Ojczyzna w polskim i rosyjskim językowym obrazie świata

• Authors: Bartmiński Jerzy , Sandomirskaja Irina , Telija Veronika

Title variants

EN

MOTHERLAND IN THE POLISH AND RUSSIAN LINGUISTIC PICTURES OF THE WORLD

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autorzy przedstawiają pierwszą część analizy porównawczej pojęcia ojczyzny, w językach polskim i rosyjskim, zakładając, że to ogólnoeuropejskie pojęcie, wywodzące się z łac. patria, rozwija się w poszczególnych językach wariantywnie, odpowiednio do jego miejsca w całej „konceptosferze”, współtworzącej narodowy (polski, rosyjski) językowy obraz świata. Stawia się pytanie, co w pojmowaniu ojczyzny jest w obu językach zbieżne, co otwiera drogę do dialogu interkulturowego, a co kontrastowe. W języku polskim leksem ojczyzna ma bogatą, wielowymiarową treść bazową (wymiar przestrzenny, społeczny, kulturowy, instytucjonalny), która jest profilowana na poziomie społecznego dyskursu, uzyskując wykładniki w postaci zestawień typu ojczyzna domowa, ojczyzna lokalna, ojczyzna regionalna, mała ojczyzna, ojczyzna narodowa, ojczyzna publiczna. W języku rosyjskim jednemu polskiemu leksemowi odpowiadają trzy: rodina, otečestwo i otčizna. Rodina to przestrzeń oswojona przez człowieka jako jednostkę i naród, dominantą otečestwa jest wymiar instytucjonalny, państwowy, otčizna (zapożyczona z polskiego) to narodowe dziedzictwo historyczne i kulturowe. Najbliższa pol. ojczyźnie jest ros. rodina, a ich bliskość oparta jest na ogólnosłowiańskim micie ziemi-matki i prototypie domu jako miejsca rodzinnego. W polu semantycznym („konceptosferze”) ojczyzny w języku polskim szczególnie silny jest wymiar kulturowy, w rosyjskim – państwowy, co wynika z odmiennych historycznych dziejów obu narodów.

EN

The authors present the first part of a contrastive Polish-Russian analysis of the concept expressed in English alternatively as homeland, motherland, mother country, or fatherland. They assume that in specific languages there is a variable development, of this European concept, derived from Latin patria. The development is linked with the concept’s position in the ‘conceptual sphere’ (Lichaczew’s term), which contributes to the national (Polish, Russian) linguistic. picture of the world. The Polish lexeme ojczyzna is characterized by a rich multidimensional base content (the spatial, social, cultural, institutional dimensions), profiled at the level of social discourse, which results in expressions like ojczyzna domowa (lit. ‘home motherland’), ojczyzna, lokalna (‘local motherland’), ojczyzna regionalna (‘regional motherland’), mała ojczyzna (‘little motherland’), ojczyzna narodowa (‘national motherland’), or ojczyzna publiczna (‘public motherland’). The Polish word has three Russian counterparts: rodina, otechestvo and otchizna. Rodina refers to a space tamed by people as individuals and as a nation, in otechestvo the institutional state dimension is dominant, whereas otchizna, a borrowing from Polish, refers to national historical and cultural heritage. The latter is the closest Russian equivalent to the Polish ojczyzna, as they are both associated with the Slavonic myth of mother-earth and the prototype of the home as one’s place of origin. The cultural dimension in Polish and the state dimension in Russian are dominant in the semantic field (‘conceptual sphere’) of homeland/motherland, the difference resulting from different histories of the two nations.

Keywords

PL

ojczyzna; polski językowy obraz świata; rosyjskim językowy obraz świata; konceptosfera; profilowanie; leksem ojczyzna; leksemy rodina, otečestwo i otčizna

EN

motherland; Polish Linguistic Worldview; Russian Linguistic Worldview; conceptual sphere; profiling; the lexeme ojczyzna; the lexemes rodina, otechestvo, and otchizna

• Publisher: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej
• Journal: Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury
• Year: 1999
• Volume: 11
• Pages: 25–49

