Działalność polityczno-wojskowa chorążego koronnego i wojewody kijowskiego Andrzeja Potockiego w latach 1667–1673

• Authors: Hundert Zbigniew

Title variants

EN

The political and military activity of the Crown Standard-bearer and Voivode of Kiev Andrzej Potocki in 1667–1673.

RU

Политическо-военная деятельность коронного хорунжего и Киевского воеводы Анджея Потоцкого в 1667–1673 гг

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Andrzej Potocki był najstarszym synem wojewody krakowskiego i hetmana wielkiego koronnego Stanisława „Rewery”. Związany był ze swoją rodzimą ziemią halicką, w której zaczynał karierę wojskową, jako rotmistrz jazdy w 1648 r., oraz karierę polityczną. Od 1646 r. był starosta sądowym w Haliczu, co wpływało na jego polityczną pozycję w regionie oraz nakładało na niego obowiązek zapewnienia pogranicznej ziemi halickiej bezpieczeństwa. W latach 1647–1668, jako poseł, aż 15 razy reprezentował swoją ziemię na sejmach walnych. W 1667 r. był już doświadczonym pułkownikiem wojsk koronnych. Posiadał kilka jednostek wojskowych w ramach koronnej armii zaciężnej oraz blisko tysiąc wojsk nadwornych na potrzeby obrony pogranicza. Po śmierci ojca w 1667 r. faktycznie stał się głową rodu Potockich. Związany był już wtedy politycznie z dworem Jana Kazimierza i z osobą marszałka wielkiego i hetmana polnego – a od 1668 r. wielkiego koronnego Jana Sobieskiego. W związku z tym jeszcze w 1665 r. otrzymał urząd chorążego koronnego. W 1667 r. bezskutecznie starał się też o buławę polną w przypadku awansu Sobieskiego na hetmaństwo wielkie. Potem brał udział w kampanii podhajeckiej, dowodząc grupą wojsk koronnych, swoich nadwornych i pospolitego ruszenia. W 1668 r. wszedł do senatu w randze wojewody kijowskiego, próbując oddziaływać na życie polityczne Kijowszczyzny i angażować się w sprawę odzyskania z rąk rosyjskich Kijowa. W okresie panowania Michała Korybuta (1669–1673) był jednym z najbardziej aktywnych liderów opozycji i jednym z najbliższych współpracowników politycznych i wojskowych Sobieskiego. Był inspiratorem niemal wszystkich wojskowych wystąpień kierowanych przeciwko władcy, w tym tego najpoważniejszego, konfederacji szczebrzeszyńskiej w listopadzie 1672 r. Po pogodzeniu się dworu z opozycją brał aktywny udział w przygotowaniach do kampanii wojennej przeciw Turcji a potem z powodzeniem dowodził większym zgrupowaniem wojsk koronnych w wielkim zwycięstwie pod Chocimiem 11 listopada 1673 r.

EN

This article aims at reconstructing the earlier stages of the biography of Andrzej Potocki, one of the most important actors of the time and of the richest magnates in the eastern voivodeships of Poland. The analysis is being made within the context of the functioning of the institutions holding the military and political power in Polish-Lithuanian Commonwealth in the second half of the 17th century. His successful career was partially conditioned by his belonging to a great aristocratic family. He was the eldest son of the Voivode of Cracow and Great Crown Hetman Stanisław “Rewera” Potocki and after the death of the latter practically headed the Potocki family. A. Potocki was since young age neatly connected to his own Halych Land and represented it at the Sejm several times. Thanks to the support of such an influential nobleman as Jan Sobieski, he was appointed as Voivode of Kiev. During the reign of the King Michał Korybut Wiśniowiecki (1669–1673), Potocki was an active member of the oppo¬sition and a close ally of Sobieski. He became the initiator of almost all anti-king protests in the army. He successfully ruled the Polish troops during the Polish-Turkish war in the 1672–1676, and this success brought the crown to Sobieski (1674). This in its turn strengthened the position of Potocki himself and prospectively opened him the way to get the highest positions of Field Hetman and Castellan of Kraków.

