the author attempts to determine the spatial arrangement of the city (division into the downtown and suburbs; the existence of dense areas of uniform economic character). Moreover, the article categorizes the types of residential housing, the occurrence of industrial facilities and technological infrastructure. A separate section is dedicated to the description of the sociopolitical space (centres of power, public utility facilities) and the public space (the structure of the population).

Keywords

PL

Zbaraż; przestrzeń miejska; przestrzeń społeczna; kataster józefiński

• Publisher: Uniwersytet Rzeszowski. Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego
• Journal: Galicja. Studia i materiały
• Year: 2018
• Issue: 4: "Codzienność w Galicji"
• Pages: 229-248

Dates

printed

2019-03-01

Contributors

author

Ślusarek Krzysztof

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, fond 19: Metryka józefińska, op. 17, spr. 1.
• Centralne Państwowe Archiwum Historyczne Ukrainy we Lwowie, fond 146: Namiestnictwo Galicyjskie, op. 18, spr. 4399; op. 88, spr. 188.
• Liesganig J., Atlas der Königreiche Galizien und Lodomerien bestehend in einer General-Karte dieser beiden Königreiche, und in 10 besonderen Karten der 19 Kreise nach der neueren Eintheilung nebst dem Distrikt der Bukowina in einem Atlas nach astronomischen Beobachtungen verfasst, Wien 1786.
• Liesganig J., Regna Galiciae et Lodomeriae Joseph II. et M. Theresiae Augg. Jussu methodo astronomico-trigonometrica nec non Bucovina geometrice dimensa [Vindobonae 1790].
• Lotter T.C., Carte nuovelle des Royaumes de Galizie et Lodomerie avec le District de Bucovine, Augsbourg [przed 1780].
• Lotter T.C., Carte nuovelle des Royaumes de Galizie et Lodomerie avec le District de Bucovine, Augsbourg [1782].
• Państwo wojnickie w metryce józefińskiej z 1785–1787 roku. Wojnicz, Zamoście, Ratnawy i Łopoń, wyd. J, Szymański, Wojnicz 2000.
• Adelsgruber P., Cohen L., Kuzmany B., Getrennt und doch verbunden. Grenzstädte zwischen Österreich und Russland 1772–1918, Wien–Köln–Weimar 2011.
• Anusik Z., Książęta Jerzy i Krzysztof Zbarascy wobec problemów południowo-wschodniego pogranicza Rzeczypospolitej w drugim i trzecim dziesięcioleciu XVII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2016, R. XV, nr 2, s. 127–189.
• Anusik Z., Latyfundia książąt Zbaraskich w XVI–XVIII wieku, „Przegląd Nauk Historycznych” 2009, R. VIII, nr 2, s. 17–77.
• Dorobisz J., Krzysztofa Zbaraskiego plan obrony Ukrainy przed najazdami tatarskimi, „Sprawozdania Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk” [Opole] 1992, Wydział I, seria A, nr 23, s. 31–43.
• Drobesch W., Bodenerfassung und Bodenbewertung als Teil einer Staatsmodernisierung. Theresianische Steuerrektifikation, Josephinischer Kataster und Franziszeischer Kataster [w:] Les migrations de retour. Rückwanderungen, red. R. Furter, A.-L. Head-König, L. Lorenzetti, Histoire des Alpes – Storia delle Alpi – Geschichte der Alpen, 14/ 2009, s. 165–184.
• Falniowska-Gradowska A., Studia nad społeczeństwem województwa krakowskiego w XVIII wieku. Struktura własności ziemskiej i użytkowanie gruntów w świetle katastru józefińskiego, Warszawa 1982.
• Falniowska-Gradowska A., Leśniak F., Struktura własności ziemskiej i użytkowania gruntów w Galicji w cyrkułach rzeszowskim, sanockim i tarnowskim w świetle katastru józefińskiego (1785–1787), Toruń 2009.
• Feucht R., Flächenangaben im österreichischen Kataster. Diplomarbeit am Institut für Geoinformation und Kartografie der Technischen Universität Wien, 2008.
• Fierich J., Kultury rolnicze, zmianowanie i zbiory w katastrze józefińskim, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1950, XII.
• Jewuła Ł., Galicyjskie miasta i miasteczka oraz ich mieszkańcy w latach 1772–1848, Kraków 2013.
• Kachel J., Dzieje kościoła i klasztoru Ojców Bernardynów w Zbarażu (1628–1946), Kalwaria Zebrzydowska 2001.
• Kańkowski M., Miasto Józefów w świetle opisań urbarialnych [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku. Zbiór studiów, red. T. Kargol, B. Petryszak i K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018, s. 123–130.
• Kargol T., Konfrontacja metryki józefińskiej z innymi źródłami historycznymi na przykładzie topografii i społeczeństwa Brodów w II połowie XVIII wieku [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku. Zbiór studiów, red. T. Kargol, B. Petryszak i K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018, s. 131–148.
• Kravczenjuk O.V., Obloga Zbarazu. 10 lipnja – 20 serpnja 1649 r. [w:] Zbarazczina. Zbirnik stattej, materijaliv i spominiv, t. 1, New York 1980, s. 109–120.
• Kulczykowski M., Andrychowski ośrodek płócienniczy w XVIII i XIX wieku, Wrocław 1972.
• Kulczykowski M., Chłopskie tkactwo bawełniane w ośrodku andrychowskim w XIX wieku, Wrocław 1976.