Contributors

author

Bartmiński Jerzy

author

Sandomirskaja Irina

author

Telija Veronika

References

• Abramowicz M., 1993, Partie-ojczyzna?, [w:] POWE.
• Antipenko L., Karnaušenko H., 1993, Rodina głazami harkocskogo studenčestva, [w:] POWE.
• Bartmiński J., 1989, Jak biegną drogi ojczyzny? „Ethos” nr 5.
• Bartmiński J., 1990, Ojczyzna w pieśniach i wierszach chłopskich, „Polska Sztuka Ludowa” nr 3.
• Bartmiński J., 1993a, Polskie rozumienie ojczyzny i jego warianty, [w:] POWE.
• Bartmiński J., 1995, Grandes et petites patries Europénnes [in:] Identité(s) de l’Europe Centrale, public sous la direction de Michel Masłowski, Institut détudes slaves, Paris.
• Bartmiński J., 1977, Dom i świat – opozycja czy współdziałanie?, [w:] Dom w języku i kulturze, pod red. G. Sawickiej, Szczecin.
• Bartmiński J., 1999, Die national und universalle Elemente im polnischen Patria Begriff >>ojczyzna<<, [w:] Geschichtliche Mythen in den Literaturen Und Kulturen Ostmittel Und Südosteuropas Heraugegaben von Eva Behring, Ludwig Richter und Wolfgang F. Schwarz, Stuttgart.
• Bastian A., 1995, Der Heimat-Begriff. EinebegriffsgeschichtlicheUnterschung in verschiedenenFunktionsbereichen der deutschenSparche, Tübingen.
• Gremer W., Klein A., 1990, Heimat. Analysen, Themen, Perspektiven, Bonn.
• Czernych P. J., 1993, Istoriko-etimologičeskijslovar’ sovremennogorusskogojazyka, Moskva.
• Daum E., Schenk W., 1995, Schulwörterbuch Russisch-Deutsch, Deutsch- Russisch.
• Górski K., 1977, Jak Mickiewicz nazywał swoją domową ojczyznę, [w:] Górski K., Mickiewicz. Artyzm i język, PWN, Warszawa.
• Inglot M., Dynak W. (red.), 1985, Motyw ojczyzny w liryce współczesnej, Wrocław.
• Karolak I., 1993, Patriotyzm, [w:] Nazwy wartości. Studia leksykalno-semantyczne, pod red. J. Bartmińskiego i M. Mazurkiewicz-Brzozowskiej, Lublin.
• Kępiński A., 1990, Lach i Moskal. Z dziejów stereotypu, Warszawa.
• Klosowska A., 1993, Kraj do którego się wraca. Czym jest ojczyzna dla lubelskich studentów?, [w:] POWE.
• Kłosowska A.,1991, Kultura narodowa, [w:] Encyklopedia kultury polskiej XX wieku, t. 1, Wrocław.
• Lewicki R., 1992, Ojczyzna, patriotyzm, europejskość w świetle badań ankietowych wśród studentów Petersburga, [w:] Społeczne skutki przekształceń gospodarczych i politycznych w krajach Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin.
• Lewicki R., 1993, Semantyka pojęcia ojczyzny i jego funkcjonowanie we współczesnym języku rosyjskim, [w:] POWE.
• Lipski J. J., 1981, Dwie ojczyzny, dwa patriotyzmy, „Kultura” nr 409.
• Miłosz Cz., 1959, Rodzinna Europa, Paryż.
• Miłosz Cz., 1992, Szukanie ojczyzny, Kraków.
• Naumeyer M., Heimat. Zu Geschichte und BegriffeinesPhänomens, Kiel 1992.
• Ossowski S., 1946/1984, Analiza socjologiczna pojęcia ojczyzny, [w:] tegoż,
• O ojczyźnie i narodzie, Warszawa 1984.
• Otwinowska B., 1980, Ojczyzna Kochanowskiego, „Poezja”.
• Ožegov S. L., Švedova N. J., 1995, Tolkovyj slovar’ russkogo jazyka, izd. 3., Moskva.
• Policastro P., 1993, Patria, patriotyzm i lokalizm we Włoszech. Treści społeczne i patriotyczne, [w:] POWE.
• POWE 1993, Pojęcie ojczyzny we współczesnych językach europejskich. Praca zbiorowa pod red. J. Bartmińskiego, Lublin, Instytut Europy Środkowo-Wschodniej.
• Sajewicz M., 1993, Wyobrażenie „małej ojczyzny” w białoruskojęzycznych wspólnotach wiejskich na Białostocczyźnie, [w:] POWE.
• Sandomirskaja I., 1996, Idioma i kultura: v poiskach obščego osnovanija, „Etnolingwistyka” 8.
• Sandomirskaja I., 1997, Rodina – otečestvo – otčizna v diskursivnych praktykach sovremennogo russkogo jazyka.
• Slovar’ sovremennogo russkogo literaturnogo jazyka AN SSSR 1950-1965, Moskva-Leningrad.
• Šanskij N. M., Ivanov V. V., Šanskaja T. V., 1975, Kratkij etimologičeskij slovar’ russkogo jazyka, Moskva.
• Telija V., 1996, Russkaja frazeologia. Semantičeskij, pragmatičeskij i lingvokulturologičeskij aspekty, Moskva.
• Telija V., 1996, Rodina, otečestvo, otčizna.
• Telija V., 1998, Frazeologizmy-idiomy jako stereotypy kultury, [w:] „Język a kultura”, t. XII, Stereotyp jako przedmiot lingwistyki. Teoria, metodologia, analizy empiryczne, pod red. J., Anusiewicza i J. Bartmińskiego, Wrocław.
• Telia V., Bragina N., Oparina N., Sandomirskaja I., 1994, Collocations: Denominative and Cognitive Aspects, [w:] EURALEX-94, Proceedings, Amsterdam.
• Tołstoj N. I., 1993, Etničeskoe samopoznanie i samosoznanie Nestora Letopisca, avtora „Povesti vremennych let”, [w:] POWE.
• Tołstaja S. N., 1993, Ojczyzna w ludowej tradycji słowiańskiej, [w:] POWE.
• Wandruszka M., 1990, Die europäische Sprachengemeinschaft, Tübingen.
• Wierzbicka A., 1990, Język i naród. Polski los i rosyjska sud’ba, „Teksty Drugie” nr 4.
• Wierzbicka A., 1995, Lexicon as a key to history, culture and socjety. ‘Homeland’ and ‘fatherland’ in German, Polish and Russian, [in:] René Dirven and Johan Vanparys (eds.), Current Approaches to the Lexicon, Peter Lang, (polski przekład M. Abramowicz pt. Słownik kluczem do historii i kultury. >>Ojczyzna<< w językach niemieckim, polskim i rosyjskim, w książce A. Wierzbickiej Język, umysł, kultura. Wybór prac pod red. J. Bartmińskiego, Warszawa 1999, Wyd. Naukowe PWN).
• Zasorina L. A., 1977, Častotnyj slovar’ russkogo jazyka, Moskwa.