Nietypowe przedmioty w wyposażeniu dwóch pochówków z cmentarzyska wczesnośredniowiecznego w Radomiu, st. 4

• Authors: Skóra Kalina , Kurasiński Tomasz

Title variants

EN

Atypical Artefacts in the Furnishings of Two Burials from the Early Medieval Cemetery at Radom, Site 4

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

EN

The cemetery at Radom (Site 4) was discovered in 1923 on a rise of terrain situated near the River Mleczna, in the neighbourhood of the stronghold (the so-called Piotrówka), between present-day ul. Limanowskiego and ul. Przechodnia. Since then, excavation works have been undertaken at this site for several times. The most extensive excavations were carried out in 1966. In their course 82 graves were discovered, including two interesting burials which are discussed in this paper. The chronological framework of the cemetery can be defined as the 11th and the 12th c., based on numismatic finds, other furnishings as well as forms of graves. The hill itself was an attractive topographic point for centuries. It was already the population of the Cloche Grave Culture that buried their dead in this place. In the Early Middle Ages a settlement came to being here, and later on this place was used as a cemetery. In two Early Medieval burials (Nos. 45 and 62), situated alongside each other, apart from elements of grave furnishings which were typical for this period, finds of earlier date were discovered as well. Finds from Grave 45 (Fig. 1), which contained a skeleton of a woman (?) who died at the adultus age (22¬30), included i.a. a brass ring, an iron fire striker, an iron knife and a silver coin. The latter was minted in 1000¬1030. Some dozen sherds of clay vessels and slag come from the fill of the grave pit. Ca. 70 cm behind the cranium a small oblong artefact was found. It proved to be a damag¬ed iron belt-end fitting from the Roman Period (Fig. 3). This find belongs to Type 10 of Group V, according to the publication devoted to this part of dress by R. Madyda-Legutko (2011). On the other hand, finds from Grave 62 (a woman, juvenis) included i.a. two bronze S-shaped temple rings, four bronze and one silver ring, a few glass beads, bronze kaptorgas, two small fittings made of bronze, as well as kernels of wine grape (Fig. 2). A clay vessel was placed on the elbow of the left arm of the deceased woman. Above the bones of the left arm, at the level of the hip, burnt iron finds of earlier date were discovered: a rivet and a buckle. The latter (Figs. 4 and 5) is clearly related to Type H17 according to Madyda-Legutko (1987), with regard to the shape of its chape and its size. Buckles of this type are gen¬erally dated to the early phase of the Migration Period. There are several possibilities of the occurrence of the discussed belt elements and the rivet in Early Medieval burials. Analogies from the Roman and the Migration Periods, the fact that the buckle and the rivet were burnt, the location of the finds in the grave pit as well as the close neighbourhood of Graves 45 and 62 allow for an assumption that these artefacts found their way to the grave pits in an incidental manner, from damaged cremation burials of earlier date, which existed at Site 4. Such an interpretation is supported by the fact that the belt-end fitting was discovered far behind the head ofthe dead, almost at the edge ofthe grave pit. on the other hand, the buckle and the rivet were found above the bones of the left arm, a few centi¬metres from the pelvis of the buried woman. This may also imply an intentional deposition. obviously, it cannot be excluded that these artefacts also come from destroyed ear¬lier burials of the Przeworsk Culture. The fact that these finds were burnt may be considered as a proof for the rela¬tion of the buckle and the rivet to a cremation burial. on the other hand, as the belt-end fitting was not burnt, it may have been related to an inhumation burial. No graves ofthe Przeworsk Culture were discovered either at Site 4 or in its vicinity. However, due to the degree of destruction of the cemetery and the level of urbanisation of this part of the city, an existence of such a necropolis in this place cannot be definitely excluded. The discussed archaica may have also been acquired elsewhere by users of the cemetery at Radom. These artefacts may have been treated by their discoverers as objets trouves - as amulets or in another non-utilitarian way. It was perhaps in such a role that these artefacts were meant to be used for funeral purposes (see below). Deposition of artefacts from earlier periods in graves is a relatively common practice in the Middle Ages; however, we have not found any data on other burials with finds which are analogous to those from Radom so far. on the other hand, buckles and belt fittings with analogous chronology are known i.a. from Anglo-Saxon burials of the 5th-6th c. and from Merovingian Period graves in the terri¬tory of Germany. Among artefacts from the Roman and the Migration Periods which are found in Early Medieval burials in the Polish lands, we can first of all mention fibulae, glass beads and coins. It must be said that numerous artefacts ofarchaic date were deposited intentionally in Early Medieval graves. Such finds usually occurred individually (apart from sherds of prehistoric vessels and flint artefacts). This tendency can be seen not only in the Polish lands, but also at cemeteries in other regions of Europe. Against this background one of the burials from Radom (Grave 62) stands out, as it con¬tains the buckle and the rivet. Based on our hitherto considerations it can be said that in the Polish lands archaica in Early Medieval contexts are relatively rare finds. If we suppose that the discussed finds did not find their way to the graves incidentally, but were deposit¬ed there as broadly understood grave goods, we must con¬sider two equally probable ways of their acquisition. These artefacts were picked from the ground either as incidental finds or in result of intentional search. The issue of reasons for interest in archaica remains open, although it is possible that their unique forms and ways of manufacture attracted one’s attention. On the one hand, such traits must have provoked anxiety, as marked with the stigma of otherness. On the other hand, these traits were seen as power, which could prove useful. One should therefore take into account a magical significance of archaica, which probably first of all served as amulets. The presence ofexamined artefacts in graves (as well as in other Early Medieval features) allows to detect a universal need for a contact with otherness. This otherness, however, provoked contradictory feelings. Referring to the philosophy of religion according to R. Otto (1993), one can use the terms of tremendum and fascinans, which best define the attitude towards holiness (numinosum). In the discussed case, it manifests in culturally “strange” artefacts. From this point of view, the question whether the discussed finds were property of the dead and were used by them during their life or were deposited in the grave only during the funeral as a gift in the literal sense, seems to be of secondary importance.

