Językowy comeback, czyli przywrócone archaizmy

• Authors: Piela Agnieszka

Title variants

Linguistic comeback or restored archaisms

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Podstawowym celem artykułu jest refleksja nad terminem archaizm przywrócony. Okazuje się, że studia nad powołaną ponownie do języka warstwą leksykalną są w polskim językoznawstwie od przeszło 20 lat marginalne. Można wskazać różne przyczyny niepodejmowania szerszych analiz tego typu, np. niedostrzeganie archaiczności zaktywizowanych na powrót słów, efemeryczny, okazjonalny charakter wskrzeszonego słownictwa czy problematyczność ekscerpcji bazy materiałowej. Kłopot sprawia również samo rozumienie (wąskie/szerokie/nieostre) omawianego w artykule terminu, co przekłada się na niepewność badawczą w orzekaniu o przywróconych do języka formach. Wskazaną problematykę podejmuje się w artykule nie tylko jako problem teoretyczny, ale także w ramach analizy konkretnych wyrazów.

The basic aim of the article is to reflect upon the term “restored archaism”. It turns out that studies on the lexis reintroduced to language have occupied a marginal place for more than 20 years in Polish linguistics. One may indicate various reasons why more comprehensive analyses of this kind are not conducted, e.g. the insufficiently archaic status of the reactivated words, the transient, accidental nature of the vocabulary that has been revived or the problems associated with the excerpting of the material base. The very understanding (the narrow/broad/blurred sense) of the term under discussion is also associated with some problems, which is directly associated with the researcher’s lack of confidence as far as the establishment of the status of the forms that are restored to a language are concerned. The problem that was indicated is treated in the article not only as a theoretical problem but also as a part of an analysis of specific words.

Keywords

PL

archaizm; archaizm przywrócony; wyraz reaktywowany; leksyka; diachronia; synchronia; semantyka

EN

archaism; restored archaism; revived word; lexis; diachrony; synchrony; semantics

• Publisher: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Journal: Język Polski
• Year: 2022
• Volume: 102
• Issue: 1
• Pages: 70-80

