Giuseppe Arcimboldi, Jan Švankmajer i inni. Od gabinetów sztuki i osobliwości do kolekcji filmów jako zbioru dzieł osobliwych (zarys problematyki i tła kulturowego)

• Authors: Bogusław Zmudziński

Title variants

EN

Giuseppe Arcimboldi, Jan Švankmajer and Others. From cabinets of art and curiosities to a collection of films as a set of singular works (outline of the issues and cultural background)

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Autor podejmuje próbę zaadaptowania nowożytnego pojęcia gabinetu sztuki i osobliwości dla potrzeb umiejscowienia dorobku kina artystycznego w szeroko pojętym nurcie tradycji kulturowej. Paralelnie do zależności między malarskim fenomenem martwej natury a filmowym fenomenem animacji przedmiotowej Zmudziński odkrywa związki między rozumieniem gabinetu sztuki i osobliwości w twórczości manierysty Giuseppe Arcimboldiego, w kontekście kolekcjonerskiej pasji cesarza Rudolfa II, a funkcjonowaniem tego pojęcia w twórczości surrealisty Jana Švankmajera na tle występowania współczesnych osobliwych kolekcji. Tłem rozważań autor czyni dwa odległe kulturowo i historycznie przykłady: losy relikwii króla Francji Świętego Ludwika IX oraz działalność wystawienniczą kontrowersyjnego anatoma i plastynatora niejakiego dra Gunthera von Hagensa. Dokonując interpretacji twórczości Arcimboldiego i Švankmajera, autor buduje model pięciu poziomów funkcjonowania pojęcia osobliwości w dziełach obydwu artystów. Punktem wyjścia jego konstrukcji jest przyjęcie tzw. interpretacji przedmiotowej w spojrzeniu na relację człowiek – rzeczywistość. W finale rozważań autor stawia tezę, że centralny obszar współczesnej kolekcji filmowych osobliwości wypełniają z jednej strony filmy animowane, zrealizowane techniką animacji przedmiotowej, zaś z drugiej filmy fabularne z osobliwymi protagonistami, którzy tracą podmiotowość (a tym samym także wolność), stając się marionetkami w rękach losu, potężnych, a niezależnych od nich sił, lub – co najdrastyczniejsze – innych ludzi.

EN

In the article an attempt is made to adapt the modern idea of a cabinet of art and curiosities to the need of locating the achievements of art cinema in the context of a widely understood cultural tradition. Parallel to the relation between the phenomenon of still life paintings and the film phenomenon of object animation, Zmudziński discovers connections between the idea of a cabinet of art and curiosities in the work of mannerist Giuseppe Arcimboldi, in the context of a collector’s passion of the emperor Rudolf the 2nd , and the way this idea functioned in the work of the surrealist Jan Švankmajer, in the context of contemporary collections of curios. The author relies on two important, yet culturally and historically very different examples, to make his argument, namely the fate of the relics of St. Louis the 9th, King of France and the exhibition activities of the controversial anatomist and plastinator Dr. Gunther von Hagens. In his interpretation of the works of Arcimboldi and Švankmajer, the author builds a model of five levels of functioning of the concept of curio in the works of both artists. The starting point of this model is the adoption of so called objective interpretation when considering the relationship between humans and reality. In conclusion, the author argues that the central area of contemporary film collection of curiosities is filled with on the one hand animated films made with the object animation technique, and on the other hand feature films with peculiar protagonists who lose their subjectivity (and thus also their freedom), becoming puppets in the hands of fate, powerful and independent forces, or – at the most drastic – other people.

Keywords

PL

Švankmajer Jan; Arcimboldi Giuseppe; Hagens Gunther von

EN

Švankmajer Jan; Arcimboldi Giuseppe; Hagens Gunther

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2013
• Issue: 83-84
• Pages: 163-178

Contributors

author

Bogusław Zmudziński

• Katedra Kulturoznawstwa i Filozofii, Wydział Humanistyczny, Akademia Górniczo-Hutnicza w Krakowie