• Publisher: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego
• Journal: Światowit
• Year: 2012
• Volume: Tom IX (L), fasc. B
• Pages: 193-212

Contributors

author

Skóra Kalina

author

Kurasiński Tomasz

References

• TEOFIL PREZBITER, 1998 Diversarum Artium Schedula. Średniowieczny zbiór przepisów o sztukach rozmaitych, przeł. i oprac. S. Kobie- lus, Kraków.
• ABRAMOWICZ A., 1979 urny i ceraunie, Acta Archaeologica Lodziensia 27, Łódź.
• ABRAMOWICZ A., 1983 dzieje zainteresowań starożytniczych w Polsce. Część I: Od średniowiecza po czasy saskie i świt oświecenia, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk - Łódź.
• AJBABIN A.I., 1990 Hronologia mogil'nikov Krymapozdnerimskogo i rannesrednevekovogo vremeni, (w:) G.I. Grzibovskaa (red.), Materialy po Arheologii, Istorii, Etnografii Tavrii I, Simferopol’, 4-86.
• ALMGREN o., 1923 Studien uber nordeuropaische Fibelformen der ersten nachchristlichen Jahrhunderte mit Berucksichtigung der provinzialromischen und sudrussischen Formen, Mannus-Bibliothek 32, Leipzig2.
• AMENT H., 1991, Zur Wertschatzung antiker Gemmen in der Merowingerzeit, „Germania” 69,401-424.
• ANDRZEJEWSKA A., 1996 Średniowieczny zespól osadniczy w Zgłowiączce na Kujawach, Włocławek.
• ANDRZEJOWSKI J., 1998 Nadkole 2. A Cemetery of the Przeworsk Culture in Eastern Poland, Monumenta Archaeologica Barbarica V, Kraków.
• BAUMEISTER M., 2004, Metallrecycling in der Fruhgeschichte. Untersuchungen zur technischen, wirtschaftlichen und gesellschaftlichen Rolle sekundarer Metallverwertung im 1. Jahrtausend n.Chr., Wurzburger Arbeiten zur Prahistorischen Archaologie 3, Rahden/Westf.
• BAŻAN I.A., GEJ O.A., 1992, Otnositel’naa chronologia mogil’nikov cernahovksoj kultury, (w:) I.A. Bazan i in. (red.), Problemy hronologii epohi latena i rimskogo vremeni, Sankt-Peterburg, 122-157.
• BECKER M., 2001 Bekleidung-Schmuck-Ausrustung, (w:) M. Sailer, A. Roeder (red.), Gold fur die Ewigkeit. Das germanische Fiirstengrab von Gommern, Halle (Saale), 127-147.
• BÓNA I., 1980 Studien zumfruhawarischen Reitergrab von Szegvdr, „Acta Archaeologica Academiae Scientiarum Hungaricae” 32/1-4, 31-95.
• BRANDT J., 1960, Das Urnengraberfeld von Preetz in Holstein (2. bis 4. Jahrhundert nach Christi Geburt), Offa-Bucher 16, Neumunster.
• BRONICKA-RAUHUT J., 1998 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne w Czersku, Warszawa.
• BRZOSTOWICZ M., 1993, Elementy kultur okresu rzymskiego w zespołach wczesnośredniowiecznych północno-zachodniej Polski, „Slavia Antiqua” XXIV, 43-76.
• BRZOSTOWICZ M., 2004, Pamiątki przeszłości w kulturze mieszkańców Polski średniowiecznej, (w:) S. Moździoch (red.), Wędrówki rze¬czy i idei w średniowieczu, „Spotkania Bytomskie” 5, Wrocław, 199-216.
• CEGŁOWSKI S. I IN., 2010, S. Cegłowski, K. Demkowicz, R. Janiak, T. Kordala, P. Łuczak, P. Pudło, Skarby z ziemi wydobyte, Płock.
