Idea państwa w świadomości młodych inteligenckich elit

• Authors: Piotr Kulas

Title variants

EN

The Idea of the State in the Consciousness of the Young Polish Intelligentsia Elites

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Celem tego artykułu jest przedstawienie oraz analiza wyobrażeń młodych polskich elit intelektualnych na temat państwa. W artykule omówiono historyczny kontekst relacji między inteligencją a państwem, ze zwróceniem uwagi na związane z tym ambiwalencje. Autor stawia tezę, że młode elity inteligenckie są przekonane o półperyferyjnym położeniu Polski, zarazem ich przedstawiciele artykułują potrzebę istnienia aktywnego, inkluzywnego państwa, którego – ich zdaniem – nie udało się zbudować po 1989 roku. Chociaż zauważalny kierunek myślenia podkreślający znaczenie państwa ma ponadpokoleniowy charakter, to wyraźnie zaznacza się wśród młodszych generacji. Praca ma charakter empiryczny. Podstawę analizy stanowi kilkadziesiąt wywiadów pogłębionych z przedstawicielami młodych inteligenckich elit. Nawiązuje ona do historyczno-socjologicznych refleksji nad świadomością polskiej inteligencji.

EN

The main aim of the article is to present and analyze the ideas of young Polish intellectual elites about the state. The article discusses the historical context of the relationship between intelligentsia and the state. I also pay attention to the related ambivalences. I argue that young intellectual elites are convinced of the semi-peripheral position of Poland. Simultaneously, their representatives speak for an active, inclusive state that, in their opinion, had not been built after 1989. Although the noticeable way of thinking that emphasizes the importance of the state is shared across generations, it is markedly present among younger generations. The basis of the presented analysis is several dozen in-depth interviews with representatives of young intellectual elites. The article contributes to historical and sociological studies on the consciousness of Polish intelligentsia.

Keywords

PL

państwo; inteligencja; etos; elity; ocena transformacji

EN

state; intelligentsia; ethos; elites; evaluation of transformation

• Publisher: Institute of Philosophy and Sociology, Polish Academy of Sciences
• Journal: Studia Socjologiczne
• Year: 2018
• Issue: 1(228)
• Pages: 65-98

Contributors

author

Piotr Kulas

• Uniwersytet Warszawski, Instytut Profilaktyki Społecznej i Resocjalizacji, ul. Podchorążych 20, 00-001 Warszawa

