Jak i dlaczego powstał wizerunek Zygmunta III jako władcy nietolerancyjnego?

• Authors: Dzięgielewski Jan

Title variants

EN

How and why was created the image of King Sigismund III as an intolerant ruler?

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Prezentowany tekst stara się zweryfikować ugruntowany pogląd, że to król Zygmunt III (1587-1632) przez swe działania i zaniechania wynikające z nietolerancyjnej postawy, ponosi główną winę za pogłębiające się w czasie jego panowania konflikty wyznaniowe w Rzeczypospolitej. Brak możliwości zapobiegania nielicznym tumultom wynikała z tego, że ówczesne państwo polsko-litewskie nie miało policji państwowej. Natomiast bezkarność sprawców była efektem obowiązującego w Rzeczpospolitej sądownictwa stanowego. A ponieważ bez zmian o charakterze „konstytucyjnym” niemożliwe było uchwalenia tzw. procesu Konfederacji Warszawskiej, zarzuty propagandowe obciążające władcę winą za przypadki naruszania pokoju religijnego oraz wspieranie dzieła Unii Brzeskiej miały służyć do pozyskania szlachty niekatolickiej dla poparcia działań organizowanych przez przeciwników politycznych Zygmunta III Wazy. Wielka liczba pism okolicznościowych zawierających te oskarżenia, które występowały też w wypowiedziach podczas licznych zjazdów szlacheckich oraz nieznajomość specyfiki ustrojowo-politycznej I Rzeczypospolitej, przyczyniły się do powstania – również w historiografii – tezy o Zygmuncie III, jako najbardziej nietolerancyjnym spośród polskich królów.

EN

This article seeks to verify the established view that the King Sigismund III of Poland (1587–1632) bears the main blame for deepening religious conflicts in Poland during his reign because of actions and omissions resulting from his intolerant attitudes. The fact that the few commotions could not be prevented can be explained by the fact that then the Polish-Lithuanian Commonwealth was not a police state. On the other hand the impunity of the perpetrators was the result of the state judiciary in Poland. Moreover, without change of a "constitutional law" it was impossible to enactment of the so-called process of the Confederation of Warsaw, the allegations of propaganda laying blame at the king’s door for violations of religious peace and support of the Union of Brest were to raise the non-Catholic nobility to support the activities organized by political opponents of Sigismund III Vasa. A great number of occasional writings containing those accusations, which occurred also in the statements of the many noble conventions and lack of the knowledge on the specifics of political system in Poland created – also in historiography – the thesis of Sigismund III Vasa as most intolerant of the Polish kings.

Keywords

PL

Zygmunt III Waza; tolerancja wyznaniowa

EN

Sigismund III of Poland; religious tolerance

• Publisher: Archiwum Główne Akt Dawnych i Wydawnictwo DiG
• Journal: Miscellanea Historico-Archivistica
• Year: 2016
• Issue: 23
• Pages: 153-161

Dates

published

2016-11-30

Contributors

author

Dzięgielewski Jan

• Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa

References

• Czy Skarga był „turbatorem” Ojczyzny [w:] Studya historyczne, Lwów [1912]
• Dzięgielewski J., Czy „noc jezuitów” przesądziła o rokoszu Zebrzydowskiego? [w:] Lux ex Silesia. Księga Pamiątkowa dedykowana Księdzu Profesorowi Józefowi Mandziukowi w 70. rocznicę urodzin, red. W. Gliński, Warszawa 2013
• Dzięgielewski J., O zmiany ustrojowe, czy o władzę. Konflikt między królem Zygmuntem III, a kanclerzem Janem Zamoyskim [w:] Historia testis temporum, lux veritatis, vita memoriae, nuntia vetustatis. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Włodzimierzowi Kaczorowskiemu, red. E. Kozerska, M. Maciejewski, P. Stec, Opole 2015
• Kuźmina D., Kościół w Polsce za Wazów, Warszawa 2013
• Lubieniecki A., Poloneutychia, oprac, A. Linda i in., Warszawa-Łódź 1982
• Maciszewski J., Zygmunt III [w:] Poczet królów i książąt polskich, Warszawa 1991
• Ochmann-Staniszewska S., Dynastia Wazów w Polsce, Warszawa 2006
• Rywalizacja katolików z luteranami o kościół św. Mikołaja w Elblągu 1520–1621. Źródła do dziejów reformacji w Prusach Królewskich, wyd. A. Szorc, Olsztyn 2002
• Sobieski W., Nienawiść wyznaniowa tłumów za rządów Zygmunta III, Warszawa 1902
• Sobieski W., Pamiętny sejm, Warszawa 1913 (wyd. II – Londyn 1963)
• Szujski J., Rzut oka na stanowisko Polski w historii powszechnej [w:] tenże, O fałszywej historii jako mistrzyni fałszywej polityki. Rozprawy i artykuły, Warszawa 1991
• Volumina Legum, t. 2, Petersburg 1859
• Wisner H., Zygmunt III Waza, Wrocław-Warszawa-Kraków 1991