Język nadwrażliwców – o „Jańciu Wodniku” Jana Jakuba Kolskiego

• Authors: Małgorzata Miławska

Title variants

EN

Language of the Supersensitives. On Jan Jakub Kolski’s “Johnnie Waterman”

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie przeglądu najważniejszych zabiegów językowo-stylistycznych występujących w Jańciu Wodniku Jana Jakuba Kolskiego. Środki artystyczne pojawiające się zarówno w opowiadaniu (będącym pierwowzorem ekranizacji), jak i w filmie zanalizowano przez pryzmat trzech kategorii: ludowej poetyckości, magiczności i naiwności. Autor odwołuje się do tradycji ludowej, sięgając po różnego rodzaju powtórzenia i paralelizmy, a także ballady. Efekt magiczności uzyskuje dzięki wprowadzeniu aluzji do rytuałów słownych (jak klątwy czy obrzędu nadania imienia), a swoistą naiwność – poprzez stylizację na mowę potoczną. Dzięki analizie tych chwytów językowych udało się uzasadnić tezę, że za jeden z elementów składających się na autorski styl reżysera można również uważać kreację warstwy językowej.

EN

The aim of this article is to represent an overview of the most important linguistic and stylistic measures used in Jan Jakub Kolski’s “Johnnie Waterman”. The measures that appear both in the short story (which is the predecessor of the movie) and the motion picture are analysed in three categories: folk poeticity, affinity to magic and naivety. The author recalls folk traditions through use of various repetitions, parallelisms and ballads. An atmosphere of magic is achieved by alluding to word rituals (such as curses or namegiving rites), while a feeling of naivety is created by applying common speech to dialogues. It is through the analysis of the aforementioned linguistic means one can prove that the linguistic layer of Jan Jakub Kolski’s works can be included as one of the elements that the director’s auteur style is composed of.

Keywords

PL

Jan Jakub Kolski; Jańcio Wodnik; kino autorskie; stylizacja; ludowość; magiczność; naiwność; poetyckość

EN

Jan Jakub Kolski; Johnnie Waterman; auteur cinema; stylisation; folklore; magic; naivety; poeticity

• Publisher: Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II. Towarzystwo Naukowe KUL
• Journal: Roczniki Humanistyczne
• Year: 2015
• Volume: 63
• Issue: 6: Językoznawstwo
• Pages: 277-302

