Między awangardą a tradycją — fortepian w repertuarze koncertów z cyklu „Śląska Trybuna Kompozytorów” w latach 1973–1977

• Authors: Stachura-Bogusławska Anna

Title variants

EN

Between avant-garde and tradition — the piano at the concerts of the cycle “Silesian Composers’ Tribune” in the years 1973–1977

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Fortepian przez kilka wieków uznawany był za najbardziej uniwersalny instrument. W drugiej połowie XX wieku jego rola uległa transformacji. Z instrumentu melodyczno-wirtuozowskiego został zredukowany do pozycji jednego z wielu generatorów brzmień, a także poddawany różnorodnym eksperymentom. Nastąpił proces eksploatacji jego dynamicznych, artykulacyjnych i kolorystycznych możliwości. W twórczości XX-wiecznych kompozytorów związanych z Górnym Śląskiem muzyka fortepianowa stanowiła znaczący, choć nie pierwszoplanowy nurt. Na przestrzeni lat powstawało wiele zróżnicowanych stylistycznie dzieł, zarówno solowych, kameralnych, jak i z fortepianem w funkcji dopełniającej rozbudowaną tkankę orkiestrową. Szczególnie interesujące utwory powstawały w latach 60. i 70., a więc w czasie intensywnej asymilacji awangardowych prądów muzyki europejskiej. Wiele z tych utworów prezentowanych było na koncertach z cyklu „Śląska Trybuna Kompozytorów” — forum organizowanym w Katowicach od 1973 roku. W niniejszym artykule przedstawione zostały kompozycje: Mutanza per pianoforte (1968) Witolda Szalonka, Capriccio-Fantasia nr 2 na dwa fortepiany (1975) Jana Wincentego Hawela, Musica per Ensemble MW2 na flet, wiolonczelę i jeden lub dwa fortepiany (1970) Edwarda Bogusławskiego, Inspiracje na głos żeński, perkusję, fortepian i dwie taśmy magnetofonowe (1972) Ernesta Małka, Mała sonata na fortepian (1975) Bolesława Woytowicza oraz Tema con variazioni na fortepian (1965) Władysławy Markiewiczówny. Kompozycje te ukazują różnorodne postawy twórcze wobec możliwości fortepianu. Są to utwory reprezentujące nurt neoklasyczny, jak i dzieła wykorzystujące preparację instrumentu, efekty sonorystyczne, a także aleatoryczną koncepcję montażu oraz elementy grafiki muzycznej.

EN

For several centuries the piano was considered to be the most universal instrument. In the second half of the 20th century its role changed. The melodic and virtuosic instrument has been reduced to one of many sound generators and subjected to a variety of experiments. In this process its dynamic, articulating and coloring capabilities have been exploited. In the works of the twentieth century composers associated with Upper Silesia, piano music was significant but never a mainstream. Over the years, many stylistically varied works have been created, not only solo or chamber music, but also with piano complementing the extensive orchestral part. Particularly interesting pieces were composed in the 1960s and 1970s, during the intensive assimilation of the avant-garde trends of European music. Many of these works were presented during the concerts of the cycle “Silesian Composers’ Tribune” — organized in Katowice since 1973. This article presents works composed by Witold Szalonek (Mutanza per pianoforte — 1968), Jan Wincenty Hawel (Capriccio-Fantasia no 2 for two pianos — 1975), Edward Bogusławski (Musica per Ensemble MW2 for flute, cello and one or two pianos — 1970), Ernest Małek (Inspirations for female voice, drums, piano and two tapes — 1972), Bolesław Woytowicz (Little Sonata for piano — 1975) and Władysława Markiewiczówna (Tema con variazioni for piano — 1965), showing a variety of creative attitudes towards the piano. These pieces represent both neoclassical currents and works utilizing prepared instruments, sonoristic effects, as well as aleatory assembly concept and elements of graphic music scores.