• CHRAPUNOV I.N., 2002, Mogilnik Druznoe (III-IV vv. naśej ery). The Cemetery ofDroozhnoye (3rd-4th centuries), Lublin.
• CHRAPUNOV I.N., 2006 Pogrebenie vojna IVv. n.e. iz mogil’nikaNejzac, (w:) M.E. Levada, L.E. Samojlenko (red.), Goty iRim. Sbornik naucnyh statej, Kiev, 42-51.
• DĄBROWSKA T., 1997 Kamieńczyk. Ein Graberfeld der Przeworsk-Kultur in Ostmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica III, Kraków.
• DIACONU G., 1966, Spatsarmatische Elemente in der Sintana de MurepTschernjachov-Kultur, „Dacia“ N.S. X, 357-364.
• DOBRZAŃSKA H., 1990 Osada z późnego okresu rzymskiego w Igołomi, woj. krakowskie. Część II, Kraków.
• DOSTAL B., 1966 Slovanskdpohrebiste ze stredm doby hradistm na Morave, Praha.
• DRAGOTA A., RUSTOIU G., 2005, A Grave with Antique Perforated Coin in Alba Iulia - SiteProfi, „Arheologia Medievala” 5: 21-6.
• ECKARDT H., WILLIAMS H., 2003, Objects without a Past? The Use of Roman Objects in Early Anglo-Saxon Graves, (w:) H. Williams (red.), Archaeologies of Remembrance. Death and Memory in East Societies, New York - Boston - Dordrecht - London - Moscow, 141-170.
• GAJEWSKI L., 1984, zapinka z późnego okresu wpływów rzymskich z miejscowości czermno-Kolonia, gm. tyszowice, woj. zamość, „Wiadomości Archeologiczne” XLvi/1 (1981), 248.
• GARDAWSKI A., 1948 Sprawozdanie z terenowej działalności badawczej Miejsk. Muzeum Prehistorycznego w Łodzi w r. 1947, „Z otchłani wieków” 17/7-8, 102-107.
• GĄSSOWSKI J., 1951 Wczesnohistoryczne cmentarzysko szkieletowe w radomiu, „Wiadomości Archeologiczne” XvII/4 (1950¬1951), 305-326.
• GESCHWENDT F., 1929 Slawische Hugelgraber in Schlesien, „Altschlesien“ 2/3, 274-281.
• GŁOSEK M., 2010, Problem przeżywania się późnorzymskich fibul z podwiniętą nóżką na stanowiskach z kulturowymi elementami słowiańskimi, (w:) A. Urbaniak i in. (red.), Terra barbarica. Studia ofiarowane prof. M. Mączyńskiej w 65. rocz¬nicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łódź - Warszawa, 687-692.
• GODŁOWSKI K., WICHMAN T., 1998 Chmielów Piaskowy. Ein Graberfeld der Przeworsk-Kultur im Swiętokrzyskie-Gebirge, Monumenta Archaeologica Barbarica VI, Kraków.
• HANULIAK M., 2004, Predmety pravekej a vcasnohistorickejproveniencie na vel’komoravskych nekropolach z uzemia Slovenska, „Stu- dijne zvesti Archeologickeho ustavu Slovenskej Akademie vied” 36, 25-34.
• HARHOIU R., 1997 Diefruhe Volkerwanderungszeit in Rumanien, „Archaeologia Romanica” I, Bukarest.
• HARKE H., 2000 The Circulation of Weapons in Anglo-Saxon Society, (w:) F. Theuws, J.L. Nelson (red.), Rituals of Power. From Late Antiquity to the Early Middle Ages, Leiden - Boston - Koln, 379-399.
• ILKJ^RJ., 1993 Illerup Adal, t. 3-4: Die Gurtel. Bestandteile und Zubehor, Aarhus.
• ISTVANOVITS E. 1992, Some Data on the Late Roman - Early Migration Period Chronology of the Upper Tisza Region, (w:) K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latenezeit bis zum Fruhmittealter, Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der fruhgeschichtlichen Entwicklungim nordlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice, 3.-7. Dezember 1990, Kraków, 89-101.
