Potencjał osoby z niepełnosprawnością intelektualną. Implikacje dla edukacji i rehabilitacji społeczno-zawodowej

• Authors: Monika Parchomiuk (https://orcid.org/0000-0002-0756-4242)

Title variants

EN

Potential of person with intellectual disability. Implication for education and social and vocational rehabilitation

• Languages of publication: PL EN

Abstracts

PL

W artykule przeanalizowano wybrane zagadnienia pokazujące potencjał osób z niepełno‑ sprawnością intelektualną w zakresie realizowania ról społecznych. W analizie przeglądowej wy‑ korzystano wyniki dostępnych badań podejmowanych w Polsce oraz za granicą, pokazujących m.in. udział tych osób w rolach opiekuńczych (wynikających ze stosunków rodzinnych, dzia‑ łalności wolontaryjnej i zawodowej) oraz funkcjonowanie w rolach rodzicielskich, partnerskich, zawodowych i self-adwokackich. Tego rodzaju zagadnienia, obrazujące potrzeby, możliwości, satysfakcję, ale również trudności niepełnosprawnych intelektualnie, są ważne zarówno dla procesu rodzinnej socjalizacji, jak i projektowania założeń edukacji i rehabilitacji.

EN

The article presents an analysis of selected issues pointing to the potential of people with in‑ tellectual disabilities in fulfilling social roles. The author reviews results of research conducted in Poland and abroad exploring i.a. how these individuals function in care giving (resulting from family relationships, volunteering and professional activities), parental, partner, professional and self-advocating roles. Issues such as needs, opportunities, satisfaction, but also the difficulties of persons with intellectual disability are important both for the process of family socialization and as the basis for designing education and rehabilitation.

Keywords

PL

role społeczne; niepełnosprawność intelektualna pozytywne aspekty niepełnosprawności; teoria waloryzacji roli społecznej

EN

social roles; intellectual disability; positive aspects of disability; social role valorisation theory

• Publisher: Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej. Wydawnictwo APS
• Journal: Człowiek - Niepełnosprawność - Społeczeństwo
• Year: 2018
• Issue: 3(41)
• Pages: 63-79

Contributors

author

Monika Parchomiuk (https://orcid.org/0000-0002-0756-4242)

• UMCS w Lublinie, ul. Narutowicza 12, 20-004 Lublin; tel. [phone];