References

• Alexander, Jeffrey C. 2006. The Civil Sphere. Oxford: Oxford University Press.
• Babiuch-Luxmoore, Jolanta. 1994. Inteligencja Polska: od tradycji do rynku. „Kultura i Społeczeństwo” 1: 147–149.
• Bellah, Robert N. i in. 1992. The Good Society. New York: A Division of Random House, Inc.
• Boggs, Carl. 1993. Intellectuals and the Crisis of Modernity. State University of New York Press.
• Borucki, Andrzej. 1994. Inteligencja polska przed transformacją systemową. „Kultura i Społeczeństwo” 1: 99–114.
• Chałasiński, Józef. 1997. Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej. Warszawa: Świat Książki.
• Chojnowski, Maciej i Hanna Palska. 2008. O wielopostaciowości pojęcia inteligencja. W: H. Domański (red.). Inteligencja w Polsce, specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 19–36.
• Chwalba, Andrzej. 1999. Polacy w służbie Moskali. Warszawa, Kraków: WN PWN.
• Cook, Kay E. 2008. In-dept interview. W: L. M. Given (ed.). The Sage Encyclopedia of Qualitative Research Methods. SAGE Publications, s. 422–423.
• Coser, Lewis. 1997. Men of Ideas: A Sociologist’s View. New York: Free Press.
• Cywiński, Bohdan. 2010. Rodowody niepokornych. Warszawa: WN PWN.
• Czepulis-Rastenis, Ryszarda. 1973. „Klassa umysłowa” inteligencja polska Królestwa Polskiego 1832–1862. Warszawa: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk, Pracownia Badań Struktur Społecznych.
• Czepulis-Rastenis, Ryszarda. 1988. Ludzie nauki i talentu. Studia o świadomości społecznej inteligencji polskiej w zaborze rosyjskim. Warszawa: PIW.
• Czyżewski, Marek; Karol Franczak, Magdalena Nowicka i Jerzy Stachowiak. 2014. Wprowadzenie. W: M. Czyżewski, K. Franczak, M. Nowicka i J. Stachowiak (red.). Dyskurs elit symbolicznych. Warszawa: Wydawnictwo Sedno, s. 7–20.
• Dębicki, Zdzisław. 1919. Kryzys inteligencji polskiej. Warszawa: Gebethner i Wolff. Domański, Henryk [1990]2000. W oczekiwaniu klasy średniej. W: P. Śpiewak (red.). Spór o Polskę 1989–99. Wybór tekstów prasowych. Warszawa: WN PWN, s. 581–583. [Pierwodruk w „Więź” 1990 nr 7–8].
• Domański, Henryk. 2005. Zmierzch inteligencji?, „Gazeta Wyborcza” z 8–9 stycznia, s. 22.
• Domański, Henryk. 2008. Wstęp. W: H. Domański (red.). Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klasa średnia?. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 7–17.
• Domański, Henryk. 2012a. Polska klasa średnia. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Domański, Henryk. 2012b. Prestiż. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika.
• Domański, Henryk. 2015. Czy są w Polsce klasy społeczne?. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Etzioni-Halevy, Eva. 1993. The Elite Connection. Problems and Potential of Western Democracy. Cambridge: Polity Press.
• Eyal, Gil, Iván Szelényi i Eleanor R. Townsley. 1998. Making Capitalism without Capitalists. Class Formation and Elite Struggles in Post-communist Central Europe. London, New York: Verso.
• Fik, Marta. 1989. Kultura polska po Jałcie. Kronika lat 1944–1981. London: POLONIA.
• Flick, Uwe. 2010. Projektowanie badania jakościowego. Tłum. P. Tomanek. Warszawa: WN PWN.
• Foucault, Michael i Gilles Deleuze. 1986. Intelektualiś ci a władza (rozmowa między Michelem Foucault a Gilles’em Deleuze’em). Tłum. S. Magala. „Miesięcznik Literacki” 11: 174–178.
• Gawin, Dariusz. 2002. Inteligenckie obrachunki epoki transformacji, „Krytyka Polityczna” 1: 94–100.
• Gawin, Dariusz. 2013. Wielki zwrot. Ewolucja lewicy i odrodzenie idei społeczeństwa obywatelskiego 1956–1976. Kraków: Znak.
• Gawin, Magdalena. 2008. Abdykacje i restauracje. Debaty o zmierzchu inteligencji polskiej w latach międzywojennych i współcześnie. W: H. Domański (red.). Inteligencja w Polsce, specjaliści, twórcy, klerkowie, klasa średnia. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 241–262.
• Gdula, Maciej i Przemysław Sadura (red.). 2012. Style życia i porządek klasowy w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Gella, Aleksander. 1971. The Life and Death of the Old Polish Intelligentsia, „Slavic Review” 1(30): 1–27.