References

• Benjamin, Walter. 1975. Dzieło sztuki w dobie reprodukcji technicznej. Tłum. J. Sikorski. W: W. Benjamin. Twórca jako wytwórca. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Beyer, Andreas. 2007, La scène des princes. Esquisses et costumes d’Arcimboldo pour les fêtes et les tournois à la cour. W: Arcimboldo 1526 – 1593. Sylvia Ferino-Pagden (red.). Milan: Skira.
• Dauxois, Jacqueline. 1997. Cesarz alchemików Rudolf II Habsburg. Tłum. R. Niziołek. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Fromm, Erich. 1998. Anatomia ludzkiej destrukcyjności. Tłum. J. Karłowski. Poznań: Rebis.
• Gabinet Braci Quay. Z braćmi Quay rozmawiają Kuba Mikurda i Michał Oleszczyk. 2010. W: Trzynasty miesiąc. Kino Braci Quay, K. Mikurda i A. Prodeus (red.), Kraków – Warszawa: Korporacja Ha!art, Era Nowe Horyzonty.
• Le Goff, Jacques. 2001. Święty Ludwik. Tłum. K. Marczewska. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Volumen.
• Kirchweger, Franz. 2007. Entre art et nature: Arcimboldo et le monde des Kunstkammern. W: Arcimboldo 1526 – 1593. Sylvia Ferino-Pagden (red.). Milan: Skira.
• Kostrzewski, Leszek. 2005. Lekcja anatomii. „Duży Format – Magazyn Gazety Wyborczej” z 14 lutego 2005 r.
• Kostrzewski, Leszek. 2005. Nie będzie preparowania ludzkich zwłok. „Gazeta Wyborcza” z 11 marca 2005 r.
• Kriegeskorte, Werner. 2002. Giuseppe Arcimboldo (1527 – 1593). Tłum. E. Tomczyk. Kolonia: Taschen.
• Kubínová, Kateřina. 2006. Imitatio Romae. Karel IV. a Řím. Praha: ARTEFACTUM, Ústav dějin uměni Akademie věd České republiki.
• Kuc, Kamila. 2010. Okrutna wyobraźnia. Filmy krótkometrażowe Romana Polańskiego. W: Dzieje grzechu. Surrealizm w kinie polskim, K. Wielebska, K. Mikurda (red.). Kraków – Warszawa: MFF Era Nowe Horyzonty, Korporacja Ha!art.
• Martwa natura. Historia, arcydzieła, interpretacje. 2000. S. Zuffi (red.). Tłum. K. Wanago. Warszawa: Wydawnictwo „Arkady”.
• My i oni. Zawiła historia odmienności. 2011. Katalog wystawy zorganizowanej w Galerii Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. 15 marca – 5 czerwca 2011. Anna Olszewska (red.). Kraków: MCK.
• Pomian, Krzysztof. 1996. Zbieracze i osobliwości. Paryż – Wenecja XVI – XVIII wiek. Tłum. A. Pieńkoś, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Ripellino, Angelo Maria. 1997. Praga magiczna. Tłum. H. Kralowa. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy.
• Rӧbel, Sven, Wassermann, Andreas. 2003. Handlarz śmiercią. „Der Spiegel” z 19 stycznia 2003 r.
• Starnawska, Maria. 2008. Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu. Warszawa: Wydawnictwo DiG.
• Švankmajer, Jan w rozmowie z P. Hamesem. W: J. Švankmajer, Sila imaginace: režiser o své filmové tvorbě, Praha: Dauphin, Mladá Fronta.
• Švankmajer, Jan. 1997 – 1998. Z ankiet i wywiadów. „Kwartalnik Filmowy” 19/20
• Švankmajer, Jan w rozmowie z B. Zmudzińskim. Jestem surrealistą. 2002. „Kino” 4.
• Wunderkamera. Kino Terry’ego Gilliama.2011. K. Mikurda (red.), Warszawa – Kraków: Wydawnictwo MFF Nowe Horyzonty, Wydawnictwo Korporacja Ha!art.
• Zmudziński, Bogusław. 2004 – 2005. Animacja przedmiotowa Jana Švankmajera wobec tradycji przedstawień martwej natury. „Estetyka i Krytyka” 7/8.
• Zmudziński, Bogusław. 2010. Osobliwa „Maska” braci Quay, czyli film otwarcia. „Kino” 11.
• Zmudziński, Bogusław. 2010. Z badań nad problematyką tworzywa filmowego – osobliwe kolekcje w animacji przedmiotowej. W: Materia sztuki. M. Ostrowicki (red.). Kraków: Universitas.
• http://www.plastinarium.de/pol/plastinariump/aktualnosci.html. (data dostępu: 3.12.2013 r.)
• Gruszka, Anna. Ciała w muzeum albo współczesne gabinety osobliwości, http://www.obieg.pl/felieton/13334, (data dostępu: 8. 12. 2013 r.).