RU

Анджей Потоцкий был старшим сыном Краковского воеводы и великого гетмана коронного Станислава «Реверо». Он был связан с родной землей Галичской, в которой он начал свою военную карьеру в качестве ротмистра кавалерии в 1648 году и политическую карьеру. С 1646 года он был судовым старостом в Галиче, что повлияло на его политическое положение в регионе и наложило на него обязанность обеспечить безопасность пограничной Галичской земли. В 1647–1668 годах в качестве депутата он представлял свою землю 15 раз в сеймах. В 1667 году он был уже опытным полковником коронной армии. У него было несколько воинских частей в составе коронной наемной армии и почти тысяча войск придворных в целях защиты границ. После смерти отца в 1667 году он фактически стал главой семьи Потоцких. В то время он был политически связан с двором короля Яна Казимежа, а также с личностью великого маршала и полевого гетмана, а с 1668 года – гетмана великого коронного - Яна Собеского. Поэтому еще в 1665 году он получил должность коронного хорунжего. В 1667 году он безуспешно пытался получит булаву гетмана полевого в случае продвижения Собеского к гетманству великому. Затем он принял участие в кампании Подхаецкой, командуя группой войск короны, его придворными войсками и ополчением. В 1668 году он вступил в сенат в звании киевского воеводы, он пытался влиять на политическую жизнь Киевщины и ангажировался в дело возвращения Киева от Москвы. Во время правления Михаила Корыбута (1669–1673) он был одним из наиболее активных лидеров оппозиции и одним из ближайших политических и военных соратников Собеского. Он иницировал почти все военные выступления, направленные против короля, включая самую серьезную Конфедерацию Щебжешинскую в ноябре 1672 года. После примирения двора с оппозицией он активно участвовал в подготовке военной кампании против Турции, а затем с успехом командовал более крупной группировкой войск коронных в великой победе под Хотином 11 ноября 1673 года.

Keywords

PL

Andrzej Potocki; Jan Sobieski; walka polityczna; Rzeczpospolita polsko-litewska; konfederacje szlacheckie; wojna polsko-turecka 1672–1676.

EN

Andrzej Potocki; Jan Sobieski; political struggle; the Polish-Lithuanian Commonwealth; nobility confederations in Poland-Lithuania; the Polish-Ottoman War 1672–1676

RU

Анджей Потоцки; Ян Собески; политическая борьба; Литовско-польская Речь Посполитая; шляхетские конфедерации; польско-турецкая война 1672–1676 гг.

• Publisher: Towarzystwo Nauki i Kultury Libra
• Journal: Wschodni Rocznik Humanistyczny
• Year: 2019
• Volume: XVI (2019)
• Issue: 2: „Jedno nierozdzielne i nieróżne ciało”. Studia z dziejów polsko-litewskiej Rzeczypospolitej, pod red. Artura Goszczyńskiego
• Pages: 143-167