• Gellner, Ernest. 2009. Narody i nacjonalizm. Tłum. T. Hołówka. Warszawa: Wydawnictwo Difin.
• Gibbs, Graham. 2011. Analizowanie danych jakościowych. Tłum. M. Brzozowska-Brywczyńska. Warszawa: WN PWN.
• Gliński, Piotr. 1996. Polscy Zieloni. Ruch społeczny w okresie przemian. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Gouldner, Alvin. 1979. The Future of Intellectuals and the Rise of the New Class. New York: Palgrave.
• Habermas, Jürgen. 1983. Teoria i praktyka. Wybór pism. Wybrał i oprac. Z. Krasnodębski. Tłum. M. Łukasiewicz. Warszawa: PIW.
• Habermas, Jürgen. 2007. Strukturalne przeobrażenia sfery publicznej. Wprow. i red. nauk. M. Czyżewski. Tłum. W. Lipnik, M. Łukasiewicz. Warszawa: WN PWN.
• Hertz, Aleksander. 1931. Spór o inteligencję. W: tegoż: Ludzie i idee. Warszawa: Biblioteka Drogi, tom 6, s. 113–132.
• Hertz, Aleksander. 1933. Inteligencja wobec mas. W: A. Skwarczyński (red.). Pod znakiem odpowiedzialności i pracy. Dziesięć wieczorów. Warszawa: Wydawnictwo Droga, s. 10–20.
• Homola, Irena. 1984. „Kwiat społeczeństwa...” Struktura społeczna i zarys położenia inteligencji krakowskiej w latach 1860−1914. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Iłowiecka-Tańska, Ilona. 2011. Liderzy i działacze o idei trzeciego sektora w Polsce. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Irzykowski, Karol. 1980. Czyn i słowo. Kraków: Wydawnictwo Literackie.
• Janaszek-Ivaničkova, Halina. 1971. Świat jako zadanie inteligencji. Studium o Stefanie Żeromskim. Warszawa: PIW.
• Janowski, Maciej. 2008. Narodziny inteligencji 1750–1831. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Nerition.
• Jedlicki, Jerzy. 1972. Historia a świat wartości. „Kwartalnik Historyczny” 3: 656–660.
• Jedlicki, Jerzy. 1973. Polskie nurty ideowe wobec cywilizacji Zachodu (1790–1863). W: Z. Stefanowska (red.). Swojskość i cudzoziemszczyzna w dziejach kultury polskiej. Warszawa: PWN, s. 186–231.
• Jedlicki, Jerzy. 1978. Kwestia nadprodukcji inteligencji w Królestwie Polskim po powstaniu styczniowym. W: R. Czepulis-Rastenis (red.). Inteligencja polska pod zaborami. Warszawa: Instytut Historii PAN, PWN, s. 217–260.
• Jedlicki, Jerzy. 1988. Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują. Studia z dziejów idei i wyobraźni XIX wieku. Warszawa: PWN.
• Jedlicki, Jerzy. 1997. Wiek dziewiętnasty: inteligencja w pojęciu polskim. W: A. Garlicka i J. Jedlicki (red.). Inteligencja polska w XIX i XX wieku (materiały z sesji i wystawy naukowej). Warszawa: Galeria Sztuki Współczesnej Zachęta, Polskie Towarzystwo Historyczne, s. 137–144.
• Jedlicki, Jerzy. 2000. Historia inteligencji polskiej w kontekście europejskim, „Kultura i Społeczeństwo” 2: 141–161.
• Jedlicki, Jerzy. 2008a. Błędne koło 1832–1864. Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton.
• Jedlicki, Jerzy. 2008b. Przedmowa. W: M. Janowski. Narodziny inteligencji 1750–1831, Dzieje inteligencji polskiej do roku 1918. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Neriton, s. 7–23.
• Kennedy, Michael D. 1992. The Intelligentsia in the Constitution of Civil Society and Post-communist Regimes in Hungary and Poland. „Theory and Society” 21: 29–76.
• Kieniewicz, Jan. 2008. Kariera czy zdrada? Wykształcony Polak przekracza granice cywilizacji. W: J. Kieniewicz (red.). Inteligencja, imperium i cywilizacje w XIX i XX wieku. Warszawa: Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytet Warszawski, s. 7–12.
• Kieniewicz, Jan. 2009. Political Violence, Civilizational Oppression, and Colonialism. W: J. Kieniewicz (red.). Silent Intelligentsia. A Study of Civilizational Oppression. Warszawa: Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytet Warszawski, s. 20–58.
• Kilias, Jarosław. 2017. Wprowadzając ponownie państwo. Od socjologii historycznej do państwocentrycznej? W: J. Raciborski (red.). Państwo w praktyce. Style działania. Kraków: Zakład Wydwniczy Nomos, s. 65–84.
