Rozważania na temat aksjologii w wychowaniu literackim na przykładzie toposu królewny

• Authors: Ungeheuer-Gołąb Alicja

Title variants

EN

Contemplation on the Subject of the Axiological Aspect of Literary Education Based on the Example of the Princess Topos

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Tematem przedłożonego artykułu są rozważania dotyczące aksjologicznego aspektu wychowania literackiego na przykładzie toposu królewny. Przedmiotem badań uczyniono postać królewny ‒ bohaterki literatury dziecięcej w jej aspekcie archetypowym, pojmowanej jako topos literatury dziecięcej. W omówieniu zwrócono uwagę na istotę podejmowania problematyki wartości w wychowaniu literackim dziecka. Nawiązano do różnych koncepcji wychowania (C. Freinet, M. Montessori, H. Read, J. Korczak, S. Szuman), wskazując, że w praktycznym zastosowaniu istnieją trudności w egzekwowaniu ich podstawowych zasad. Autorka zaakcentowała funkcję nośnika wartości jako istotną w wychowaniu literackim. Wskazała na ważną rolę archetypów oraz toposów literatury dziecięcej. Istotne znaczenie aksjologicznej funkcji literatury dla dzieci zaprezentowano na przykładzie archetypowego wzorca bohaterki utworów literatury dla dzieci – królewny, jako nośnika wartości rozumianych przez dzieci najmłodsze. Autorka odniosła się do kategorii literatury dla dzieci Jerzego Cieślikowskiego, teorii archetypów literatury dziecięcej Alicji Baluch, zjawisk antropologii kultury (J.G. Frazer, W. Propp), elementów psychoanalizy (B. Bettelheim, C.P. Estés, P. Péju). Tekst ma charakter teoretyczny i stanowi wprowadzenie do szerszych rozważań.

EN

ABSTRACT The presented article focuses on some thoughts on the subject of the axiological aspect of literary education based on the example of a traditional theme or literary convention of the princess (topos). The subject matter of the research is the figure of the princess – a children’s literature character - in her archetypal aspect seen as a typical topos of children’s fiction. Attention has been paid to attempts at raising the problem of certain values in children’s literary education. The author examines diverse perspectives concerning education (C. Freinet, M. Montessori, H. Read, J. Korczak, S. Szuman) pointing that there are many problems when it comes to the enforcement of its basic rules or assumptions. The author also accentuates an important function of carrying and presenting some values in literary education. To present this issue clearly, the important role of the archetypes and topoi of children’s literature has been emphasized. The important meaning of the axiological function of literature for children is illustrated by means of the example of the archetypical model of a hero-princess in children’s literature as a carrier of values understood especially by younger children. The author refers to the category of literature for children by Jerzy Cieślikowski, the theory of archetypes in children’s fiction by Alicja Baluch, issues of cultural anthropology (J.G. Frazer, W. Propp ) as well as to certain psychoanalytical aspects (B. Bettelheim, C. P. Estés, P. Péju). The text is of a theoretical nature and something of an introduction to further deliberation.

Keywords

PL

literatura dla dzieci; topos królewny; wychowanie literackie; wartości; teoria archetypów

EN

literature for children; princess topos; literary education; value; theory of archetypes

• Publisher: Akademia Ignatianum w Krakowie, Instytut Nauk o Wychowaniu, ul. Kopernika 26, 31-501 Krakow, Poland
• Journal: Edukacja Elementarna w Teorii i Praktyce
• Year: 2017
• Volume: 12
• Issue: 3(45)
• Pages: 23-37

