Mszał Gnieźnieński z Niederaltaich Missale Plenarium ms. 149 Vetusque Antiquissimus

• Authors: Gajur Jan

Title variants

EN

Missal of Gniezno from Niederaltaich Missale Plenarium ms. 149 Vetusque antiquissimus

• Languages of publication: PL

Abstracts

PL

Missale plenarium ms. 149 to najstarszy kodeks średniowieczny znajdujący się w Katedralnym Muzeum w Gnieźnie. Zapomniany przez wieki, dopiero na przełomie XIX i XX stulecia doczekał się najpierw pierwszych uwag, a później wielu krótkich opracowań. Dopiero jednak w latach 70. ubiegłego wieku ukazało się większe opracowanie na temat ms. 149 autorstwa K. Biegańskiego i J. Woronczaka. W tych też latach kalendarz, będący częścią składową missale, stał się tematem bodajże pierwszej i chyba jak na razie jedynej pracy magisterskiej. Po latach autor wspomnianej pracy podjął się przypomnienia historii związanej z wiekowym zabytkiem dziedzictwa kulturowego Polski, pogłębiając studium o nowe doniesienia na temat całego mszału. Nie w pełni poznany jeszcze pół wieku temu manuskrypt, dzięki wysiłkom badaczy odsłonił po części swoje tajemnice. Analiza paleograficzna i porównawcza z innymi zabytkami tego okresu pozwoliła ustalić w miarę dokładnie datę i miejsce powstania rękopisu oraz okoliczności jego zamówienia i sprowadzenia do Gniezna. Są to niezwykle cenne i ważne informacje, zważywszy na to, że dotyczą początków historii państwa polskiego i jego dziedzictwa kulturowego wniesionego przez Kościół katolicki i pierwszych władców naszego kraju, w tym wypadku monarchy Władysława Hermana, fundatora mszału gnieźnieńskiego oraz głównego donatora remontu katedry. Dzięki naukowym poszukiwaniom źródeł polskiej kultury odzyskujemy dawną, często zapomnianą albo i celowo pomijaną część naszej narodowej i kulturowej tożsamości. Jest nią bez wątpienia mszał gnieźnieński ms. 149, sprowadzony do Polski dla uświetnienia uroczystości konsekracji katedry gnieźnieńskiej, a dziś stanowiący dowód na wkład Kościoła i narodu w zachodnią cywilizację

EN

Missale plenarium ms. 149 is the oldest medieval codex located in the Gniezno Cathedral Museum. It was not until the turn of the nineteenth / twentieth century that it finally came under observation, and was later used in series of short reports. A more comprehensive study on ms. 149 by Biegański and Woronczak was done in the 1970’s. In the same years, the calendar, which is part of the missal, has become the subject of probably the first and perhaps the only master’s thesis so far. After years, the author of the mentioned work has been reminded of the history of the old cultural heritage of Poland, deepening the study of new reports on the whole Missal. This not yet fully known half a century ago manuscript, thanks to the efforts of researchers, has partially uncovered some of its secrets. Paleographic and comparative analysis with other monuments of this period allowed to establish the exact date and place of origin of the manuscript and the circumstances of its order and its being brought to Gniezno. This is extremely valuable and important information, given that it relates to the beginnings of the history of the Polish state and its cultural heritage brought about by the Catholic Church and the first rulers of our country, in this case, Władysław Herman, the founder of the Gniezno Missal and the principal donor for the cathedral renovation. Thanks to the scientific research for sources of Polish culture, we are recovering the old, often forgotten, and deliberately overlooked part of our national and cultural identity of not so long ago. It is without a doubt the Gniezno Missal 149, brought to Poland to celebrate the consecration of the Gniezno Cathedral, and today constitutes proof of the contribution of the Church and the nation to Western civilization.

Keywords

PL

missale plenarium; ms 149; mszał gnieźnieński; kodeks; manuskrypt

EN

missale plenarium; ms 149; missal from Gniezno; codex; manuscript

• Publisher: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego
• Journal: Colloquia Theologica Ottoniana
• Year: 2018
• Issue: 1
• Pages: 279-300