Keywords

PL

fortepian; Górny Śląsk; sonorystyka; preparacja instrumentu; neoklasycyzm; Śląska Trybuna Kompozytorów

EN

piano; Upper Silesia; sonorism; preparation of the instrument; neoclassicism; Silesian Composers’ Tribune

• Publisher: Akademia Muzyczna im. Stanisława Moniuszki w Gdańsku, Wydział Dyrygentury, Kompozycji i Teorii Muzyki
• Journal: Aspekty Muzyki
• Year: 2018
• Volume: 8
• Pages: 335-359

Dates

published

2018

Contributors

author

Stachura-Bogusławska Anna

• Instytut Muzyki Wydział Sztuki Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie, ul. Dominika Zbierskiego 2/4, 42–218 Częstochowa

References

• Baranowska Lidia, Moll Lilianna Manuela, Akademia Muzyczna im. Karola Szymanowskiego w Katowicach [folder], Katowice 1980.
• Bauman-Szulakowska Jolanta, Polska kultura muzyczna na Śląsku Górnym i Cieszyńskim w latach 1922–1939, Katowice 1994.
• Bauman-Szulakowska Jolanta, Śląska muzyka fortepianowa, w: Muzyka fortepianowa IX, red. Janusz Krassowski, Gdańsk 1992, s. 241–255.
• Bauman-Szulakowska Jolanta, Śląskie intermundia. Muzyka instrumentalna na Śląsku w latach 1945–1995, Katowice 2001.
• Bias Iwona, Bieda Monika, Stachura Anna, Emocja utkana z dźwięku. Edward Bogusławski: życie — dzieło, Częstochowa 2005.
• Bogusławski Edward, Symfonie Jana Wincentego Hawela, Katowice 1998.
• Brożek Antoni, [wywiad], rozm. Anna Stachura-Bogusławska, Katowice 2.10.2013.
• Bula Karol, Twórczość kameralna kompozytorów środowiska katowickiego w latach 1970–1980, w: Górnośląski Almanach Muzyczny, red. Karol Bula, Edward Bogusławski, Ryszard Gabryś, Leon Markiewicz, Katowice 1988, s. 33–51.
• Dziadek Magdalena, Mika Bogumiła, Kochańska Anna, Musica polonica nova na Śląsku, Katowice 2003.
• Dziadek Magdalena, Krótka historia serii koncertowej „Śląska Trybuna Kompozytorów”, w: 40 lat Śląskich Trybun Kompozytorów na estradzie Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach, red. Teresa Michalik, Anna Stachura-Bogusławska, Katowice 2013, s. 9–13.
• Gabryś Ryszard, Górnośląski krąg kompozytorów, w: Studio. Almanach literacko-artystyczny, t. 1, Katowice 1981, s. 5–21.
• Grabowski Czesław, [Trybunowe retrospekcje], w: 40 lat Śląskich Trybun Kompozytorów na estradzie Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach, red. Teresa Michalik, Anna Stachura-Bogusławska, Katowice 2013, s. 18–19.
• Grabowski Czesław, [wywiad], rozm. Anna Stachura-Bogusławska i Teresa Michalik, Katowice 28.03.2012.
• Kienik Tomasz M., Sonorystyka Kazimierza Serockiego, Wrocław 2016.
• Kotyczka Stanisław, [Trybunowe retrospekcje], w: 40 lat Śląskich Trybun Kompozytorów na estradzie Państwowej Szkoły Muzycznej I i II stopnia im. Mieczysława Karłowicza w Katowicach, red. Teresa Michalik, Anna Stachura-Bogusławska, Katowice 2013, s. 15–16.
• Łukaszewski Marcin Tadeusz, Fortepianowe formy wariacyjne kompozytorów polskich 1900–2010. Dzieje gatunku i technika wariacyjna, Warszawa 2013.