• JANOWSKI A., KURASIŃSKI T., 2008, (Nie)militarne naczynia. Fakty i mity, (w:) W. Świętosławski (red.), Nie tylko broń - niemilitarne wyposażenie wojowników w starożytności i średniowieczu, „Acta Archaeologica Lodziensia” 54, 61-88.
• JANOWSKI A., KURASIŃSKI T., 2009, Miecz i pochwa - razem i osobno. Wstęp do problematyki, (w:) P. Kucypera, P. Pudło, G. Żabiński (red.), Arma et Medium Aevum. Studia nad uzbrojeniem średniowiecznym, Toruń, 74-115.
• JANOWSKI A., KURASIŃSKI T., SKÓRA K., 2010, Znaleziska skamieniałych zębów rekina i próba ich interpretacji, (w:) A. Urbaniak i in. (red.), Terra barbarica. Studia ofiarowane prof. M. Mączyńskiej w 65. rocznicę urodzin, Monumenta Archaeologica Barbarica, Series Gemina II, Łódź - Warszawa, 703-712.
• JASKANIS D., 2008 Swięck. Wczesnośredniowieczny zespół osadniczy na północno-wschodnim Mazowszu. Warszawa.
• KALETYN T., 1972, Kurhany ziemi dolnośląskiej, „Z otchłani wieków” 38/3,196-199.
• KHRAPUNOV I.N., 2005, A New Account on the Contacts between the Sarmatians and the Germans in Crimea (on the Materials of the Excavations of the Cemetery ofNeyzats in 2001), (w:) P. Łuczkiewicz i in. (red.), Europa Barbarica. ćwierć wieku archeologii w Masłomęczu, Monumenta Studia GothicalV, Lublin, 185-197.
• KOLMK T., REJHOLCOVA M., 1986 Rimske relikty v slovansko-avarskych hroboch na Slovensku, „Slovenska archeológia” 34/2, 343-353.
• KOLMKOVA E., 1973, K sekunddrnemu pouzivaniu rimskych minci na Slovensku, „Numismaticke listy” 28,129-137.
• KORDALA T., 2006, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska szkieletowe na północnym Mazowszu, Monografie Instytutu Archeologii Uniwersytetu Łódzkiego 5, Łódź.
• KÓCKA-KRENZ H., 1993, Biżuteria północno-zachodnio-słowiańska we wczesnym średniowieczu, Poznań.
• KRASKOVSKA L., 1971 Latenske a rimske relikty v slovansko-avarskych hroboch na Slovensku, „Sbornik praci Filozoficke fakulty Brnenske university” 16, 127-131.
• KRAMER W., 1965 Zur Wiederverwendung antiker Gejajśe im fruhen Mittelalter, „Germania” 43, 327-329.
• KUMMEL CH., 2009, Ur- und fruhgeschichtlicher Grabraub. Archaologische Interpretation und kulturanthropologische Erklarung, Tubinger Schriften zur ur- und frUhgeschichtlichen Archaologie 9, Munster - New York - Munchen - Berlin.
• KURASIŃSKI T., PUROWSKI T., SKÓRA K., w druku Reuse of Prehistoric Items in the Early Middle Ages. The Example of the Cemetery in Lubień, Voivodeship Łódź, „ Archaeologia Polona”.
• KURASIŃSKI T., SKÓRA K., 2012, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w Lubieniu, pow. piotrkowski, Łódź.
• KURZYŃSKA M., 2010, Zapinki rzymskie i z wczesnejfazy wędrówek ludów znalezione na wczesnośredniowiecznym zespole osadniczym w Grucznie, powiat Swiecie n. Wisłą, województwo kujawsko-pomorskie, stanowisko 1, „Pomorania Antiqua” XXIII, 215-226.