Contributors

author

Gajur Jan

References

• Biegański K., Fragment jednego z najstarszych zabytków diastematycznych w Polsce. Dodatek do ms. 149 Bibl. Kap. Gnieźnieńskiej=fr.149, w: Studia Hieronymo Feicht septuagenario dedicata, Kraków 1967, s. 96−119.
• Biegański K., Woronczak J., Missale Plenarium Bible. Capita. Gnesnensis (ms. 149). Facsimile, (Antiquitates Musicae in Polonia, t. 12), Warszawa 1970−1972.
• Biegański K., Woronczak J., Missale Plenarium Bible. Capita. Gnesnensis (MS. 149).
• Musicological and philological analyses, (Antiquitates Musicae in Polonia, t. 11), Warszawa 1970−1972.
• Boguniowski J.W., Rozwój historyczny ksiąg liturgii rzymskiej do Soboru Trydenckiego i ich recepcja w Polsce, Kraków 2001.
• Brodziszewski A.W., [hasło] w: Polski słownik biograficzny, t. 2, Kraków 1936, s. 453.
• Chronologia Polska, red. B. Włodarski, Warszawa 1957.
• Chwałek J., Chorał gregoriański. Notacja, w: Encyklopedia katolicka, t. 3, Lublin 1995, kol. 223−225.
• Danielski W., Kult św. Wojciecha na ziemiach polskich w świetle przedtrydenckich ksiąg liturgicznych, Lublin 1997.
• Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965.
• Gajur J., Kalendarz Świętych w gnieźnieńskim Missale plenarium. Studium liturgiczno-historyczne, Gniezno 1977.
• Gall Anonim, Cuda św. Wojciecha, tłum. A. Bielowski, w: tenże, Kronika Polska, „Monumenta Poloniae Historica”, t. 1, Lwów 1864, s. 433.
• Germania Benedictina, t. 7: Die benediktinischen Mönchs- und Nonnenklöster in Hessen, St. Ottilien 2004, s. 768−853.
• Hornowska M., Zdzitowiecka-Jasieńska H., Zbiory rękopiśmienne w Polsce średniowiecznej, Warszawa 1947.
• Jachimecki Z., Historia muzyki polskiej, Warszawa 1920.
• Janiak T., Romańska katedra w Gnieźnie, w: Chrzest − św. Wojciech − Polska. Dziedzictwo średniowiecznego Gniezna, [pr. zb.], Gniezno 2016, s. 105−130.
• Jasiński K., Rodowód pierwszych Piastów, Poznań 1989.
• Keller H.L., Reclams Lexikon der Heiligen und der biblischen Gestalten, Ditzingen 1984.
• Kętrzyński W., Nota z 1287 r. w gnieźnieńskim Missale Plenarium, w: Monumenta Poloniae Historica, t. 5, Lwów 1888, s. 111.
• Kohte J., Verzeichnis der Kunstdenkmäler der Provinz Posen, t. 1−4, Berlin 1895−1898.
• Michałowski R., Princeps fundator. Studium z dziejów kultury politycznej w Polsce X−XIII w., Warszawa 1989.
• Mikołajczyk G., Początki Gniezna, Warszawa−Poznań 1972.
• Olejnik K., Cedynia, Niemcza, Głogów, Krzystków, Kraków 1988.
• Referowski W., Jabłoński J., Liternictwo, Warszawa 1958.
• Riché P., Karolingowie. Ród, który stworzył Europę, Warszawa 1997.
• Rył J., Katalog rękopisów Biblioteki Katedralnej w Gnieźnie, „Archiwa Biblioteczne i Muzea Kościelne” 45 (1982), s. 5−201.
• Sawicki T., Gniezno. Centralny ośrodek państwa wczesnopiastowskiego w świetle badań archeologicznych, w: Chrzest − św. Wojciech − Polska. Dziedzictwo średniowiecznego Gniezna, [pr. zb.], Gniezno 2016, s. 59−104.
• Semkowicz W., Paleografia łacińska, Kraków 1951.
• Sokołowski M., Sprawozdania Komisyi do Badania Historyi Sztuki w Polsce, t. 5, Kraków 1896.
• Stefański J., Msze wspólne o świętych Commune Sanctorum w liturgii rzymskiej, RBL 22 (1969), s. 333−342.
• Strzelczyk J., Gniezno − stolica i metropolia w okresie wczesnego średniowiecza, w: Chrzest − św. Wojciech − Polska. Dziedzictwo średniowiecznego Gniezna, [pr. zb.], Gniezno 2016, s. 11−24.
• Święcicki C.K., Kultura piśmienna w Polsce średniowiecznej. X−XII wiek, Warszawa 2010.
• Trzciński T., Średniowieczne rękopisy biblioteki kapitulnej w Gnieźnie aż do początku wieku XVI, „Roczniki Towarzystwa Nauk Poznańskiego” XXXV(1909), s. 169−320.
• Zakrzewski S., Pochodzenie tzw. Missale Plenarium Katedry Gnieźnieńskiej, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego w Lwowie” II (1922) z. 3, s. 146−148.
• Koza S.J., Niederaltaich, http://pracownik.kul.pl/files/11046/public/sjkek/NIEDERALTAICH. doc (dostęp: 26.07.2017).
• Suski A., Rękopiśmienne mszały przedtrydenckie w Polsce, http://www.kkbids.episkopat.pl/ uploaded/a76/Anamnesis76-4 str. 61-89.pdf (dostęp: 28.07.2017).
• Szymczak G., Wlazłowicz-Pietras M., Książka w średniowieczu, https://libernaturaererum.files.wordpress.com/2012/09/warsztathistoryka-uni-lodz-pl_sredniowiecze_ksiazka.pdf s. 6 (dostęp: 25.07.2017).
• Wetesko L., Kwerenda dzieł sztuk plastycznych oraz architektonicznych związanych z chrystianizacją Polski i powstaniem państwa polskiego w okresie do początku
• XIII wieku, http://chrzest966.pl/dr-leszek-wetesko-kwerenda-dziel-sztuk-plastycznych-oraz-architektonicznych-zwiazanych-z-chrystianizacja-polski-i-powstaniem--panstwa-polskiego-w-okresie-do-poczatku-xiii-w/ (dostęp: 26.07.2017).