Contributors

author

Ungeheuer-Gołąb Alicja

References

• Baluch A., Archetypy literatury dziecięcej, Wydawnictwo Wacław Bagiński i Synowie, Wrocław 1993.
• Baluch A., Autoanaliza baśni i Białośnieżce i Różyczce, [w:] tejże, Od form prostych do arcydzieła, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, Kraków 2008.
• Baluch A., Książka jest światem. O literaturze dla dzieci małych oraz dla dzieci starszych i nastolatków, Universitas, Kraków 2005.
• Bettelheim B., Cudowne i pożyteczne. O znaczeniach i wartościach baśni, przeł. D. Danek, t. 1, 2, PIW, Warszawa 1985.
• Błasiak A., Aksjologiczne aspekty procesu wychowania. Wybrane zagadnienia, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009.
• Borecka I., Metodyka pracy z czytelnikiem chorym i niepełnosprawnym. Wstęp do biblioterapii, Wydawnictwo WSP w Olsztynie, Olsztyn 1991.
• Chałas K., Maj A., Encyklopedia aksjologii pedagogicznej, PWE Polwen, Radom 2016.
• Cieślikowski J., Literatura i podkultura dziecięca, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, Wrocław–Kraków–Warszawa–Gdańsk 1975.
• Darowski R., Filozofia człowieka, Wydawnictwo WAM, Kraków 2008.
• Dunin K., Karoca z dyni, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2000.
• Estés C.P., Biegnąca z wilkami. Archetyp Dzikiej Kobiety w mitach i legendach, przeł. A. Cioch, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2001.
• Filipiak E., Smolińska-Rębas H., Od Celestyna Freineta do edukacji zintegrowanej: w poszukiwaniu modelu wczesnej edukacji, czyli o tym jak organizować sytuacje edukacyjne wyzwalające aktywność własną dziecka, Wydawnictwo WSP w Bydgoszczy, Bydgoszcz 2000.
• Frazer J. G., Złota gałąź, przeł. H. Krzeczkowski, PIW, Warszawa 1978.
• Frye N., Mit, fikcja i przemieszczenie, „Pamiętnik Literacki” 1969, z. 2.
• Gołaszewska M., Internalizacja wartości, „Etyka” (1978)16.
• Graban-Pomirska M., Mała dziewczynka we współczesnej baśni literackiej, [w:] W poszukiwaniu małej dziewczynki, red. I. Kowalczyk, E. Zierkiewicz, Poznań 2003.
• Homplewicz J., Etyka pedagogiczna, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 2000.
• https://en.wikipedia.org/wiki/Lewis_Carroll#/media/File:Alice_Liddell_2.jpg [dostęp: 17.04.2017].
• Jedliński R., Edukacja polonistyczna w ujęciu aksjologicznym, [w:] Problemy integracji i zagadnienia aksjologiczne w edukacji polonistycznej, red. E. Mazur i D. Hejdy, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2012.
• Jędrzejewska-Wróbel R.., Maleńkie królestwo królewny Aurelki, il. J. Jung, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2009.
• Jung C. G., Archetypy i symbole. Pisma wybrane, przeł. J. Prokopiuk, Czytelnik, Warszawa 1976.
• Konarzewski K., Podstawy teorii oddziaływań wychowawczych, PWN, Warszawa 1982.
• Konstańczak S., Problemy aksjologiczne w filozofii Maksa Schelera, „Słupskie Studia Filozoficzne” 6(2007).
• Korczak J., Prawo dziecka do szacunku, Towarzystwo Wydawnicze w Warszawie, Warszawa 1929.
• Krasoń K., Baśniowe odkrywanie znaczeń jako wspomaganie rozwoju dziecka, [w:] Kultura literacka dzieci i młodzieży u progu XXI wieku, red. J. Papuzińska, G. Leszczyński, Wydawnictwo CEBiD, Warszawa 2002.
• Krąpiec M.A., Filozofia bytu a zagadnienie wartości, „Znak” 17(1965)9.
• Lasoń-Kochańska G., Gender w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wzorce płciowe i kobiecy repertuar topiczny, Wydawnictwo Naukowe Akademii Pomorskiej w Słupsku, Słupsk 2012.
• Leszczyński G., Wielkie małe książki. Lektury dzieci i nie tylko, Media Rodzina, Warszawa 2015.