• Kuzmany B., Brody. Eine galizische Grenzstadt im langen 19. Jahrhudert, Wien–Köln–Weimar 2011.
• Marcinkowski K., Boje w Zbarażu 25 i 26 lipca 1920 r. oraz rzeź w Bystrzyku 1 czerwca 1920 r., Filadelfia 1983.
• Nagielski M., Relacje zbaraskie z „Księgi Pamiętniczej” Jakuba Michałowskiego a „Ogniem i mieczem” Henryka Sienkiewicza [w:] Epoka „Ogniem i mieczem” we współczesnych badaniach historycznych. Zbiór studiów, red. M. Nagielski, Warszawa 2000, s. 155–172.
• Rozdolski R., Die grosse Steuer- und Agrarreform Joseph II, Warschau 1961.
• Rozdolski R., Stosunki poddańcze w dawnej Galicji, t. 1–2, Warszawa 1962.
• Ruszała K., Społeczeństwo miasteczka galicyjskiego w pierwszych latach rządów austriackich w świetle pierwszego katastru gruntowego, tzw. metryki józefińskiej na przykładzie Jasła [w:] Społeczeństwo i gospodarka Galicji w latach 1772–1867. Źródła i perspektywy badań. Zbiór studiów, red. T. Kargol, K. Ślusarek, Kraków 2014, s. 129–144.
• Rutkowski J., Galicyjski kataster gruntowy jako podstawa statystyki własności ziemskiej, „Wiadomości Statystyczne o Stosunkach Krajowych” 1917, t. 25, z. 3, s. 23–36.
• Skrzypczak A., Skrzypczak I., Polski cmentarz w Zbarażu. Inskrypcje nagrobne, Rzeszów– [Łańcut] 2010.
• Smoliński A., Zbaraż – ślad Rzeczypospolitej Obojga Narodów oraz miejsce literackiej inspiracji Henryka Sienkiewicza. Dzieje i współczesność, „Acta Universitatis Wratislaviensis”, No 3111: „Wrocławskie Studia Wschodnie” 2008, [t.] 12, s. 37–57.
• Styś W., Metryki gruntowe józefińskie jako źródło do historii gospodarczej Galicji, „Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych” 1932, t. II, s. 86–97.
• Szlezynger P. S., Przyczynek do obrony Zbaraża w roku 1649, „Czasopismo Techniczne” 1995, z. 2, s. 160–166.
• Śledziński K., Zbaraż 1649, Warszawa 2005.
• Ślusarek K., Drobna szlachta w Galicji 1772–1848, Jędrzejów–Kraków 2011.
• Ślusarek K., Materiały podatkowe jako źródło do dziejów miast galicyjskich w czasach józefińskich [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku. Zbiór studiów, red. T. Kargol, B. Petryszak i K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018, s. 269–288.
• Wasyl F., Ormianie w przedautonomicznej Galicji. Studium demograficzno-historyczne, Kraków 2015.
• Zamoyski G., Nowy Targ i jego mieszkańcy w świetle metryki józefińskiej [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII– XIX wieku. Zbiór studiów, red. T. Kargol, B. Petryszak i K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018, s. 289–313. Zbaraż [w:] Ludobójstwo – grabieże – zniszczenia. Eksterminacja ludności polskiej dokonana przez banderowskie bojówki spod znaku OUN-UPA w latach 1939–1947, oprac. H. Komański [i in.], „Na Rubieży” 1996, nr 18, s. 33–38; nr 19, s. 13–28; 2001, nr 56, s. 25–34; 2002, nr 57, s. 20–37.
• Білінська Л., Мікротопоніми Тисмениччини відомного походження, „Наукові записки ТНПУ ім. В. Гнатюка. Сер. Мовознавство“, Тернопіль 2009, Вип. 2 (17), s. 172–181.
• Вирста H., Українські та німецькі прізвища, мотивовані назвами професій (лексико- семантичний аналіз), „Актуальні проблеми філології та перекладознавства“, Хмель- ницький 2013, Вип. 6 (1), s. 36–46.
• Долинська M., Йосифінська метрика – головне джерело для відтворення історичної топо- графії (культурного краєвиду) міст, містечок і сіл Галичини [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku. Zbiór studiów, red. T. Kargol, B. Petryszak, K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018, s. 81–94.
• Долинська M., Історична топографія Львова XIV–XIX ст., Львів 2006.
• Долинська M., Погорілко M., З історичної топографії Львова (гори Львова), „Записки Наукового товариства імені Шевченка”, Львів 2015, Т. 268, s. 107–127.
• Доліновський B., Соціально-професійна структура міщан Олеська на підставі інвентаря будинків 1789 р. [w:] Galicyjskie miasta w epoce zmian społeczno-politycznych w Europie Środkowo-Wschodniej w XVIII–XIX wieku. Zbiór studiów, red. T. Kargol, B. Petryszak i K. Ślusarek, Kraków–Lwów 2018, s. 21–50.
• Іваночко У., Вплив соціально-функціональних процесів на розвиток урбанізації в Галичині кінця XVIII – початку XX ст. [w:] Історична топографія та соціотопографія України, Зб. наук. праць, Редкол.: Я. Дашкевич, П. Сохань та ін., Львів 2006, s. 258–298.
• Лаба B., Iсторiя міста Перемишляни від найдавнiших часiв до 1939 року, Львiв 2001.
• Лужецька O., Мікротопонімія Південно-Західного Опілля, Дис. на здобуття наук. ст. канд. філологічних наук, Тернопіль 2014.
• Петришин Г., Іваночко У., Еволюція принципів класифікації міст Галичини в австрійський період, [w:] Книга міст Галичини. Міждисциплінарні дослідження у містознавстві, „Вісник Державного університету «Львівська політехніка», Львів 1999, № 379, s. 67–95.

Identifiers

DOI

10.15584/galisim.2018.4.12