Pamięć, performans i afekty – temat ludobójstwa w filmach Joshui Oppenheimera

• Authors: Loska Krzysztof

Title variants

EN

Memory, Performance and Affects – Genocide in the Films by Joshua Oppenheimer

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Punktem wyjścia refleksji nad filmami Joshui Oppenheimera jest koncepcja performansu w ujęciu Rebeki Schneider – zwłaszcza jej uwagi na temat historycznych rekonstrukcji – oraz teoria afektów w ujęciu Jill Bennett (ponieważ rzeczywistym skutkiem praktyk performatywnych jest „afektywne poruszenie”). W proponowanym przez autora odczytaniu Sceny zbrodni (2012) i Sceny ciszy (2014) to właśnie zarejestrowane przez reżysera historyczne performanse wraz z ich zdolnością oddziaływania na emocje, czyli wywoływania określonych reakcji afektywnych (wstręt, obrzydzenie, współczucie, fascynacja), są metodą, za pomocą której można mówić o ludobójstwie w nowy sposób. Wychodząc od analizy filmów Oppenheimera, autor zastanawia się nad tym, w jaki sposób jest konstruowana i rekonstruowana pamięć o wydarzeniach historycznych, do jakiego stopnia przeszłość wpływa na teraźniejszość, a wreszcie, czy możliwe jest obserwowanie siebie niejako „z zewnątrz”, by zmierzyć się z własnymi afektami.

EN

The starting point for the reflection on Joshua Oppenheimer’s films is the concept of performance by Rebecca Schneider – especially her remarks on historical reconstructions – and the theory of affects by Jill Bennett (because the actual effect of performative practices is being “affectively moved”). In the author’s reading of The Act of Killing (2012) and The Look of Silence (2014), these historical performances registered by the director, with their ability to affect emotions, i.e. to provoke specific affective reactions (disgust, repulsion, sympathy, fascination), offer a new way in which genocide can be talked about. Starting from the analysis of Oppenheimer’s films, the author wonders how the memory of historical events is constructed and reconstructed, to what extent the past exerts influence on the present, and, finally, whether it is possible to observe yourself “from the outside” to face your own affections.

Keywords

PL

ludobójstwo; Indonezja; film dokumentalny; teoria afektów; performans

EN

genocide; Indonesia; documentary; affect theory; performance

• Publisher: Polska Akademia Nauk. Instytut Sztuki PAN
• Journal: Kwartalnik Filmowy
• Year: 2020
• Issue: 111 Zmysły i afekty
• Pages: 88-104