Dates

published

2019

Contributors

author

Hundert Zbigniew

• Zamek Królewskie w Warszawie - Muzeum

References

• Bobiatyński K., Kandydatura Romanowów na tron Rzeczypospolitej podczas elekcji 1669 i 1674 roku. Realna koncepcja, czy też gra polityczna?, [in:] Prablemy intehratsyi i inkarparatsyi w Razvitstsitsentaral”nay i Uskhodnyay Ewropy w peryyaad rannyaha Novaha chasu, S. Sokal, A. Yanushkyevich (Eds), Minsk 2010, s. 344–357.
• Borowiak A., Wojsko powiatowe przed kampanią piławiecką 1648 roku, [w:] Studia nad staropolską sztuką wojenną, t. 2, red. Z. Hundert, Oświęcim 2013, s. 129–160.
• Chmielewska M., Sejm elekcyjny Michała Korybuta Wiśniowieckiego 1669 roku, Warszawa 2006.
• Ciara S., Senatorowie i dygnitarze koronni w drugiej połowie XVII wieku, Wrocław – Warszawa – Kraków 1990.
• Czarniecka A., Nikt nie słucha mnie za życia… Jan III Sobieski w walce z opozycyjną propagandą (1684–1696), Warszawa 2009.
• Dąbrowski J., Senat koronny wobec abdykacji Jana Kazimierza, "Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne", 2000, t. 127, s. 39–58.
• Groszkowski M., Jan Stachurski. Komendant Białej Cerkwi w latach 1664–1668, Oświęcim 2014.
• Hundert Z., „Kopijników, czyli husarzy chorągwie, owo czoło wojska, owa nieodparta w wojnie potęga, powinny być pomnożone” – Hetman Jan Sobieski a husaria koronna w latach 1667–1673, [w:] Marszałek i hetman koronny Jan Sobieski i jego czasy (1665–1674), red. D. Milewski, Warszawa 2014, s. 247–272.
• Hundert Z., Husaria koronna w wojnie polsko-tureckiej 1672–1676, Oświęcim 2014 (wyd. II).
• Hundert Z., Między buławą a tronem. Wojsko koronne w walce stronnictwa malkontentów z ugrupowaniem dworskim w latach 1669–1673, Oświęcim 2014.
• Hundert Z., Pozycja Jana III w wojsku koronnym w latach 1674–1683. Utrzymanie czy też utrata wpływów wypracowanych w czasie sprawowania godności hetmańskiej?, [w:] Król Jan III Sobieski i Rzeczpospolita w latach 1674–1683, red. D. Milewski, Warszawa 2016, s. 121–151.
• Hundert Z., Voenno-politicheskaja dejatelnost koronnogo khorunzhego i voevody kievskogo Andzheja Potockogo v 1667–1673 gg., „Slavjanskijj almanakh”, 2019, no 1–2, pp. 179–213.
• Jaworski M., Kampania ukrainna Jana Sobieskiego 1671, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości", 1965, t. 11, cz. 1, s. 69–130.
• Korzon T., Dola i niedola Jana Sobieskiego 1629–1674, t. 2–3, Kraków 1898.
• Krakowiak P., Dwa sejmy 1666 roku, Toruń 2010.
• Kupisz D., Wojska powiatowe samorządów Małopolski i Rusi Czerwonej w latach 1572–1717, Lublin 2008.
• Majewski W., Podhajce – letnia i jesienna kampania 1667 r., SMHW, 1960, t. 6, cz.1, s. 47–99.
• Markowicz M., Daleko od Wiednia – działania militarne na podolsko-mołdawskim teatrze wojennym na przełomie 1683 i 1684 r., [w:] Studia Historyczno-Wojskowe, t. 6, red. M. Wagner et al., Siedlce, s. 91–107.
• Matwijów M., Ostatnie sejmy przed abdykacją Jana Kazimierza 1667 i 1668, Wrocław 1992.
• Matwijów M., Sprawa buławy wielkiej koronnej na sejmach lat 1666–1668, Sobótka, 1996, t. 51, s. 93–104.
• Matyasik J., Obóz polityczny króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Warszawa 2011.
• Nagielski M., Druga wojna domowa w Polsce. Z dziejów polityczno–wojskowych u schyłku rządów Jana Kazimierza Wazy, Warszawa 2011.
• Poczet Hetmanów Rzeczpospolitej. Hetmani Koronni, red. M. Nagielski, Warszawa 2005.
• Przyboś A., Konfederacja gołąbska, Tarnopol 1936.
• Przyboś A., Potocki Andrzej, [w:] PSB, t. 27, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982, s. 773–778.
• Przyboś A., Potocki Feliks, [w:] PSB, t. 27, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1982, s. 807–812.
• Przyboś K., Sejm nadzwyczajny w Warszawie 5 marca–19 kwietnia 1670 roku, ZNUJPH, 2003, t. 130, s. 103–119.