• ŁAPO J.M., 2002, Czcij ojca swego. O kulcie przodków w kręgu zachodniobałtyjskim na początku I tysiąclecia n.e., (w:) J. Wrzesiński (red.), Popiół i kość, Funeralia Lednickie 4, Sobótka - Wrocław, 321-337.
• MADYDA-LEGUTKO R., 1987 Die Gurtelschnallen der romischen Kaiserzeit und der fruhen Volkerwanderungszeit im mitteleuropaischen Barbaricum, B.A.R. International Series 360 (1986), oxford.
• MADYDA-LEGUTKO R., 2011, Studia nad zróżnicowaniem metalowych części pasów w kulturze przeworskiej. Okucia końca pasa, Kraków.
• MAINKA-MEHLING A., 2009, Hinweise auf fruhmittelalterlichen „Aberglaube"? Eine Kritik am Beispiel der Altstucke im Grab, „Ethnographisch-Archaologische Zeitschrift“ 50/1-2,131-138.
• MATUSZEWSKI J., 1957a Egzorcyzmy „naczyńpogańskich" w czasach średniowiecznych, „Archeologia” 9,128-132.
• MATUSZEWSKI J., 1957b Modlitwy o oczyszczenie urn pogańskich, „Z otchłani wieków” 23/2, 68-70.
• MĄCZYŃSKA M., 1994, Der Hortfund der fruhen Volkerwanderungszeit aus Łubiana, Woi. Gdańsk in Pommern, (w:) H. Friesinger, J. Tejral, A. Stuppner (red.), Markomannenkriege - ursachen und Wirkungen, Spisy Archeologickeho Ustavu AV CR Brno 1, Brno, 149-157.
• MĄCZYŃSKA M., 2011, Der fruhvolkerwanderungszeitliche Hortfund aus Łubiana, Kreis Kościerzyna (Pommern), „Bericht der Romisch-Germanischen Kommission” 90 (2009), 7-481.
• MĄCZYŃSKA M., RUDNICKA D., 1998 Uwagi wstępne o skarbie z okresu rzymskiego z Łubianej, woj. gdańskie, (w:) J. Kolendo (red.), Nowe znaleziska importów rzymskich z ziem Polski I, Corpus der romischen Funde im europaischen Barbaricum - Polen, Supplement 1, Warszawa, 41-51.
• MEANEY A.L., 1981 Anglo-Saxon Amulets and Curing Stones, B.A.R. British Series 96, Oxford.
• MEHLING A., 1998 Archaika als Grabbeigaben. Studien an merowingerzeitlichen Graberfeldern, Tubinger Texte. Materialien zur Ur- und Fruhgeschichtlichen Archaologie 1, Rahden/Westf.
• MILITKY J., PROFANTOVA N., 2007, Nalez keltske zlate mince v rane stredovekem hrobu napohfebisti v Klecanech (okr. Praha-Vychod), „Numismaticky sbornik” 22, 19-29.
• MOSZCZYŃSKI J., 2010, Zespół osadniczy kultury przeworskiej na stanowisku 1-4 w Wiktorowie, pow. Zgierz, woj. łódzkie. Ratownicze badania archeologiczne na trasie autostrady A-2 w woj. łódzkim, Via Archaeologica Lodziensis II, Łódź.
• MRAZEK I., 2000, Drahe kameny ve stredoveku Moravy a Slezska. Brno.
• MYC V.L., LYSENKO A.V., ŚCUKIN M.B., SAROV o.W., 2006 Catyr-Dag - nekropol‘rimskoj epohi v Krymu, Sankt-Peterburg 2006.
• NIEZABITOWSKA B., 2004 Herulowie, (w:) Wandalowie. Strażnicy bursztynowego szlaku. Katalog wystawy, Lublin - Warszawa, 271-274.
• Nosov E.N., 2002 O nachodkepozdnerimskojfibuly v Il’menskojpoozer’e, (w:) E.N. Nosov, G.I. Smirnova (red.), Staraa Ladoga i problemy arheologii severnoj Rusi. Sbornik statej, Sankt-Peterburg, 74-76.
