KOŚCIÓŁ NA ZACHODZIE A SZACHY, CZYLI SACRUM I PROFANUM W GRZE KRÓLEWSKIEJ

• Authors: Kowalczyk Dariusz

Title variants

EN

The Church in the West and chess: sacrum and profanum in the King’s Game

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Gry są elementem kultury, a zarazem jednym z jej źródeł. Wśród gier szczególne miejsce zajmują szachy, zwane grą królewską. Ich długa historia splotła się z historią Kościoła zachodniego, szczególnie w okresie od XI do XVI w. Z jednej strony nie brakuje kościelnych orzeczeń potępiających grę w szachy, jako że łączyła się ona niekiedy z hazardem, a ponadto zabierała czas, odwodząc od obowiązków. Z drugiej strony duchowni, w tym biskupi i papieże, z pasją w szachy grywali, widząc w nich nie tylko szlachetną rozrywkę, ale także metaforę losu jednostek i społecznego ładu. W XI w. kardynał Piotr Damiani surowo ocenił grę w szachy w liście do papieża Aleksandra II. Potępiali spędzanie czasu na grach, w tym na grze w szachy, wybitni kaznodzieje, jak Bernardyn ze Sieny i Hieronim Savonarola. W tym samym jednak okresie powstało wiele moralitetów szachowych, w których królewska gra została uznana za godną poważnych filozoficzno-teologicznych rozważań. Dziełem, które zdobyło największy rozgłos, był traktat De ludo scachorum, autorstwa włoskiego dominikanina Jakuba Cessolisa (zm. ok. 1322). Można przyjąć, że ostateczna rehabilitacja szachów nastąpiła za pontyfikatu papieża Leona X, który sam był zapalonym szachistą. Teresa z Avila, ogłoszona patronką szachistów, w Drodze doskonałości robi analogie pomiędzy grą w szachy a życiem duchowym. Także dziś, choć szachy się „zsekularyzowały” (profanum), bywają one punktem wyjścia do rozważań o człowieku i Bogu (sacrum).

EN

Games are an element of culture, and in the same time, they are one of its sources. Chess, often referred to as the “King’s Game”, has a special place among games. Its long history is intertwined with the history of the Church in the West, especially in the period from the 11th to the 16th century. On the one hand, there was a number of Church verdicts condemning the game of chess, as it was sometimes connected with gambling; moreover, it was time-consuming and distracted people from their obligations. On the other hand, the clergy, including bishops and popes, enjoyed playing chess, seeing it not only as a noble pastime, but also as a metaphor of the social order and the fate of individuals. In the 11th century, Cardinal Peter Damian severely criticized the game of chess in a letter to Pope Alexander II. Distinguished preachers, such as Bernardino of Siena and Girolamo Savonarola, condemned spending time on games, including chess. However, in the same time, numerous morality pieces were written, in which the King’s Game was regarded as deserving serious philosophical and theological considerations. The most famous work was the treatise entitled De ludo scachorum, written by Jacobus de Cessolis, an Italian Dominican monk (approx. death date: 1322). It can be assumed that chess was finally rehabilitated during the pontificate of Pope Leo X, who was an avid chess player himself. Teresa of Ávila, who was named a patron of chess players, in her Way of Perfection makes analogies between chess and spiritual life. Even now, although chess has been “secularised” (profanum), it is sometimes a starting point for considerations about human and God (sacrum).

Keywords

PL

gry; historia szachów; potępienia szachów; moralitety szachowe; patronka szachistów

EN

games; history of chess; condemnation of chess; chess morality texts; patron of chess players

• Publisher: Uniwersytet Warmińsko-Mazurski w Olsztynie
• Journal: Forum Teologiczne
• Year: 2017
• Volume: 18
• Pages: 33-47

Dates

published

2017

Contributors

author

Kowalczyk Dariusz

• Pontificia Università Gregoriana

References

• Ashton J., The History of Gambling in England, London 1899.
• Bubczyk R., Szachy i rycerze. O grach planszowych w angielskiej kulturze wyższej późniejszego średniowiecza, Lublin 2005.
• Canzona d’un pignone pel bruciamento delle vanità nel Carnevale del 1864, Firenze 1864.
• Carretta R., Lo scenario conquistato. Gli scacchi e l’origine del loro simbolismo, Torino 2001.
• Damianus, Opera Collecta, t. 1, Romae 1606.
• Dante Alighieri, Boska Komedia, przekł. E. Porębowicz, Raj, XXVIII, 91-93, s. 293, w: Boska Komedia [online], dostęp: 3.06.2017, < http://boskakomedia.korona-pl.com/Boska_Komedia.pdf>.
• Dokumenty Soborów Powszechnych, t. 2 (869-1312), oprac. A. Baron, H. Pietras, Kraków 2002.
• Gli scacchi e il chiostro. Atti del convegno nazionale di studi (Brescia, 10 febbraio 2006), red. A. Baronio, w: Civiltà Bresciana, a. XVI (2007), nr 1-2.
• Golombek H., A History of Chess, London 1976.
• Gualtieri G., Stallo matto. La dialettica degli scacchi come metafora dell’umanità, Firenze 2009.
• Huizinga J., Homo ludens. Zabawa jako źródło kultury, Warszawa 2007.
• Joanis de Czarnkow Chronikon Polonorum, opr. J. Szlachtowski, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 2, Lwów 1872.
• Katechizm Kościoła katolickiego, 1992, wyd. pol. 2Pallottinum 2002.
• Le prediche volgari di San Bernardino da Siena. Dette nella Piazza del Campo l’anno MCCCCXXVII ora primamente edite da Luciano Banchi, vol. II, Predica XXV, Siena, Tip. Edit. all’insegn. di S.Bernardino, MDCCCLXXX.
• Leoncini M., Natura simbolica del gioco degli scacchi, Wrocław 2016.
• Litmanowicz W., Giżycki J., Szachy od A do Z, t. 1-2, Warszawa 1986-1987.
• Mansi J.D., Sacrorum Conciliorum nova collectio, Venice 1779.
• Murgia G., “De scacherio”: percorsi allegorici nel Libellus de moribus hominum di Iacopo da Cessole, ,,Rhesis. International Journal of Linguistics, Philology and Literature” 2013, nr 4.2, s. 211-250.
• Murray H.J.R., A History of Chess, New York 2012, paperback reprint of the 1913 edition.
• Roscoe G., Vita e pontificato di Leone X, t. 12, Milano 1817.
• Salezy F., Wstęp do życia pobożnego, część III, rozdz. XXXI, tłum. A. Jełowiecki, Kraków 1862.
• Sanvito A., Scacchi manoscritti. Raccolta di antichi documenti scacchistici europei, Wafra-Cesena 2008.
• Schröder E., Das Goldene Spiel von Meister Ingold, Strasburg-Londyn 1882.
• Stassi F., La rivincita di Capablanca, Roma 2008.
• Szubzda H., Ciekawostki szachowe. Szachy w poezji. Wielcy ludzie i szachy, Warszawa 2011.
• Tanner N., Making merry in the Middle Ages, „The Month” September/October 1996, s. 373-376.
• Teresa od Jezusa, Droga doskonałości, tłum. H.P. Kossowski, Kraków 2014.
• Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, t. 22, tłum. S. Bełch, Londyn 1963.
• Vaccaro M., La scacchiera del mosaico di S. Savino. Due letture della virtù, w: Gli scacchi e il chiostro. Atti del convegno nazionale di studi (Brescia, 10 febbraio 2006), red. A. Baronio, w: Civiltà Bresciana, a. XVI (2007), nr 1-2, s. 129-154.