• Przyboś K., Sejm zwyczajny w Warszawie 26 stycznia – 14 marca 1672 roku, [w:] Między Lwowem a Wrocławiem. Księga jubileuszowa profesora Krystyna Matwijowskiego, red. B. Rok, J. Maroń, Toruń 2006, s. 563–585.
• Sikorski M., Wyprawa Sobieskiego na czambuły tatarskie 1672, Zabrze 2007.
• Sokalski M., Między królewskim majestatem a szlachecką wolnością. Postawy polityczne szlachty małopolskiej w czasach Michała Korybuta Wiśniowieckiego, Kraków 2002.
• Stolicki J., Magnateria na sejmikach ukrainnych we Włodzimierzu za panowania królów rodaków 1669–1695, [w:] Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI–XVIII wieku, red. E. Dubas--Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 359–374.
• Stolicki J., Postawy polityczne województw ukrainnych w bezkrólewiu po abdykacji Jana Kazimierza, [w:] Marszałek i hetman koronny…, s. 101–123.
• Urzędnicy centralni i nadworni Polski XIV–XVIII wieku. Spisy., oprac. K. Chłapowski, S. Ciara, Ł. Kądziela, T. Nowakowski, E. Opaliński, G. Rutkowska, T. Zielińska, pod red. A. Gąsiorowskiego, Kórnik 1992.
• Urzędnicy województw kijowskiego i czernihowskiego XV–XVIII wieku. Spisy., oprac. E. Janas, W. Kłaczewski, Kórnik 2002..
• Urzędnicy województwa krakowskiego XVI–XVIII wieku. Spisy., oprac. S. Cynarski, A. Falniowska–Gradowska, Kórnik 1990.
• Urzędnicy województwa ruskiego XIV–XVIII wieku. Spisy., oprac. K. Przyboś, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1987.
• Wagner M., Andrzej Potocki, hetman polny koronny (1684–1691), [w:] tenże, „W cieniu szukamy jasności i chwały”. Studia z dziejów panowania Jana III Sobieskiego (1684–1696), Siedlce 2002, s. 49–60.
• Wagner M., Bitwa pod Chocimiem 1673 roku, [w:] Historia Militaris Polonica, red. J. Gmitruk, W. Włodarkiewicz, Warszawa 2012, s. 78–90.
• Wagner M., Kampania żwaniecka 1684 roku, Warszawa 2013.
• Wagner M., Słownik biograficzny oficerów polskich drugiej połowy XVII wieku , t. 1, Oświęcim 2013.
• Wagner M., Stanisław Jabłonowski (1634–1702). Polityk i dowódca, t. 1, Siedlce 1997.
• Wagner M., Wojna polsko-turecka w latach 1672–1676, t. 1, Zabrze 2009.
• Wierzbicki L. A., Bunt malkontentów w połowie 1672 roku, [w:] Wobec króla i Rzeczypospolitej. Magnateria w XVI–XVIII wieku, red. E, Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Kraków 2012, s. 377–390.
• Wierzbicki L. A., Konfederaci szczebrzeszyńscy. Przywódcy związku wojska koronnego na przełomie 1672 i 1673 roku, „Studia z Dziejów Wojskowości”, t. 1, 2012, s. 177–184.
• Wierzbicki L. A., O zgodę w Rzeczypospolitej. Zjazd warszawski i sejm pacyfikacyjny 1673 roku , Lublin 2005.
• Wierzbicki L. A., Pospolite ruszenie w Polsce w drugiej połowie XVII wieku. Ostatnie wyprawy z lat 1670–1672, Lublin 2011.
• Wimmer J., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji armii koronnej w latach 1648–1655, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości", 1960, t. 5, s. 477–509.
• Wimmer J., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji armii koronnej w latach 1660–1667, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości", 1960, t. 6, cz. 1, s. 212–249.
• Wimmer J., Materiały do zagadnienia liczebności i organizacji armii koronnej w latach 1673–1679, "Studia i Materiały do Historii Wojskowości", 1961, t. 7, cz. 2, s. 394–437.
• Wimmer J., Wiedeń 1683. Dzieje kampanii i bitwy, Warszawa 1983.
• Wójcik Z., Między traktatem andruszowskim a wojną turecką. Stosunki polsko-rosyjskie 1667–1672, Warszawa 1968.
• Ziątkowski L., Jan Sobieski a kształtowanie się opozycji po elekcji Michała Korybuta Wiśniowieckiego w 1669 r., Sobótka, 1996, t. 51, s. 126–137.

Identifiers

DOI

10.36121/ZHUNDERT.16.2019.2.143