• OAKESHOT E., 2002, Introduction to the Viking Sword, (w:) I. Peirce, Swords of Viking Age, Suffolk, 1-14.
• OTTO R., 1993 Świętość. Elementy irracjonalne w pojęciu bóstwa i ich stosunek do elementów racjonalnych, Wrocław2.
• PLEINEROVA I., 1995, Opoćno. Ein Brandgraberfeld der jungeren und spaten Kaiserzeit in Nordwestbohmen, Kraków.
• PROFANTOVA N., FRANA J., 2003, Prispevek kestudiu sperkarstvi v ranem stredoveku v Cechach a na Morave, „Archeologicke rozhledy” 55/1, 47-58.
• RADDATZ K., 1957 Der Thorsberger Moor fund. Gurtelteile und Korperschmuck, Offa-Bucher 46, Neumunster.
• RAJEWSKI z.A., 1937 Wielkopolskie cmentarzyska rzędowe okresu wczesnodziejowego, „Przegląd Archeologiczny” 6/1, 28-85. RAUHUT L., DŁUGOPOLSKA L., 1971, Wczesnośredniowieczne cmentarzysko szkieletowe w obudowie kamiennej w Pokrzywnicy Wielkiej, pow. Nidzica, „Wiadomości Archeologiczne” XXXVI/3, 292-353.
• REJHOLCOVA M., 1995, Pohrebisko v Cakajovciach (9. -12. storoćie). Analyza, Nitra.
• RUTKOWSKI L., 1906, Cmentarzyska rzędowe w Rostkowie, Strzeszewie, Wierzbicy, Zachowie, Blichowie i Rogowie badane przez ś. p. Franciszka Tarczyńskiego, „Światowit” 7, 39-43.
• SIKORA J., 2009, ziemie centralnej Polski we wczesnym średniowieczu. Studium archeologiczno-osadnicze, Łódź.
• SIKORSKI D.A., 2007 Losy pośmiertne ziemskich szczątków Karola Wielkiego, (w:) W. Dzieduszycki, J. Wrzesiński (red.), Środowisko pośmiertne człowieka, Funeralia Lednickie 9, Poznań, 143-147.
• SKÓRA K., 2010, Intruz w kurhanie? O pochówkach wtórnych w obrzędowości pogrzebowej kultur wielbarskiej i przeworskiej, (w:) K. Skóra, T. Kurasiński (red.), Wymiary inności. Nietypowe zjawiska w obrzędowości pogrzebowej od pradziejów po czasy nowożytne, „Acta Archaeologica Lodziensia” 56, 27-43.
• STRZELCZYK J., 2000 Otton III, Wrocław - Kraków - Warszawa.
• SZYDŁOWSKI J., 1974, trzy cmentarzyska typu dobrodzieńskiego, Bytom.
• SZYNKIEWICZ S., 1982 Magic Protection in Childhood among the Mongols, „Ethnologia Polona” 8, 235-240.
• ŚWIĄTKIEWICZ P., 2010, Ozdoby i elementy stroju, monety, narzędzia i przedmioty codziennego użytku z późnośredniowiecznego stanowiska nr 4 w zgierzu, „Prace i Materiały Muzeum Miasta Zgierza” 7, 9-45.
• TAAVITSAINEN J.-P., 1991, Cemeteries or refuse Heaps ? Archaeological Formation Processes and the Interpretation ofSites and Antiquities, „Suomen Museo” 98, 5-14.
• TEJRAL J., 1982 Morava na sklonku antiky, Monumenta Archaeologica 19, Praha.
• TEJRAL J., 1988, Zur Chronologie der fruhen Volkerwanderungszeit im mittleren Donauraum, „Archaeologia Austriaca“ 72, 223-304.
• TEJRAL J., 1992, Einige Bemerkungen zur Chronologie der spaten romischen Kaiserzeit in Mitteleuropa, (w:) K. Godłowski, R. Madyda-Legutko (red.), Probleme der relativen und absoluten Chronologie ab Latenezeit bis zum Fruh- mittealter, Materialien des III. Internationalen Symposiums: Grundprobleme der fruhgeschichtlichen Entwicklungim nordlichen Mitteldonaugebiet, Kraków-Karniowice, 3.-7. Dezember 1990, Kraków, 227-248.