• Matusewicz C., Psychologia wartości, PWN, Warszawa 1975.
• Montessori M., Odkrycie dziecka, przeł. A. Pluta, Wydawnictwo Palatum, Łódź 2014.
• Nussbaum M. C., Nie dla zysku. Dlaczego demokracja potrzebuje humanistów, przeł. Ł. Pawłowski, Biblioteka Kultury Liberalnej, Warszawa 2016.
• Olszewska B., Postać literacka jako nośnik wartości na przykładzie wybranych lektur szkolnych, [w:] Problemy wartości i wartościowania dzieła literackiego w szkole. Etyka – estetyka – język aksjologii, pod red. T. Świętosławskiej, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.
• Papuzińska J., Dziecko w świecie emocji literackich, SBP, Warszawa 1996.
• Papuzińska J., Żurakowski B. (red.), Wartości w literaturze dla dzieci i młodzieży. Wybrane problemy, PWN, Warszawa 1985.
• Péju P., Dziewczynka w baśniowym lesie. O poetykę baśni w odpowiedzi na interpretacje psychoanalityczne i formalistyczne, przeł. M. Pluta, Wydawnictwo Sic!, Warszawa 2008.
• Piaget J., Mowa i myślenie dziecka, Książnica – Atlas, Lwów–Warszawa 1929.
• Piaget J., Rozwój ocen moralnych dziecka, przeł. T. Kołakowska, PWN, Warszawa 1967.
• Propp W., Historyczne korzenie bajki magicznej, przeł. J. Chmielewski, Wydawnictwo KR, Warszawa 2003.
• Puzynina J., Język wartości, PWN, Warszawa 1992.
• Puzynina J., Słowo – wartość – kultura, TN KUL, Lublin 1997.
• Read H., Wychowanie przez sztukę, przeł. A. Trojanowska-Kaczmarska, wstęp I. Wojnar, Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo PAN, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1976.
• Świtała S.W., Dziewczynki i kobiety na drodze do samorealizacji, [w:] Dziecko i baśnie świata w kontekście wczesnej edukacji, red. U. Chęcińska, Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2016.
• Starzec H., Wychowane literackie, PWN, Warszawa 1980.
• Szuman S., Wpływ bajki na psychikę dziecka, „Szkoła Powszechna” 1928, nr 1, 2.
• Świętosławska T., Sensy i wartości. W kręgu literatury i dydaktyki, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2005.
• Tatarkiewicz W., Pojęcie wartości, czyli co historyk filozofii ma do zakomunikowania historykowi sztuki, [w:] tegoż, Dobro i oczywistość, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1989.
• Ungeheuer-Gołąb A., O dobrej dziewczynie (w przestrzeni wybranych baśni ludowych), „Annales Universitatis Paedagogicae Cracoviensis. Studia Historicolitteraria”, t. XIV, 2014.
• Ungeheuer-Gołąb A., Siedząca na drzewie… W poszukiwaniu żeńskich wzorców osobowych w literaturze dla dzieci, [w:] Nowe opisanie świata. Literatura i sztuka dla dzieci i młodzieży w kręgach oddziaływań, red. B. Niesporek-Szamburska i M. Wójcik-Dudek, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2013.
• Ungeheuer-Gołąb A., O królewnach – bohaterkach literackich utworów dla dzieci Roksany Jędrzejewskiej-Wróbel, [w:] Evropska dimerze ceske a polske literatury/Europejski wymiar literatury czeskiej i polskiej, red. L. Martinek, Slezska Univerzita w Opavie, Opava 2011.
• Ungeheuer-Gołąb A., Wzorce ruchowe utworów dla dzieci. O literaturze dziecięcej jako wędrówce, walce, tajemnicy, bezpiecznym miejscu i zabawie, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2009.
• Woźniak P., Wychowanie do wartości – kilka uwag teleologicznych, [w:] Problemy wartości i wartościowania dzieła literackiego w szkole. Etyka – estetyka – język aksjologii, red. T. Świętosławska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2007.
• Zabawa K., Rozpoczęta opowieść. Polska literatura dziecięca po 1989 roku wobec kultury współczesnej, Wydawnictwo WAM, Kraków 2013.