• Kizwalter, Tomasz. 1991. Początki inteligenckiej samoświadomości. W: R. Czepulis-Rastenis (red.). Inteligencja polska XIX i XX wieku. Warszawa: Instytut Historii PAN, PWN, s. 10–26.
• Kłoskowska, Antonina. 1987. Socjologia młodzieży. Przegląd koncepcji, „Kultura i Społeczeństwo” 2: 19–37.
• Koestler, Nora. 1987. Polska inteligencja a niemieckie Bildungsbürgertum. W: R. Czepulis-Rastenis (red.). Inteligencja polska XIX i XX wieku. Warszawa: Instytut Historii PAN, PWN, s. 269–284.
• Konecki, Krzysztof. 2000. Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana. Warszawa: WN PWN.
• Koselleck, Reinhart. 2009. Dzieje pojęć. Studia z semantyki pragmatyki języka społeczno-politycznego. Tłum. J. Merecki, W. Kunicki. Warszawa: Oficyna Naukowa.
• Koselleck, Reinhart. 2015. Krytyka i kryzys. Studium patogenezy świata mieszczańskiego. Tłum., wstęp i oprac. J. Duraj, M. Moskalewicz. Warszawa: Res Publika Nowa.
• Król, Marcin. 1993. Obywatelu – kim jesteś? „Res Publica Nowa” 5(53).
• Kulas, Piotr (red.). 2016. Rozmowy o inteligencji. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kulas, Piotr. 2017. Inteligenckość zaprzeczona. Etos i tożsamość młodych inteligenckich elit. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Kurczewska, Joanna. 1992. The Polish Intelligentsia: Retiring from the Stage. „The Polish Sociological Bulletin” 2 (98): 149–158.
• Kurczewska, Joanna. 1998. Inteligencja. W: A. Kojder i in. (red.). Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 337–343.
• Kurczewska, Joanna. 2008. Trzy spojrzenia socjologiczne na inteligencję polską. W: J. Kieniewicz (red.). Inteligencja, imperium, cywilizacje w XIX i XX wieku. Warszawa: Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales” Uniwersytet Warszawski, s. 15–29.
• Kurczewska, Joanna. 2010. Polski inteligent i jego zmagania z modernizacją. W: W. Morawski (red.). Modernizacja Polski, struktury, agencje, instytucje. Warszawa: Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Akademia Leona Koźmińskiego, s. 630–667.
• Leskiewiczowa, Janina. 1961. Warszawa i jej inteligencja po powstaniu styczniowym 1864–1870. Warszawa: PWN.
• Libelt, Karol. 1967. Samowładztwo rozumu i objawy filozofii słowiańskiej. Oprac. i wstęp A. Walicki. Warszawa: PWN.
• Mann, Golo. 2007. Niemieckie dzieje w XIX i XX wieku. Tłum. A. Kopacki. Olsztyn: Wspólnota Kulturowa „Borussia”.
• Matuszak, Grzegorz. 1994. Inteligencja a nowa klasa średnia w Polsce. Łódź 1994: UŁ IS Katedra Socjologii Zawodu.
• Matyja, Rafał. 2009. Państwo czyli kłopot. Kraków: Ośrodek Myśli Politycznej.
• Mencwel, Andrzej. 2009. Etos lewicy. Esej o narodzinach kulturalizmu polskiego. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Mencwel, Andrzej. 1997. Przedwiośnie czy potop. Studium postaw polskich w XX wieku. Warszawa: Czytelnik.
• Mencwel, Andrzej. 2010. Uniwersytet zaangażowany – zapomniana historia. W: Uniwersytet zaangażowany. Przewodnik Krytyki Politycznej: Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 12–48.
• Micińska, Magdalena. 2008. Inteligencja na rozdrożach 1864–1918. Warszawa: Instytut Historii PAN, Wydawnictwo Nerition.
• Mikułowski-Pomorski, Jerzy. 2001. Etos warstw wykształconych. Inteligencja między państwem a samodzielnym wyborem. W: J. Mariański (red.). Kondycja moralna społeczeństwa polskiego. Kraków: Wydawnictwo WAM, Komitet Socjologii PAN, s. 43–66.
• Mikułowski-Pomorski, Jerzy. 2005. Wprowadzenie: Inteligencja wobec nowych czasów. W: Tenże (red.). Inteligencja. Między tradycją a wyzwaniami współczesności. Kraków: Wyd. AE, s. 5–43.
• Mokrzycki, Edmund. 1997. Od protokapitalizmu do posocjalizmu: makrostrukturalny wymiar dwukrotnej zmiany ustroju. W: H. Domański i A. Rychard (red.). Elementy nowego ładu. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 33–46.
• Mokrzycki, Edmund. 2001. Bilans niesentymentalny. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Morawski, Witold. 1999. Zmiana instytucjonalna. Społeczeństwo, gospodarka, polityka. Warszawa: WN PWN.