Contributors

author

Piela Agnieszka

• Uniwersytet Śląski w Katowicach

References

• Buttler D. 1968: Polski dowcip językowy, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
• Buttler D. 1978: Rozwój semantyczny wyrazów polskich, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
• Buttler D. 1989: Dola i niedola wyrazów pochodzenia łacińskiego we współczesnej polszczyźnie, „Poradnik Językowy”, nr 3, s. 202–205.
• Doroszewski W. 1938/1939: Objaśnienia wyrazów i zwrotów, „Poradnik Językowy”, nr 9/10, s. 191.
• Handke K. 1998: „Czasowe cezury” i przebieg życia wyrazu, [w:] M. Białoskórska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Materiały VI Kolokwium Językoznawczego, Gniezno 26–28 września 1996 r., t. 4, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 9–27.
• Handke K. 1999: Pojęcie i termin „archaizm” na tle zawartości polskich leksykonów, [w:] M. Białoskórska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Materiały VII Kolokwium Językoznawczego, Gorzów Wielkopolski 16–18 czerwca 1997 r., t. 5, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 9–20.
• Handke K. 2012: Ciągłość i cezury w życiu wyrazów: eksperyment warsztatowy, „Studia Językoznawcze”, t. 11, s. 7–36.
• Handke K., Popowska-Taborska H., Galsterowa I. 1996: Nie dajmy zginąć słowom. Rzecz o odchodzącym słownictwie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Warszawa.
• ISJP: Inny słownik języka polskiego, red. M. Bańko, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
• Kleszczowa K. 2012: Zanikanie słów wobec ewolucji systemu słowotwórczego, [w:] A. Janowska, M. Pastuch (red.), Tajemnice dynamiki języka. Księga jubileuszowa, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice, s. 251–260 (pierwodruk [w:] E. Koniusz (red.), Staropolszczyzna piękna i interesująca, t. 1, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce 2006, s. 145–153).
• Krąpiec M.A. 1985: Język i świat realny, Katolicki Uniwersytet Lubelski, Lublin.
• L: S.B. Linde, Słownik języka polskiego, wyd. fototypiczne edycji lwowskiej, t. 1–6, Gutenberg Print, Warszawa 1994–1995.
• Machnicka V. 2004: Riksza, pucybut, ogródek, czyli kilka uwag o powracającym słownictwie, [w:] K. Michalewski (red.),
• Współczesne odmiany języka narodowego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, s. 49–54.
• Machnicka V. 2006: Charakterystyka wybranych archaizmów leksykalnych pochodzenia grecko-łacińskiego poświadczonych w „Kronikach” Bolesława Prusa, „Styl. Rocznik Międzynarodowy”, nr 5, s. 261–270.
• Markowski A. 2012: Wykłady z leksykologii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
• NKJP: Narodowy Korpus Języka Polskiego, wyszukiwarka korpusowa PELCRA (online: http://www.nkjp.uni.lodz.pl/, dostęp: 13 lutego 2021).
• OJ UW: Obserwatorium językowe Uniwersytetu Warszawskiego. Najnowsze słownictwo polskie (online: https://nowewyrazy.uw.edu.pl, dostęp: 13 lutego 2021).
• Piela A. 2016: Pozorna tożsamość. Polskie tradycjonalizmy z semantycznym archaizmem, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach, Katowice.
• Piela A. 2020: Kłopotliwe kwalifikatory w słownikach języka polskiego, „Język Polski” C, z. 3, s. 58–72.
• Piela A. 2021a: W cieniu koronawirusa… Powrót medyka, „Poradnik Językowy”, z. 3, s. 99–106.
• Piela A. 2021b: Żartobliwe archaizmy i anachronizmy w słownikach współczesnej polszczyzny, [w:] E. Horyń, E. Młynarczyk, P. Żmigrodzki (red.), Język polski – między tradycją a współczesnością. Księga jubileuszowa z okazji stulecia Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego, Kraków, s. 123–137.
• SeBań: A. Bańkowski, Etymologiczny słownik języka polskiego, t. 1–2, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.
• SeBor: W. Boryś, Słownik etymologiczny języka polskiego, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2005.
• SGP: J. Karłowicz, Słownik gwar polskich, t. 1–6, nakładem Akademii Umiejętności, Kraków 1900–1911.
• SJPDor: Słownik języka polskiego, red. W. Doroszewski, t. 1–11, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958–1969.
• Skarga B. 1989: Granice historyczności, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
• SPXVI: Słownik polszczyzny XVI wieku, red. M.R. Mayenowa, F. Pepłowski, t. 1–37, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław–Warszawa–Kraków 1966–2016.
• SW: Słownik języka polskiego, red. J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, t. 1–8, nakładem prenumeratorów i Kasy im. Mianowskiego, Warszawa 1900–1927.
• SWil: Słownik języka polskiego, t. 1–2, wyd. staraniem i kosztem M. Orgelbranda, Wilno 1861.
• Urbańczyk S. 1982: Co znaczy dziś wyraz przaśny?, „Język Polski” LXII, z. 1, s. 21–24.
• USJP: Uniwersalny słownik języka polskiego, red. S. Dubisz, t. 1–4, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003.
• Walczak B. 1998a: Słowa, które wracają, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, t. 3, s. 107–116.
• Walczak B. 1998b: Uwagi o „odchodzącym słownictwie” (w związku z książką K. Handke, H. Popowskiej-Taborskiej i I. Galsterowej), [w:] M. Białoskórska (red.), Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny. Materiały z VI Kolokwium Językoznawczego, Gniezno 26–28 września 1996 r., t. 4, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, s. 21–34.
• Walczak B. 2001: Rozwój zasobu leksykalnego polszczyzny XX wieku, [w:] S. Dubisz, S. Gajda (red.), Polszczyzna XX wieku. Ewolucja i perspektywy rozwoju, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa, s. 141–153.
• Wilczewska K. 1970: O słownictwie współczesnej mody, „Język Polski” L, z. 2, s. 97–109.
• WSJP PAN: Wielki słownik języka polskiego PAN, red. P. Żmigrodzki (online: http://www.wsjp.pl, dostęp: 13 lutego 2021).
• WSJPDun: Język polski. Współczesny słownik języka polskiego, red. B. Dunaj, t. 1–2, Langenscheidt, Warszawa 2007.

Identifiers

DOI

https://doi.org/10.31286/JP.01005