Contributors

author

Loska Krzysztof

• Uniwersytet Jagielloński

References

• Ahmed, S. (2014). Performatywność obrzydzenia (tłum. A. Barcz). Teksty Drugie, 1, ss. 169-191.
• Bennett, J. (2014). Wnętrze, zewnętrza: trauma, afekt i sztuka (tłum. A. Kowalcze-Pawlik, T. Bilczewski). W: Z. Budrewicz, R. Sendyka, R. Nycz (red.), Pamięć i afekty (ss. 145-179). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
• Bourdieu, P., Passeron, J.-C. (2006). Reprodukcja. Elementy teorii systemu nauczania (tłum. E. Neyman). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Brink, J. ten, Oppenheimer, J. (2012). Introduction. W: J. ten Brink, J. Oppenheimer (red.), Killer Images: Documentary Film, Memory and the Performance of Violence (ss. 1-11). London: Wallflower Press.
• Buryła, S. (2012). Portret oprawcy – rzecz do napisania. Przestrzenie Teorii, 18, ss. 83-99. https://doi.org/10.14746/pt.2012.18.6
• Butler, J. (2008). Uwikłani w płeć. Feminizm i polityka tożsamości (tłum. K. Krasuska). Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Canet, F. (2018). The Filmmaker as Activist. Popular Communication: The International Journal of Media and Culture, 16 (2), ss. 154-167. https://doi.org/10.1080/15405702.2017.1395030
• Chaudhary, Z. R. (2018). This Time with Feeling: Impunity and the Play of Fantasy in „The Act of Killing”. Boundary 2, 45 (4), ss. 65-101. https://doi.org/10.1215/01903659-7142729
• Cribb, R. (2001). Genocide in Indonesia,1965‐1966. Journal of Genocide Research, 3 (2), ss. 219-239. https://doi.org/10.1080/713677655
• Deleuze, G. (2014). Spinoza. Filozofia praktyczna (tłum. J. Brzeziński). Warszawa: Wydawnictwo PWN.
• Denny, D. (2017). „The Act of Killing”. From Fever Dream to the Dream-Work. Intertexts, 21 (1-2), ss. 89-114. https://doi.org/10.1353/itx.2017.0004
• Dolasiński T. (2014). Ludzkie, arcy(nie)ludzkie. Efekt afektu i aktualność podmiotu drugiej nowoczesności. W: Z. Budrewicz, R. Sendyka, R. Nycz (red.), Pamięć i afekty (ss. 107-124). Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
• Domańska, E. (2005). Mikrohistorie. Spotkania w międzyświatach. Poznań: Wydawnictwo Poznańskie.
• Fein, H. (1993). Genocide: A Sociological Perspective. London: Sage Publications.
• Fraser, N. (2013). We Love Impunity. Film Quarterly, 67 (2), ss. 21-24. https://doi.org/10.1525/fq.2014.67.2.21
• Heryanto, A. (2012). Screening the 1965 Violence. W: J. ten Brink, J. Oppenheimer (red.), Killer Images: Documentary Film, Memory and the Performance of Violence (ss. 224-240). London: Wallflower Press.
• Hirsch, J. (2015). Postmodernizm, drugie pokolenie i międzykulturowe kino posttraumatyczne (tłum. T. Bilczewski, A. Kowalcze-Pawlik). W: T. Łysak (red.), Antologia studiów nad traumą (ss. 253-284). Kraków: Universitas.
• Hirsch, M. (2011). Pokolenie postpamięci (tłum. M. Borowski, M. Sugiera). Didaskalia, 105, ss. 25-36.
• King, H. (2013). Born Free? Repetition and Fantasy in „The Act of Killing”. Film Quarterly, 67 (2), ss. 30-36. https://doi.org/10.1525/fq.2014.67.2.30
• Laskowska, N. (2014). Indonezyjskie ludobójstwo, indonezyjskie „odrodzenie” oraz udział Zachodu w fałszowaniu indonezyjskiej historii. W: P. Bachtin, M. Klimiuk (red.), Azja i Afryka: inność – odmienność – różnorodność (ss. 189-195). Warszawa: Wydział Orientalistyczny – Uniwersytet Warszawski.
• Levi, P. (2007). Pogrążeni i ocaleni (tłum. S. Kasprzysiak). Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Liere, L. van (2018). The Banality of Ghosts. Searching for Humanity with Joshua Oppenheimer in „The Act of Killing”. Journal for Religion, Film and Media, 4 (1), ss. 15-34. https://doi.org/10.25364/05.4:2018.1.2
• Lusztig, I. (2013). The Fever Dream of Documentary: A Conversation with Joshua Oppenheimer. Film Quarterly, 67, (2), ss. 50-56. https://doi.org/10.1525/fq.2014.67.2.50