References

• Arias, B., Ovejero, A., Morentin, R. (2009). Love and emotional well-being in people with intel‑ lectual disabilities. The Spanish Journal of Psychology, 12(1), 204–216.
• Bigby, C., Frawley, P., Ramcharan, P. (2014). A collaborative group method of inclusive research. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 27, 54–64. DOI: 10.1111/jar.12082.
• Carter, E.W., Brock, M.E., Trainor, A.A. (2014). Transition assessment and planning for youth with severe intellectual and developmental disabilities. The Journal of Special Education, 47(4), 245–255. DOI: 10.1177/0022466912456241.
• Carter, E.W., Harvey, M.N., Taylor, J.L., Gotham, K. (2013b). Connecting youth and young adults with autism spectrum disorders to community life. Psychology in the Schools, 50(9), 888–898.
• Carter, E.W., Lane, K.L., Cooney, M., Weir, K., Moss, C.K., Machalicek, W. (2013a). Parent as‑ sessments of self-determination importance and performance for students with autism or intellectual disability. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 118(1), 16–31.
• Carter, E.W., Owens, L., Trainor, A.A., Sun, Y., Swedeen, B. (2009). Self-determination skills and opportunities of adolescents with severe intellectual and developmental disabilities. American Journal on Intellectual and Developmental Disabilities, 114(3), 179–192.
• Craig, D., Bigby, C. (2015). “She’s been involved in everything as far as I can see”: Supporting the active participation of people with intellectual disability in community groups. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 40(1), 12–25. DOI: 10.3109/13668250.2014.977235.
• Curryer, B., Stancliffe, R.J., Dew, A. (2015). Self-determination: Adults with intellectual dis‑ ability and their family. Journal of Intellectual and Developmental Disability, 40(4), 394–399. DOI: 10.3109/13668250.2015.1029883.
• Cytowska, B. (2012). Trudne drogi adaptacji. Wątki emancypacyjne w analizie sytuacji dorosłych osób z niepełnosprawnością intelektualną we współczesnym społeczeństwie polskim. Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Dorozenko, K.P., Roberts, L.D., Bishop, B. (2015). The identities and social roles of people with an intellectual disability: Challenging dominant cultural worldviews, values and mythologies. Disability and Society, 30(9), 1345–1364. DOI: 10.1080/09687599.2015.1093461.
• Dykens, E.M. (2006). Towards a positive psychology of mental retardation. American Journal of Orthopsychiatry, 76(2), 185–193.
• Ehlers-Flint, M.L. (2002). Parenting perceptions and social supports of mothers with cognitive disabilities, sexuality and disability. Sexuality and Disability, 20(1), 29–51.
• Fornalik, I. (2007). Miłość, seks i prokreacja, jako wartości w dorosłym życiu osoby z głębszą niepełnosprawnością intelektualną. W: A. Ostrowska (red.), O seksualności osób niepełnosprawnych (s. 49–63). Warszawa: Instytut Rozwoju Służb Społecznych.
• Garcia-Iriarte, E., Kramer, J.C., Kramer, J.M., Hammel, J. (2009). ‘Who did what?’: A partici‑ patory action research project to increase group capacity for advocacy. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 22(1), 10–22.
• Głodkowska, J. (2003). Przestrzeń rehabilitacyjna w otoczeniu osób z niepełnosprawnością inte‑ lektualną – ujęcie koncepcyjne. Ruch Pedagogiczny, 5–6, 7–23.
• Głodkowska, J. (2017). Dydaktyka specjalna. Od wzorca do interpretacji. Warszawa: WN PWN.
• Haley, W.E., Perkins, E.A. (2004). Current status and future directions in family caregiving and aging people with intellectual disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 1(1), 24–30.
• Hall, S.A. (2017). Community involvement of young adults with intellectual disabilities: Their experiences and perspectives on inclusion. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 30, 859–871.
• Hole, R.D., Stainton, T., Wilson, L. (2013). Ageing adults with intellectual disabilities: Selfadvocates’ and family members’ perspectives about the future. Australian Social Work, 66(4), 571–589.
• Johnson, K., Douglas, J., Bigby, C., Iacono, T. (2014). Social interaction with adults with severe intellectual disability: Having fun and hanging out. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 25, 329–341. DOI: 10.1111/j.1468-3148.2011.00669.x.