• Müller Jan-Werner. 2016. Przeciw demokracji. Idee polityczne XX wieku w Europie. Tłum. J. Majmurek. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Nałęcz, Daria. 1994. Sen o władzy. Inteligencja wobec niepodległości. Warszawa: PIW.
• Nijakowski, Lech. 2014. Socjologia historyczna – paradygmat czy istota socjologii. W: L. Nijakowski i M. Gdula (red.). Oprogramowanie rzeczywistości społecznej. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej, s. 21–48.
• Nowak, Andrzej. 2009. Intelligentsia in the Structure of Empire: The Assimilative Function of the Central Counter-elite. W: J. Kieniewicz (red.). Silent Intelligentsia: A Study of Civilizational Oppression. Warszawa: Instytut Badań Interdyscyplinarnych „Artes Liberales”, Uniwersytet Warszawski, s. 59−82.
• Palska, Hanna. 1994. Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Palska, Hanna. 2008. Między etosem inteligenckim a etosem klasy średniej? Styl życia i system wartości polskiej warstwy wykształconej w okresie transformacji systemowej. W: H. Domański (red.). Inteligencja w Polsce. Specjaliści, twórcy, klasa średnia?. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN, s. 325–358.
• Putnam, Robert. 1995. Demokracja w działaniu. Tradycje Obywatelskie we współczesnych Włoszech. Tłum. J. Szacki. Kraków, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stefana Batorego.
• Raciborski, Jacek. (2010). Obywatel i państwo. „Zarządzanie Publiczne” 2 (12): 83–96.
• Raciborski Jacek. 2017. Wprowadzenie. Definiowanie państwa i problem suwerenności państwa. W: J. Raciborski (red.). Państwo w praktyce. Style działania. Kraków: Zakład Wydwniczy Nomos, s. 23–46.
• Rokkan, Stein. 1975. Dimensions of State Formation and Nation-Building: A Possible Paradigm for Research on Variations within Europe. W: Ch. Tilly (red.). The Formation of National State in Western Europe. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. 562–600.
• Rychard, Andrzej. 2006. Postkomunizm: instytucjonalny ład czy chaos? W: J. Wasilewski (red.). Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 467–488.
• Sdvižkov, Denis. 2011. Epoka inteligencji. Historia porównawcza warstwy wykształconej w Europie. Tłum. J. Górny. Warszawa: Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN.
• Skąpska, Grażyna. 2000. Państwo. W: H. Domański i in. (red.). Encyklopedia socjologii. T. 3. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 56–63.
• Skocpol, Theda. 1984. Sociology’s Historical Imagination. W: T. Skocpol (red.). Vision and Method in Historical Sociology. Cambridge University Press, s. 1–21.
• Skórzyński, Jan. 2012. Siła bezsilnych. Historia Komitetu Obrony Robotników. Warszawa: Świat Książki.
• Stopa bezrobocia młodych, http://rynekpracy.org/x/946883 [dostęp: 8 maja 2017r.]
• Snyder, Timothy. 2006. Rekonstrukcja narodów: Polska, Ukraina, Litwa i Białoruś 1569–1999. Tłum. M. Pietrzak-Merta. Sejny: Fundacja Pogranicze.
• Snyder, Timothy. 2010. Nacjonalizm, marksizm i nowoczesna Europa Środkowa. Biografia Kazimierza Kelles-Krauza. Tłum. M. Boguta. Warszawa: Wydawnictwo Krytyki Politycznej.
• Szacki, Jerzy. 1994. Liberalizm po komunizmie. Kraków, Warszawa: Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Fundacja im. Stanisława Batorego.
• Szacki, Jerzy. 1991. Dylematy historiografii idei oraz inne szkice i studia. Warszawa: PWN.
• Szafraniec, Krystyna. 2010. Młode pokolenie a nowy ustrój. Warszawa: Instytut Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN.
• Szczepański, Jan. 1960. Zakończenie. W: J. Szczepański (red.). Wykształcenie a pozycja społeczna inteligencji. Z badań klasy robotniczej i inteligencji. Łódź: PWN, s. 445–510.
• Szczepański, Jan. 1973. Odmiany czasu teraźniejszego. Warszawa: Książka i Wiedza.
• Szwarc, Andrzej. 1991. Obóz ugody a inteligencja (1864–1905). W: R. Czepulis-Rastenis (red.). Inteligencja polska pod zaborami. T. 6. Warszawa: Instytut Historii PAN, PWN, s. 73–106.
• Śpiewak, Paweł (red.). 2000. Spór o Polskę 1989–99. Wybór tekstów prasowych. Warszawa: WN PWN.