• Mamczarski Jarosław, Bauman-Szulakowska Jolanta, „Jan Wincenty Hawel” hasło w: Kompozytorzy polscy 1918–2000, red. Marek Podhajski, t. 2, Gdańsk–Warszawa 2005, s. 302.
• Markiewicz Leon, Raptularz muzyczny, „Poglądy” 1973, nr 9, s. 16.
• Metzger Heinz-Klaus, John Cage, w: Horyzonty muzyki, Biblioteka Res Facta 1, red. Michał Bristiger, Kraków 1960, nr 13, s. 1–7.
• Michalski Grzegorz, Polska muzyka awangardowa, „Ruch Muzyczny” 1973, nr 16, s. 7.
• Mitscha Adam, Witold Friemann. Życie i twórczość, „Zeszyty Naukowe Akademii Muzycznej im. Karola Szymanowskiego w Katowicach” nr 17, Katowice 1980.
• Moll Lilianna Manuela, Witold Szalonek. Katalog tematyczny dzieł. Teksty o muzyce, Katowice 2002.
• Ogonowska-Jaroń Emilia, Technika sonorystyczna Witolda Szalonka zapomniana, czy nadal aktualna? [online], http://meakultura.pl/publikacje/technika-sonorystyczna-witolda-szalonka-zapomniana-czy-nadal-aktualna-445 (dostęp: 17.10.2016).
• Pasiecznik Monika, Szalonek z czyśćca historii, „Odra” [online], http://odra.okis.pl/article.php/460 (dostęp 20.03.2012).
• Przech Violetta, Polska twórczość na fortepian solo 1956–1985. Nowatorskie kierunki i techniki, Bydgoszcz 2004.
• Renat Maryla, [komentarz do płyty CD] Muzyka współczesnych kompozytorów śląskich dla 2 pianistów, ŚTMCD002, 2009.
• Renat Maryla, Rodzaje faktury w utworach dla dwóch pianistów w twórczości współczesnych kompozytorów śląskich, w: Edukacja muzyczna VIII (Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie), red. Marta Popowska, Częstochowa 2013, s. 27–46.
• Rozlach Adam, Twórczość to wspaniała przygoda. Rozmowa z Edwardem Bogusławskim, „Poradnik Muzyczny” 1986, nr 5, s. 1–2.
• Schaeffer Bolesław, „Fortepian dziś”, hasło w: Mały informator muzyki XX wieku, Kraków 1987, s. 75.
• Stachura-Bogusławska Anna, Aleatoryzm i forma otwarta w twórczości Edwarda Bogusławskiego, Edukacja muzyczna VI (Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie), red. Marta Popowska, Częstochowa 2011, s. 91–126.
• Stachura-Bogusławska Anna, Władysława Markiewiczówna — pianistka, kompozytorka, pedagog i jej wkład w rozwój pianistyki polskiej, w: Muzyka fortepianowa XVI, red. Alicja Kozłowska-Lewna, Renata Skupin, Gdańsk 2015, s. 151–167.
• Szalonek Witold, [komentarz do programu] Festiwal Muzyki Współczesnej „Warszawska Jesień” 1978, s. 157–158.
• Szwarcman Dorota, Czas Warszawskich Jesieni. O muzyce polskiej 1945–2007, Warszawa 2007.
• Śląskie Trybuny Kompozytorów [online], http://www.zkp.org.pl/index.php/pl/nasze-dzialania/festiwale-koncerty/2013-03-16-12-50-02 (dostęp: 20.02.2017).
• Wallek-Walewski Marian, Piękno wielkich kompozycji. Szkice do muzycznego pejzażu, „Trybuna Robotnicza” 1981, nr 82, s. 7–8.
• Wallek-Walewski Marian, Wytwórnia manekinów, w: Marian Wallek-Walewski. Z pism muzycznych. Wędrówki w czasie i przestrzeni, red. Stanisław Kosz, Katowice 1999, s. 111–121.
• Wybraniec Eugenia, Wdzięk Mariana, „Poglądy” 1976, nr 20, s. 16.

Identifiers

ISSN

2082-6044

ISBN

978-83-64615-33-7

DOI

10.34861/aspmuz8-14_miedzy-awang