• Kijak, R. (2014). Seksualność człowieka z niepełnosprawnością intelektualną a rodzina. Warsza‑ wa: Wydawnictwo PZWL.
• Kijak, R. (2016). Dorośli z głębszą niepełnosprawnością intelektualną jako partnerzy, małżonkowie i rodzice. Kraków: Wydawnictwo Naukowe UP.
• Kościelska, M. (2000). Być kobietą, być mężczyzną – co to znaczy w odniesieniu do osób niepeł‑ nosprawnych intelektualnie. Nowiny Psychologiczne, 2, 5–16.
• Kramer, J.M., Kramer, J.C., Garcia-Iriarte, E., Hammel, J. (2011). Following through to the end: The use of inclusive strategies to analyse and interpret data in participatory action research with individuals with intellectual disabilities. Journal of Applied Research in Intellectual Disabilities, 24, 263–273.
• Krzemińska, D. (2012). Dorosłość osób z niepełnosprawnością intelektualną jako kategoria (na) nowo odkrywana. W: D. Krzemińska, I. Lindyberg (red.), Wokół dorosłości z niepełnosprawnością intelektualną (s. 13–68). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Lafferty, A., McConkey, R., Taggart, L. (2013). Beyond friendship: The nature and meaning of close personal relationships as perceived by people with learning disabilities. Disability and Society, 28(8), 1074–1088.
• Lizoń-Szłapowska, D. (2009). Macierzyństwo kobiet z niepełnosprawnością intelektualną w świetle badań własnych. W: Z. Gajdzica (red.), Człowiek z niepełnosprawnością w przestrzeni społecznej (s. 53–57). Kraków: OficynaWydawnicza Impuls.
• Malacrida, C. (2007). Negotiating the dependency/nurturance tightrope: Dilemmas of mother‑ hood and disability. Canadian Review of Sociology, 44, 469–493.
• Mayes, R., Llewellyn, G., McConnell, D. (2006). Misconception: The experience of pregnancy for women with intellectual disabilities. Scandinavian Journal of Disability Research, 8, 120–131.
• McDaniels, B. (2016). Disproportionate opportunities: Fostering vocational choice for individuals with intellectual disabilities. Journal of Vocational Rehabilitation, 45, 19–25. DOI: 10.3233/ JVR-160807.
• McIntyre, G., Stewart, A. (2011). For the record: The lived experience of parents with a learning disability – a pilot study examining the Scottish perspective. British Journal of Learning Disability, 40, 5–14.
• Niemiec, R.M., Shogren, K.A., Wehmeyer, M.L. (2017). Character strenghts and intellectual and development al disability: Astrenghts-based approach form positive psychology. Education and Training in Autism and Developmental Disabilites, 52(1), 13–25.
• Otrębski, W. (2007). Interakcyjny model rehabilitacji zawodowej osób z upośledzeniem umysłowym. Lublin: Wydawnictwo KUL.
• Parchomiuk, M. (2012). Self-adwokatura – istota i znaczenie w społecznym i indywidualnym wy‑ miarze niepełnosprawności intelektualnej. W: M. Parchomiuk, B. Szabała (red.), Dystans społeczny w stosunku do osób z niepełnosprawnością jako problem pedagogiki specjalnej. T. 1: Przyczyny – konsekwencje – przeciwdziałanie (s. 221–240). Lublin: Wydawnictwo UMCS.
• Parchomiuk, M. (2017). Mothers with intellectual disabilities raising children with intellectual disabilities. Journal of Intellectual Disability – Diagnosis and Treatment, 4(4), 204–216.
• Parchomiuk, M., Stępień, E. (niepublikowane). Doświadczenia osób z niepełnosprawnością inte‑ lektualną związane z teatroterapią. Społeczeństwo i Rodzina (w recenzji).
• Perkins, E.A., Haley, W.E. (2013). Emotional and tangible reciprocity in middle and older-aged carers of adults with intellectual disabilities. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 10(4), 334–344.
• Schalock, R.L. (2004). The emerging disability paradigm and its implications for policy and prac‑ tice. Journal of Disability Policy Studies, 14(4), 204–215.
• Schalock, R.L., Luckasson, R.A., Shogren, K.A., Borthwick-Duffy, S., Bradley, S.V., Bun‑ tinx, W.H., Coulter, D.L., Craig, E.M., Gomez, S.C., Lachapelle, Y., Reeve, A., Snell, M.E., Spreat, S., Tassé, M.J., Thompson, J.R., Verdugo, M.A., Wehmeyer, M.L., Yeager, M.H. (2007). The renaming of mental retardation: Understanding the change to the term intellectual disability. Intellectual and Developmental Disabilities, 45(2), 116–124.