• Śpiewak, Paweł. 2005. Między indywidualizmem a niezależnością. W: H. Domański, A. Rychard i P. Śpiewak. Polska jedna, czy wiele?. Warszawa: TRIO, s. 143–195.
• Śpiewak, Paweł i Piotr Kulas (red.). 2015. Postinteligencja. Współczesne formy manifestacji inteligencji i inteligenckości. „Kultura Współczesna” 4 (88): 9–13.
• Świderski, Bronisław. 1996. Gdańsk i Ateny. O demokracji bezpośredniej w Polsce. Warszawa: Wydawnictwo IFiS PAN.
• Torańska, Teresa. 1985. Oni. Londyn: Aneks.
• Torańska, Teresa. 1994. My. Warszawa: Wydawnictwo Most.
• Tilly, Charles. 1975. Reflections on the History of European State-Making. W: Ch. Tilly (red.). The Formation of National State in Western Europe. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. 3–83.
• Tilly, Charles. 1975. Western State-Making and Theories of Political Transformation. W: Ch. Tilly (red.). The Formation of National State in Western Europe. Princeton, New Jersey: Princeton University Press, s. 601–638.
• Walicki, Andrzej. 1991. Trzy patriotyzmy: trzy tradycje polskiego patriotyzmu i ich znaczenie współczesne. Warszawa: Res Publica.
• Walicki, Andrzej. 2000. Wcielenia inteligencji. W: Polskie zmagania w wolnością. Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, s. 67–86.
• Wasilewski, Jacek. 1998. Elita. W: A. Kojder i in. (red.). Encyklopedia socjologii. T. 1, Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 184–189.
• Wasilewski, Jacek. 2006. Formowanie się nowej struktury społecznej. W: J. Wasilewski (red.). Współczesne społeczeństwo polskie. Dynamika zmian. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar, s. 47–102.
• Wnuk-Lipiński, Edmund. 2004. Państwo narodowe a globalizacja. W: Tegoż: Świat międzyepoki, globalizacja, demokracja, państwo narodowe. Kraków: ISP PAN, Wydawnictwo Znak, s. 145–180.
• Weber, Max. 1998. Polityka jako zawód i powołanie. Wstęp i oprac. Z. Krasnodębski. Tłum. A. Kopacki; P. Dybel. Kraków-Warszawa: SIW ZNAK, Fundacja im. Stefana Batorego.
• Wesołowski, Włodzimierz. 1994. Inteligencję w mieszczaństwo przemienić? „Kultura i Społeczeństwo” 1: 115–124.
• Wesołowski, Włodzimierz. 2000. Teoretyczne aspekty badania elit politycznych. „Studia Socjologiczne” 4: 5–33.
• Wójcik, Zdzisław. 1962. Rozwój pojęcia inteligencji. Wrocław, Warszawa, Kraków: Zakład Narodowy im. Ossolińskich.
• Wuthnow, Robert. 1987. Meaning and Moral Order. Explenation in Cultural Analysis. Berkley: University of California Press.
• Zahorska, Marta. 1978. Spór o inteligencję w polskiej myśli społecznej. W: R. Czepulis-Rastenis (red.). Inteligencja polska pod zaborami. T. 1. Warszawa: Instytut Historii PAN, PWN, s. 179–216.
• Zarycki, Tomasz. 2008. Kapitał kulturowy: inteligencja w Polsce i w Rosji. Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
• Zarycki, Tomasz. 2009. Peryferie: Nowe ujęcia zależności centro-peryferyjnych. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar.
• Zarycki, Tomasz, Rafał Smoczyński i Tomasz Warczok. 2017. The Roots of Polish Culture-Centered Politics: Toward a Non-Purely Cultural Model of Cultural Dominantion in Central and Eastern Europe. „East European Politics and Societies and Cultures” 2: 360–381.
• Zienkowska, Krystyna. 1987. O prekursorach inteligencki polskiej uwag kilka. W: R. Czepulis-Rastenis (red.). Inteligencja polska XIX i XX wieku. Warszawa: Instytut Historii PAN, PWN, s. 9–31.
• Ziółkowski, Marek. 1999. O imitacyjnej modernizacji społeczeństwa polskiego. W: P. Sztompka (red.). Imponderabilia wielkiej zmiany. Mentalność, wartości i więzi społeczne czasów transformacji. Warszawa, Kraków: WN PWN, s. 38–64.
• Żarnowski, Janusz. 1965. O inteligencji polskiej lat międzywojennych. Warszawa: Wiedza Powszechna.
• Żarnowski, Janusz. 1998. Intelektualiści. W: A. Kojder i in. (red.). Encyklopedia socjologii. Warszawa: Oficyna Naukowa, s. 334–337.
• Żeromski, Stefan. 1919. Organizacja inteligencji zawodowej. Warszawa: Towarzystwo Wydawnicze.
• Żurawicka, Janina. 1978. Inteligencja warszawska w końcu XIX wieku. Warszawa: PWN.