Contributors

author

Małgorzata Miławska

• Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

References

• Bartmiński J.: Ludowy styl artystyczny, w: Współczesny język polski, red. J. Bartmiński, wyd. 4., Lublin 2012, s. 223-233.
• Bartmiński J.: O rytualnej funkcji powtórzenia w folklorze. Przyczynek do poetyki sacrum, w: Sacrum w literaturze, red. J. Gotfryd, M. Jasińska-Wojtkowska, S. Sawicki, Lublin 1983, s. 257-266.
• Bartmiński J.: Styl potoczny, w: Język a Kultura, t 5: Potoczność w języku i kulturze, red. J. Anusiewicz, F. Nieckula, Wrocław 1992, s. 37-54.
• Bazin A.: Film i rzeczywistość, tłum. i oprac. B. Michałek, Warszawa 1963, s. 177-192.
• Bobowski S.: Márquez z kamerą? O filmach Jana Jakuba Kolskiego, „Tygiel Kultury” 2000, nr 4-6, s. 158-163.
• Cirlot J.E.: Słownik symboli, przeł. I. Kania, Kraków 2006.
• Czaja D.: Dlaczego jest tak, jak jest? Poema naiwne, „Kwartalnik Filmowy” 1997, nr 18, s. 5-22.
• Dunaj B., Przybylska R., Sikora K.: Język na co dzień, w: Polszczyzna 2000. Orędzie o stanie języka na przełomie tysiącleci, red. W. Pisarek, Kraków 1999, s. 227-251.
• Engelking A.: Klątwa. Rzecz o ludowej magii słowa, Warszawa 2010.
• Engelking A.: Magiczna moc słowa w polskiej kulturze ludowej, w: Język a Kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1991, s. 157-166.
• Engelking A.: Rytuały słowne w kulturze ludowej. Próba klasyfikacji, w: Język a Kultura, t. 4: Funkcje języka i wypowiedzi, red. J. Bartmiński, R. Grzegorczykowa, Wrocław 1991, s. 75-85.
• Felis P.T.: Minialfabet Kolskiego, „Gazeta Wyborcza” 4.06.2009 r., http://www.archiwum.
• wyborcza.pl/Archiwum/1,0,7028756,20090604RP-TFK,Minialfabet_Kolskiego,zwykly.html [dostęp: 4.01.2015].
• Frydryk M.: Filmowa Arkadia Jana Jakuba Kolskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis. Prace Literackie” 43(2004), s. 227-242.
• Gajda S.: O pojęciu idiostylu, w: Język jako przedmiot badań lingwistycznych, red. J. Brzeziński, Zielona Góra 1988, s. 23-34.
• Hendrykowska M.: Kronika kinematografii polskiej 1895-2011, wyd. 2., Poznań 2012.
• Hollender B.: Od Wajdy do Komasy, cz. 1, Warszawa 2014, s. 255-269.
• Jan Jakub Kolski o sztuce opowiadania baśni, w: K. Janowska, P. Mucharski, Rozmowy na nowy wiek 2, Kraków 2002, s. 139-148.
• Kamiński M.: O lokalistycznej wizji świata w magii, w: Język a Kultura, t. 1: Podstawowe pojęcia i problemy, red. J. Anusiewicz, J. Bartmiński, Wrocław 1991, s. 167-172.
• Kapuściński J.: Czas przyczyn. Rozmowa z Janem Jakubem Kolskim, „Kino” 1991, nr 8, s. 43.
• Kopaliński W.: Słownik mitów i tradycji kultury, wyd. 7. popr., Warszawa 2001.
• Korczarowska N.: Ojczyzny prywatne. Mitologia przestrzeni prywatności w filmach Tadeusza Konwickiego, Jana Jakuba Kolskiego, Andrzeja Kondratiuka, Kraków 2007, s. 151-200.
• Kubacka K.: Niewiele trzeba mówić trawie, żeby przytuliła. Rozmowa z Janem Jakubem Kolskim, w: Debiuty polskiego kina, red. M. Hendrykowski, Konin 1998, s. 304-323.
• Kubisiowska K.: Diabła można oswoić, „Przekrój” 1998, nr 25, s. 14-16.
• Lebda R.: potoczność – czyli mowa bytu, „Biuletyn Polskiego Towarzystwa Językoznawczego” 2003, z. 59, s. 113-124.
• Lubelski T.: Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty, Chorzów 2008.
• Lubelski T.: Przypowieść o zaczynaniu od nowa, „Kino” 1994, nr 3, s. 20-21.
• Masternak Z.: „Jańcio Wodnik” Jana Jakuba Kolskiego, czyli u Pana Boga za piecem, w: Kino polskie 1989-2009. Historia krytyczna, red. A. Wiśniewska, P. Marecki, Warszawa 2010, s. 59-70.
• Michalski A.: Dojrzewam i dorastam powoli, „Topos” 1998, nr 5/6, s. 105-109.
• Mielnik W.: Kulturowe archetypy w twórczości Jana Jakuba Kolskiego, „Topos” 2001, nr 1, s. 119-127.
• Mikołajczak S.: Reduplikacja leksykalna w języku polskim, w: Poznańskie Spotkania Językoznawcze, t. III, red. Z. Krążyńska, Z. Zagórski, Poznań 1998, s. 65-81.
• Otto W.: Od ułomności do fenomenu: o bohaterach filmów Jana Jakuba Kolskiego, „Kultura Współczesna” 2007, nr 4, s. 143-155.
• Pietrasik Z.: Kino kolskie, „Polityka” 1995, nr 4, s. 15.
• Rybarczyk-Dyjewska J.: Język jako narzędzie magii na przykładzie zaklęć rosyjskich, Kraków 2013.
• Sadowska M.: Miejsce pod żebrami, „Kino” 1998, nr 3, s. 25-27.
• Siedlik K.: Kino jest ciągle dla mnie chłopięcą przygodą, „Kino” 2005, nr 6, s. 22-24.
• Sobolewski T.: Ekologia duszy, „Kino” 1994, nr 3, s. 16-19.
• Stachówna G.: Filmowy Jańcioland Jana Jakuba Kolskiego, „Kino” 1998, nr 12, s. 23-26.
• Stanisławska I.: Pracuję w nadfiolecie, „Film” 1996, nr 4, s. 104-105.
• Sulima R.: Pasterze i kuglarze, „Regiony” 1995, nr 4, s. 153-161.
• Szewczyk M.: Realizm magiczny: geneza – terminologia – praktyka literacka (różnorodność programowo-artystyczna), „Przegląd Humanistyczny” 2001, nr 3, s. 31-49.
• Świrek K.: Zabić bobra, „Kino” 2014, nr 3, s. 74.
• Tokarz B.: Mimesis – realizm – magia, w: Realizm magiczny. Teoria i realizacje artystyczne, red. J. Biedermann, G. Gazda, I. Hübner, Łódź 2007, s. 5-17.
• Urbanek M.: Lepsi niż reszta ludzi, „Polityka” 1994, nr 12, s. 11.
• Wajda K.: Jan Jakub Kolski – „Dobijam się o osobność”, w: Autorzy kina polskiego, red. G. Stachówna, Kraków 2004, s. 197-213.
• Wajda K.: Przed magiczną trzynastką, „Kino” 2009, nr 6, s. 15-17.
• Walaszek A.: Mityczność w filmie „Jańcio Wodnik” Jana Jakuba Kolskiego, „Akcent” 1998, nr 1/2, s. 229-238.
• Waszakowa K.: Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny, Warszawa 2005.
• Wielki słownik frazeologiczny PWN z przysłowiami, oprac. A. Kłosińska, E. Sobol, A. Stankiewicz, Warszawa 2005.
• Wielki słownik poprawnej polszczyzny PWN, red. A. Markowski, Warszawa 2012.
• Wójcik J.: Jestem nie do kupienia, „Rzeczpospolita” 27.11.1998, http://archiwum.rp.pl/artykul/
• 202516-Jestem-nie-do-kupienia.html?_=Rzeczpospolita-202516?_=1 [dostęp: 5.01.2014 ].

Identifiers

DOI

10.18290/rh.2015.63.6-15