• Shaw, K., Cartwright, C., Craig, J. (2011). The housing and support needs of people with an intel‑ lectual disability into older age. Journal of Intellectual Disability Research, 55(9), 895–903.
• Shewan, L., Crawley, R., McKenzie, K., Quayle, E. (2012). A qualitative exploration of the identi‑ ties of parents with a learning disability. British Journal of Learning Disabilities, 42, 19–26.
• Shogren, K.A., Lopez, S.J., Wehmeyer, M.L., Little, T.D., Pressgrove, C.L. (2006). The role of positive psychology constructs in predicting life satisfaction in adolescents with and without cognitive disabilities: An exploratory study. The Journal of Positive Psychology, 1(1), 37–52.
• Shogren, K.A., Luckasson, R., Schalock, R.L. (2014). The definition of „context” and its applica‑ tion in the field of intellectual disability. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 11(2), 109–116. DOI: 10.1111/jppi.12077.
• Shogren, K.A., Weymeyer, M.L. (2006). The application of positive psychology and self-deter‑ mination to research in intellectual disability: A content analysis of 30 years of literature. Research and Practice for Persons with Severe Disabilities, 31(4), 338–345.
• Starke, M. (2011). Descriptions of children’s needs and parenthood among mothers with intel‑ lectual disability. Scandinavian Journal of Disability Research, 13(4), 283–298.
• Walsh-Gallagher, D., Sinclair, M., McConkey, R. (2012). The ambiguity of disabled women’s experiences of pregnancy, childbirth and motherhood: A phenomenological understanding. Midwifery, 28, 156–162.
• Wehmeyer, M.L., Bersani, H., Gagne, R. (2000). Riding the third wave: Self-determination and self-advocacy in the 21st century. Focus on Autism and Other Developmental Disabilities, 15(2), 106–115.
• Weymeyer, M.L. (2012). Self-determination and a strenghts-based approach to intellectual dis‑ ability. Człowiek – Niepełnosprawność – Społeczeństwo, 2(16), 23–34.
• Wicki, M.T., Meier, S. (2016). Supporting volunteering activities by adults with intellectual dis‑ abilities: An explorative qualitative study. Journal of Policy and Practice in Intellectual Disabilities, 13(4), 320–326. DOI: 10.1111/jppi.12207.
• Williams, V., Robinson, C. (2001). ‘He will finish up caring for me’: People with learning dis‑ abilities and mutual care. British Journal of Learning Disabilities, 29, 56–62.
• Yoong, A., Koritsas, S. (2012). The impact of caring for adults with intellectual disability on the quality of life of parents. Journal of Intellectual Disability Research, 56(6), 609–619.
• Zawiślak, A. (2003). Zawieranie związków małżeńskich przez osoby z lekkim upośledze niem umysłowym. W: Z. Janiszewska-Nieścioruk (red.), Człowiek z niepełnosprawnością intelektualną. Wybrane problemy osobowości, rodzin i edukacji osób z niepełnosprawnością intelektualną. T. 1 (s. 165–171). Kraków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Żółkowska, T. (2013). Społeczna (de)waloryzacja roli osoby niepełnosprawnej. W: Z. Gajdzica (red.), Człowiek z niepełnosprawnością w rezerwacie przestrzeni publicznej (s. 40–64). Kra‑ ków: Oficyna Wydawnicza Impuls.
• Żyta, A. (2014). Niepełnosprawność intelektualna – najnowsze zmiany terminologiczne i diagno‑ styczne w świetle DSM-5, ICD-11 oraz AAIDD. Niepełnosprawność i Rehabilitacja, 1, 17–26.
• Netografia
• Lemay, R.A. (1995). Social role valorization theory and the principle of normalization. Pobrane z http://www.socialrolevalorization.com/images/documents/SRV_theory/Lemay_1995_So‑ cial_Role_Valorization_Theory_and_the_Principle_of.pdf (dostęp: 15.01.2018).
• http://www.socialrolevalorization.com/images/documents/SRV_theory/Lemay_1995_Social_ Role_Valorization_Theory_and_the_Principle_of.pdf (dostęp: 15.01.2018).
• Międzynarodowa Klasyfikacja Funkcjonowania, Niepełnosprawności i Zdrowia. ICF. (2001). Po‑ brane z http://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/42407/9241545429_pol.pdf;jsessionid =C5E223A94A43F1FBAA64497170D88936?sequence=67 (dostęp: 15.01.2018).

Identifiers

DOI

10.5604/01.3001.0012.7820