• Łysak, T. (2016). Od kroniki do filmu posttraumatycznego. Warszawa: Instytut Badań Literackich PAN.
• Machul-Telus, B., Markowska-Manista, U. (2017). Edukacja o ludobójstwach – historia, pamięć, rozumienie. W: B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, L. M. Nijakowski (red.), Krwawy cień genocydu. Część druga. Ludobójstwa – pamięć, dyskurs, edukacja (ss. 21-64). Warszawa: Instytut Wydawniczy Książka i Prasa.
• Marszałek, M. (2017). Świadectwo jako performans. Dialog, 7-8, ss. 141-151.
• Massumi, B. (2015). Ontopower. War, Powers, and the State of Perception. Durham: Duke University Press.
• Meneghetti, M. (2016). Self-Exculpatory Imaginings: Reenactment and Observation in „The Act of Killing”. Canadian Journal of Film Studies, 25 (2), ss. 39-61.
• Morag, R. (2013). Waltzing with Bashir: Perpetrator Trauma and Cinema. London: I. B. Tauris.
• Morag, R. (2020). Perpetrator Cinema: Confronting Genocide in Cambodian Documentary. New York: Columbia University Press.
• Nichols, B. (2008). Documentary Reenactment and the Fantasmatic Subject. Critical Inquiry, 35, ss. 72-89. https://doi.org/10.1086/595629
• Nichols, B. (2013). Irony, Cruelty, Evil (and a Wink) in „The Act of Killing”. Film Quarterly, 67 (2), ss. 25-29. https://doi.org/10.1525/fq.2014.67.2.25
• Nielsen, H. S. (2016). The Politics of Fictionality in Documentary Form: „The Act of Killing” and „The Ambassador”. European Journal of English Studies, 20 (3), ss. 257-258. https://doi.org/10.1080/13825577.2016.1230389
• Nijakowski, L. M. (2013). Rozkosz zemsty. Socjologia historyczna mobilizacji ludobójczej. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Oppenheimer, J. (2004). Show of Force: Film, Ghosts and Genres of Historical Performance in the Indonesian Genocide (niepublikowana rozprawa doktorska). London: University of the Arts.
• Oppenheimer, J., Uwemedimo, M. (2012). Show of Force: A Cinema-séance of Power and Violence in Sumatra’s Plantation Belt. W: J. ten Brink, J. Oppenheimer (red.), Killer Images: Documentary Film, Memory and the Performance of Violence (ss. 287-310). London: Wallflower Press.
• Pitrus, A. (2013). Gwiazdy filmowe płaczą tylko przez minutę. Z Joramem ten Brinkiem rozmawia Andrzej Pitrus. Kwartalnik Filmowy, 82, ss. 105-110.
• Pringle, T. P. (2015). Documentary Animism: Material Politics and Sensory Ethics in „The Act of Killing” (2012). Journal of Film and Video, 67 (3-4), ss. 24-41. https://doi.org/10.5406/jfilmvideo.67.3-4.0024
• Sajewska, D. (2017). Rekonstrukcja jako profanacja archiwum. Dialog, 7-8, ss. 162-170.
• Schmidt, S. (2016). Können Täter Zeugnis ablegen? Über Täterzeugenschaft in Joshua Oppenheimers „The Act of Killing” (2012) und „The Look of Silence” (2014). W: S. Schmidt, S. Krämer (red.), Zeugen in der Kunst (ss. 195-209). Paderborn: Wilhelm Fink.
• Schneider, R. (2011). Performing Remains: Art and War in Times of Theatrical Reenactment. London: Routledge.
• Singer, A. (2016). Antropologia, ludobójstwo i obrazowanie (tłum. G. Nadgrodkiewicz). Kwartalnik Filmowy, 93-94, ss. 214-234.
• Tabaszewska, J. (2017). Przeszłe przyszłości. Afektywne fakty i historie alternatywne. Teksty Drugie, 5, ss. 48-69. https://doi.org/10.18318/td.2017.5.4
• Taylor, D. (2018). Performans (tłum. M. Borowski, M. Sugiera). Kraków: Universitas.
• Walker, J. (2013). Referred Pain: „The Act of Killing” and the Production of a Crime Scene. Film Quarterly, 67 (2), ss. 14-20. https://doi.org/10.1525/fq.2014.67.2.14
• Welzer, H. (2010). Sprawcy. Dlaczego zwykli ludzie dokonują masowych mordów (tłum. M. Kurkowska). Warszawa: Wydawnictwo Scholar.
• Willis, E. (2019). Balancing Acts. (Meta)theatricality and Violence. Performance Research, 24 (4), ss. 20-27. https://doi.org/10.1080/13528165.2019.1641319