• TEJRAL J., 1997, NeueAspektederfruhvolkerwanderungszeitlichen Chronologie imMitteldonauraum, (w:) J. Tejral, H. Friesinger, M. Kazanski (red.), Neue Beitrage zur Erforschung der Spatantike im mittleren Donauraum, Spisy Arheologickeho Ustavu AV R Brno 8, Brno, 321-392.
• TEMPELMANN-MĄCZYŃSKA M., 1985, Die Perlen der romischen Kaiserzeit und der fruhen Phase Volkerwanderungszeit im mitteleuropaischen Barbaricum, Romisch-Germanische Forschungen 43, Mainz am Rhein.
• THOMAS S., 1960 Studien zu den germanischen Kammen der romischen Kaiserzeit, „Arbeits- und Forschungsberichte zur sachsischen Bodendenkmalpflege“ 8, 54-215.
• TOMICIĆ Ż., 2000 Istrazivanje kronologije ranosrednjovjekovnog groblja u Mahovljanima kraj Banja Luke, „Prilozi Instituta za archeologiju u Zagrebu“ 17, 25-66.
• TRĘBACZKIEWICZ T., 1963 Cmentarzysko wczesnośredniowieczne we wsi Psary, pow. Piotrków Trybunalski, „Prace i Materiały Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Seria Archeologiczna” 9,131-166.
• UNGERMAN S., 2007, Amulety v detskych hrobech na ranę stredovekem pohrebiśti v Dolni Vestonice - Na piskach, „Studijne zvesti Archeologickeho ustavu Slovenskej Akademie vied” 42, 221-237.
• UNGERMAN S., 2009 Archaika in den fruhmittelalterlichen Grabem in Mahren, (w:) P. Marikova Vlckova, J. Mynarova, M. Tomasek (red.), My Things Changed Things. Social Development and Cultural Exchange in Prehistory, Antiquity, and the Middle Ages, Prague, 224-256.
• WACHOWSKI K., 1975 Cmentarzyska doby wczesnopiastowskiej na Śląsku, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk.
• WHITE H.R , 1988, Roman and Celtic Objects from Anglo-Saxon Graves. A Catalogue and an Interpretation of Their Use, B.A.R. British Series 191, Qxford.
• WIKLAK H., 1965 Cmentarzysko z XI w. w Psarach, pow. Piotrków Trybunalski, „Wiadomości Archeologiczne” XXXI/2-3, 283-284.
• WIŚNIEWSKA-NIEZABITOWSKA B., 2009, Archaeology, History and the Heruls. The Lublin Region in the Late Roman Period and the Migration Period, (w:) J. Okulicz-Kozaryn, B. Kontny (red.), Światowit Supplement Series B: Barbaricum 8, Warszawa, 195-240.
• ZAPOLSKA A., 2007, Denary rzymskie znajdowane w kontekstach wczesnośredniowiecznych na ziemiach polskich, „Wiadomości Numizmatyczne” 51,149-178.
• ZEMAN J., 1961, SeverniMorava v mladśi dobę rimske. Problemy osidlei ve svetle rozboru pohrebiśte z Kostelce na Hane, Praha.
• ZIEMLIŃSKA-ODOJOWA W., 1999, Niedanowo. Ein Graberfeld der Przeworsk- und Wielbark-Kultur in Nordmasowien, Monumenta Archaeologica Barbarica VII, Kraków.
• ZOLL-ADAMIKOWA H., 1975, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, 1.1: Źródła, Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk.
• ZOTZ L., 1935 Die spatgermanische Kultur Schlesiens im Graberfeld von Grofś-Surding, Leipzig.